της Μαρίζας Ντεκάστρο
Ομοειδή ή όχι, εσκεμμένα ή μη, τα βιβλία διασταυρώνονται και πολλαπλασιάζουν τις προσεγγίσεις και τις σκέψεις που γεννιούνται όταν τα διαβάζουμε.
Δύο συγγραφείς, η Μάρω Βασιλειάδου, με την νεανική εικονογραφημένη βιογραφία του Βενιζέλου και η Ελένη Σβορώνου, με την περιπέτεια, αν μπορούμε να την ονομάσουμε έτσι, της Μεγάλης Ιδέας, διασταυρώθηκαν χωρίς να συνεννοηθούν.
Διάβασα ταυτόχρονα τα βιβλία τους και φυσικά ο Ελευθέριος Βενιζέλος είναι κρίκος ο οποίος συνδέει τα περιεχόμενά τους- ιδέες, πολιτικές, εδαφικές και άλλες ανακατατάξεις που συντελέστηκαν στην Ευρώπη και την Ελλάδα στις αρχές του 20ου αιώνα.
Η Βασιλειάδου, ως δημοσιογράφος, ξέρει καλά τα μονοπάτια της έρευνας. Ξέρει επίσης ότι για να γράψει τη βιογραφία, εν προκειμένω του Ελευθέριου Βενιζέλου, δεν αρκούσαν τα λίγο πολύ γνωστά πεπραγμένα του μεγάλου πολιτικού για να δώσουν μια ολοκληρωμένη εικόνα του. Ο αναγνώστης χρειάζεται να γνωρίσει το περιβάλλον μέσα στο οποίο έζησε ο βιογραφούμενος. Παράλληλα λοιπόν με την εξιστόρηση της ζωής του Βενιζέλου, τις ιδιωτικές στιγμές, τα διαβάσματα, τις σχέσεις αγάπης και τις πεποιθήσεις, παρεμβάλλονται εκείνα που τον έκανε να οραματιστεί ένα σύγχρονο κράτος και τον διαμόρφωσαν ως προσωπικότητα (από τα ριζίτικα τραγούδια μέχρι τη φύση της γενέτειράς του, όσους συνάντησε, όσους εμπιστεύτηκε (την παιδαγωγό Ρόζα Ιμβριώτη, τον μαθηματικό Κωνσταντίνο Καραθεοδωρή) και πολλούς άλλους με τους οποίους συνεργάστηκε. Διαβάζοντας το βιβλίο, πατάμε και σήμερα στα μονοπάτια γύρω από την Ακρόπολη που έφτιαξε στα χρόνια του ο αρχιτέκτονας Δημήτρης Πικιώνης…
Ο Βενιζέλος δεν ήταν άγιος, όπως άγιοι δεν είναι ούτε οι πιο αποδεκτοί πολιτικοί. Οι πολιτικές του αδυναμίες δεν κρύβονται σ’ αυτό το νεανικό βιβλίο, και παρουσιάζονται νηφάλια χάρη στην επιστημονική επιμέλεια του ιστορικού Κωστή Γκοτσίνη.
Λείπει μια βιβλιογραφία για όποιον θέλει περισσότερα.
*****
Η Ελένη Σβορώνου, είναι υπεύθυνη προγραμμάτων Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης στο ελληνικό τμήμα του WWF. Η Ιστορία δεν είναι η ειδικότητά της, αλλά ως χαρισματική συγγραφέας/παιδαγωγός έγραψε ένα παιδικό βιβλίο με ομολογουμένως στριφνό θέμα: τη Μεγάλη Ιδέα, τη Μικρασιατική καταστροφή, την πολιτική ευρωπαϊκών και βαλκανικών δυνάμεων.
Αν αναδιηγούνταν παραθετικά αυτά τα επεισόδια της ελληνικής Ιστορίας, θα διαβάζαμε σχολική ιστορία. Αντ’ αυτού, εφάρμοσε όπως στα υπόλοιπα ιστορικά βιβλία της μία παιδαγωγική μέθοδο κοινή για την προσέγγιση οποιουδήποτε γνωστικού αντικειμένου: θέτει ερωτήματα και προβληματισμούς, παραμερίζει τις προσωπικές της απόψεις και δίνει, με τη συνδρομή του ιστορικού Αλέξανδρου Κιτροέφ, έναν ικανό αριθμό στοιχείων ώστε το ηλικιακό κοινό στο οποίο απευθύνεται να κατανοήσει, όσο γίνεται πιο σφαιρικά και με ακρίβεια, τα τεκταίνομενα: το ποιοι και το γιατί, τα αίτια των γεγονότων στον συγκεκριμένο χρόνο που συνέβησαν και τα άμεσα ή μελλοντικά αποτελέσματα.
Στο Για να ζούμε ενωμένοι, δεν περιέχονται οι βεβαιότητες στις οποίες είναι συνηθισμένοι οι μαθητές και οι μαθήτριες του ελληνικού σχολείου. Στις σελίδες δεν θα βρούμε έτοιμες απαντήσεις. Με κατανοητό τρόπο, και σε καμιά περίπτωση απλοϊκό, στο βιβλίο της θέτει ζητήματα προς συζήτηση και ερωτήματα στα οποία σκοντάφτουν συνήθως οι αναγνώστες. Αν το συζητήσουμε, θα βρούμε πολλούς τρόπους να απαντήσουμε, τα λόγια της, αφού στην Ιστορία οι αποχρώσεις είναι πολύ περισσότερες από το καθαρό άσπρο μαύρο!
