της Σίσσυς Τσιφλίδου(*)
Κάθε χρόνο τέτοιες μέρες η αγορά κατακλύζεται από δεκάδες γιορτινούς τίτλους βιβλίων, κυρίως για μικρά και πολύ μικρά παιδιά. Άλλοτε σύγχρονοι, άλλοτε επανεκδόσεις, άλλοτε μεταγραφές ή διασκευές έργων που κέρδισαν την αγάπη του κοινού και πέρασαν στο πάνθεον των «κλασικών», οι χριστουγεννιάτικοι τίτλοι ίσως και να είναι μακράν αυτοί που υπερέχουν αριθμητικά. Η υπερπληθής παραγωγή που δεν διακρίνεται στο σύνολό της και για τα ποιοτικά της χαρακτηριστικά, αρθρώνεται σε επαναλαμβανόμενους θεματικούς κύκλους που ανανεώνονται σύμφωνα με τις νεότερες τάσεις. Το δυτικό αφήγημα του Santa Claus, ενός καλοκάγαθου ευτραφή γέροντα που μοιράζει απλόχερα δώρα στα μικρά παιδιά, κατοικεί στον μακρινό Βόρειο Πόλο με τους ταράνδους και τα ξωτικά του, διαβάζει τα γράμματά τους και εργάζεται πυρετωδώς όλο τον χρόνο στο εργαστήριο των παιχνιδιών, παραμένει ισχυρό και μεταγράφεται ποικιλότροπα. Ενώ βιβλία με αυτό το εικονιστικό πρότυπο, εικονογραφημένα ή βραχείας φόρμας, ο αναγνώστης θα βρει πολλά, δεν θα συναντήσει αντίστοιχα πολλά εκτενή μυθιστορήματα για μεγαλύτερα παιδιά. Η ενήλικη γραφή, έχοντας απομυθοποιήσει το σύμβολο, χρησιμοποιεί το σκηνικό για να μιλήσει για τις ανθρώπινες σχέσεις που την περίοδο αυτή απεκδύονται των συμβάσεων.
Αν και η φετινή παραγωγή εν μέσω της πανδημίας δεν μας έδωσε το θεματικό εύρος της προηγούμενης και παρά τη δυσκολία να τα προμηθευτούμε έγκαιρα, ας δούμε κάποιες επιλεκτικές προτάσεις ξεκινώντας από δύο πλέον κλασικά βιβλία.
Το έτος Ροντάρι φτάνει στο τέλος του αλλά τα έργα του παραμένουν σταθερή και διαχρονική αξία. Τον Πλανήτη των χριστουγεννιάτικων δέντρων του Τζάννι Ροντάρι θα τον συναντήσουμε στα Χαρούμενα Μαγικά Χριστούγεννα, στις Φλυαρίες ανάμεσα στον ουρανό και τη Γη και στο ομώνυμο έργο, το οποίο, με αφορμή τον εορτασμό των 100 χρόνων από τη γέννηση του πρωτοπόρου Ιταλού συγγραφέα, επανεκδόθηκε σε μια αναμορφωμένη έκδοση. Ένα βιβλίο που ανατρέπει τη λογική με χιουμοριστικό τρόπο: το παζάρι σπαζόλα, η βροχή κομφετί-καραμέλα, τα κυλιόμενα πεζοδρόμια, ο Αναποδομάιος, τα ποιήματα κατά λάθος προκαλούν και ταξιδεύουν τη φαντασία του παιδιού με απολαυστικούς διαλόγους και σκέψεις, όπως αυτή του Μάρκο που παρατηρεί ότι οι άντρες του πληρώματος φορούν πιτζάμες και δεν δείχνουν καμιά πρόθεση να αλλάξουν, μάλλον η μόδα σε αυτόν τον τόπο είναι διαφορετική από τη μόδα που έχουν στη Ρώμη. «Φαίνεται πως εδώ θα φορούν γραβάτα όταν πάνε για ύπνο», σκέφτεται. Πέρα από τις αφηγηματικές αρετές του έργου, για τις οποίες κανείς θα μπορούσε να μιλά για πολλή ώρα, το βιβλίο διακρίνεται και για την πολιτική του θέση. Στον πλανήτη των χριστουγεννιάτικων δέντρων η τεχνολογία υπηρετεί τον άνθρωπο. Ο Ροντάρι κατασκευάζει έναν πλανήτη όπου όλα είναι