Τα έργα των Σβορώνου και Βασιλειάδου δεν έχουν ουδεμία σχέση με την ανέμπνευστη και φιλόδοξη προχειρολογία αρκετών ανάλογων παιδικών εκδόσεων.
Καιρός να πάρουμε απόφαση ότι παιδικό ιστορικό βιβλίο δεν γράφεται επειδή σε κάποιον κατέβηκε μια λαμπρή ιδέα!
*****
Πέρνα από το ένα βιβλίο στο άλλο και θα δεις…, συμβουλεύω τους νεαρούς αναγνώστες.
Ακολούθησα τη συμβουλή μου και έφτασα στο εξαιρετικό φωτογραφικό λεύκωμα, Σμύρνη, Η καταστροφή μιας κοσμοπολίτικης πόλης 1900-1922, μια συνεργασία μεταξύ πολλών φορέων (μουσείων, φωτογραφικών αρχείων, πανεπιστημίων, μελετητών, συλλεκτών) το οποίο βασίζεται στην ομώνυμη ταινία της Μαρίας Ηλιού και στην έκθεση στο Μουσείο Μπενάκη τον Ιανουάριο του 2012.
Επειδή πιστεύω ότι τα λευκώματα αδικούνται αν τα θεωρήσουμε απλά και μόνο όμορφα coffee table books, επιστρέφω στην παιδαγωγική. Προτείνω λοιπόν να συνδυαστεί το φωτογραφικό υλικό του λευκώματος με την ανάγνωση των δύο παιδικών βιβλίων που σχολίασα, ώστε να λειτουργήσει ως τεκμηρίωση της εικονογράφησης που δημιούργησαν η Θέντα Μιμηλάκη για το βιβλίο της Βασιλειάδου και ο Χρήστος Κούρτογλου για της Σβορώνου .
Τέσσερις τουλάχιστον λόγοι υποστηρίζουν την πρόταση: ο πρώτος αφορά την εξοικείωση των παιδιών με την έννοια «ιστορικό τεκμήριο» (γραπτές, οπτικές, κ.ά. πηγές). Ο δεύτερος, αναδεικνύει τη δουλειά των εικονογράφων: οι καλλιτέχνες δεν αυθαιρετούν, κάνουν επίσης έρευνα, βασίζονται σε τεκμήρια και τα αποδίδουν καθένας με το στιλ του. Ο τρίτος, εξίσου καθοριστικός: η συγγραφή ιστορικών βιβλίων, άρα και των παιδικών, προϋποθέτει τη συνεργασία μεταξύ του συγγραφέα, που σκηνοθετεί το περιεχόμενο στα μέτρα του ηλικιακού κοινού στο οποίο απευθύνεται, και των ειδικών συνεργατών που αποσαφηνίζουν και ξεκαθαρίζουν το ιστορικό τοπίο. Ο τέταρτος: τόσο η Σβορώνου όσο και η Βασιλειάδου κινούνται στα βιβλία τους, όπως είναι φυσικό, και εκτός Ελλάδος. Τα πρόσωπα (Βενιζέλος, βασιλιάς, στρατιωτικοί, πολιτικοί, λαοί) τα οποία αναφέρουν ενεπλάκησαν και έδρασαν σε μια πολύ ευρεία περιοχή και τα γεγονότα ξεπέρασαν το τοπικό. Διαβάζοντας αποσπάσματα από το κείμενο της Μαρίας Ηλιού, που δημοσιεύεται στο λεύκωμα, μπορούμε να μιλήσουμε στα παιδιά για το συναρπαστικό πνεύμα του κοσμοπολιτισμού, την ανάμειξη παραδόσεων, γλωσσών, θρησκειών, την αποδοχή, που μόνο καλό κάνουν στο μυαλό. Κοσμοπολίτικη πόλη ήταν η Σμύρνη μέχρι την καταστροφή της, κοσμοπολίτικες και οι πόλεις όπου ζούμε!
INFO
Μάρω Βασιλειάδου
Ελευθέριος Βενιζέλος, Ακολουθώντας τα βήματά του στην Ιστορία, Επ. επιμ. Κωστής Γκοτσίνης,Εικ. Θέντα Μιμηλάκη,Εκδ. Διόπτρα, 2022.
Βρες το εδώ
Ελένη Σβορώνου, Για να ζούμε ενωμένοι, Νίκες και ήττες μιας Μεγάλης Ιδέας,Εικ. Χρήστος Κούρτογλου,Εκδ. Μεταίχμιο, 2022.
Βρες το εδώ
Σμύρνη, Η καταστροφή μιας κοσμοπολίτικης πόλης 1900-1922, Εκδ. Μίνωας/Μουσείο Μπενάκη/Πρωτέας, 2022
Βρες το εδώ