δωρεάν, δεν χρειάζεται να πληρώσεις για ό,τι έχεις ανάγκη. Ένας πλανήτης που ισοπεδώνει τις ανισότητες και χαρίζει μόνο χαρά στους κατοίκους και επισκέπτες του. Το έργο αντικατοπτρίζει την πεποίθηση του Ροντάρι ότι η παιδική λογοτεχνία πρέπει να αντιμετωπίζει σοβαρά κοινωνικά και πολιτικά ζητήματα ενώ ταυτόχρονα ασκεί τη φαντασία και τις λεκτικές δεξιότητες του παιδιού. Όπως έχουν επισημάνει πολλοί μελετητές του, η αντιμετώπιση των παιδιών με τη σοβαρή προσοχή που τους αξίζει και η πρόκληση της παιδικής σκέψης μέσω μιας ευφάνταστης χρήσης της γλώσσας, καθώς και η συμπερίληψη κοινωνικών προβλημάτων, αποτελούν προτεραιότητα για τον Ροντάρι. Χωρίς ίχνος διδακτισμού παρά με τις παιχνιδιάρικες αστείες ιστορίες του, σχολίασε τα ελαττώματα της ανθρώπινης φύσης και των κοινωνικών δεινών πλάθοντας με τη φαντασία του τον ειρηνικό πλανήτη των χριστουγεννιάτικων δέντρων με την ευχή κάποτε και ο δικός μας πλανήτης να αποκτήσει τα χαρακτηριστικά του. Μακάρι να δούμε και στα ελληνικά εκδόσεις με ιδιαίτερη εικονογράφηση, όπως αυτές που θα βρει ο αναγνώστης να κυκλοφορούν στο εξωτερικό.
Το χριστουγεννιάτικο δέντρο του E.E. Cummings, του σημαντικού Αμερικανού ποιητή του μοντερνισμού, συνιστά μια θαυμάσια επιλογή για να εισάγουμε το παιδί, όπως μόνο η ποίηση μπορεί, στην εορταστική ατμόσφαιρα των Χριστουγέννων, ιδιαίτερα στο χριστουγεννιάτικο έθιμο της επιλογής και του στολισμού του χριστουγεννιάτικου δέντρου. Το ποίημα, γραμμένο σε ελεύθερο στίχο, με την περιγραφική και εικονιστική του γλώσσα κατορθώνει να ανακαλέσει αναμνήσεις σε όποιον το ανοίγει και το διαβάζει. Ο ποιητής προσωποποιεί το μικρό δέντρο και, με τη φωνή του μικρού παιδιού, κάνοντάς του διάφορες ερωτήσεις που ουσιαστικά δεν περιμένουν καμιά απάντηση, το τιμά με όλες του τις ασθήσεις: μη φοβάσαι, θα σε αγκαλιάσω, του λέει, γιατί πολύ όμορφα μυρίζεις, θα σε στολίσω με όλα εκείνα τα στολίδια που περιμένουν όλο τον χρόνο στο σκοτεινό κουτί, θα σου τραγουδήσω. Χρόνια τώρα το ποίημα αυτό δίνει χαρά σε μικρούς και μεγάλους, καθώς μιμείται πολύ στενά τα συναισθήματα που όλοι βιώνουμε όταν πρόκειται να διαλέξουμε ένα δέντρο και να το μεταφέρουμε στο σπίτι μας. Αν αφήσουμε στην άκρη την ενήλικη οικολογική μας συνείδηση που σθεναρά θα αντιστεκόταν στην επιλογή ενός κομμένου φυσικού δέντρου, θα χαρούμε το αφηγηματικό αυτό ποίημα που κλείνει μέσα του όλη την αγάπη, τον θαυμασμό και τον ενθουσιασμό που νιώθουν τα μικρά παιδιά μπροστά από το φωτεινό στολισμένο χριστουγεννιάτικο δέντρο. Άλλωστε δεν είναι τυχαίο ότι από την πρώτη του έκδοση στο περιοδικό The Dial τον Ιανουάριο του 1920, γνώρισε μόνο του πολλές επόμενες εκδόσεις και επανεκδόσεις και αγαπήθηκε από μικρούς και μεγάλους και για τις μοναδικές του πολύχρωμες εικονογραφήσεις.
Φέτος τα πιο μικρά παιδιά θα διαβάσουν το τρυφερό παραμύθι Η χιονονιφάδα του Benji Davies, που δίνει το στίγμα του ήδη από την πρώτη σελίδα με την παράθεση των στίχων του Bacon «Κι έχουμε μόνο μια στιγμή/που λάμπει μες στα χέρια μας σαν άστρο/και λιώνει σαν χιονονιφάδα…». Μια μικρή χιονονιφάδα αρνείται να πέσει στο έδαφος, στο ταξίδι της στροβιλίζεται πάνω από τη γη περνώντας από διαφορετικά μέρη για να καταλήξει σαν αστέρι να στολίσει την κορυφή ενός μικρού δέντρου στο φτωχικό σπίτι ενός μικρού κοριτσιού. Αν και έχουμε μια μικρή ένσταση με τα φτωχά παιδιά και τα δώρα τους στα εορταστικά παραμύθια, ας κρατήσουμε την επιθυμία που ταυτίζεται και εκπληρώνεται και από τους δύο πρωταγωνιστές της ιστορίας: τη χιονονιφάδα και το μικρό παιδί. Και βέβαια οι στίχοι του Bacon θα δώσουν μια φιλοσοφική διάσταση σε αυτό το παραμύθι για τη διάρκεια της στιγμής και της ευτυχίας στη ζωή μας.
Ένα βιβλίο που θα αγαπήσουν τα παιδιά είναι Το Μικρότερο Χριστουγεννιάτικο Δώρο του Πήτερ Χ. Ρέινολντς (κυκλοφόρησε μαζί με το βιβλίο του Συλλέκτης Λέξεων που επίσης θα αγαπήσετε). Αυτή η αναζήτηση του «μεγάλου» δώρου, η επιμονή που γίνεται εμμονή, το ταξίδι μακριά από τον πλανήτη και ο επαναπροσδιορισμός της ευτυχίας, μου θύμισε ένα άλλο, όχι χριστουγεννιάτικο, αλλά εξίσου όμορφο βιβλίο: Τη νύχτα που τα φώτα άναψαν του David Litchfield. Μακριά από τον πλανήτη Γη το παιδί, ο ενήλικας θα αντιληφθούν ότι αυτό που ζητούσαν ήταν αυτό που όλον τον καιρό είχαν μπροστά τους και δίπλα τους: το σπίτι και οι αγαπημένοι τους άνθρωποι. Έτσι, για να θυμηθούμε τον Καζαντζάκη: η ευτυχία δεν είναι παραδείσιο πουλί αλλά το μικρό καναρίνι που κελαηδάει στην αυλή μας. Αξίζει να τα διαβάσετε μαζί.
Επίσης, για μικρά παιδιά το Δεν θα κοιμηθώ απόψε των Βασίλη Κουτσιαρή-Γιάννη Διακομανώλη που πλέκει την αφήγησή του γύρω από την ανυπομονησία των παιδιών να κρατηθούν ξύπνια τη νύχτα των Χριστουγέννων για να συναντήσουν επιτέλους από κοντά τον Αϊ Βασίλη. Ίσως λίγο υπερβολική σε σχέση με την ηλικία που απευθύνεται η αντιθετική σχέση εικόνας και κειμένου, εντούτοις προσδίδει χιουμοριστικό ύφος στην αφήγηση της ιστορίας που παραμένει μια όμορφη επιλογή.
Χωρίς ο τίτλος του να ξεφεύγει από την πεπατημένη πλήθους νέων αναγνωσμάτων στην κατηγορία των σύγχρονων παραμυθιών που τον παρουσιάζουν άνεργο, θύμα της οικονομικής κρίσης –σε λίγο θα τον συναντήσουμε και με μάσκα να προσπαθεί να αποφύγει τον κορονοϊό- θα ξεχωρίζαμε ιδιαίτερα για την εικονογράφησή του το Ο Αϊ-Βασίλης ψάχνει για δουλειά του Michele D’Ignazio σε εικονογράφηση του Sergio Olivotti. Η Διεθνής Ταχυδρομική Υπηρεσία βρίσκεται στο κόκκινο και από τις αναγκαστικές περικοπές δεν θα κατορθώσουν να ξεφύγουν οι εποχικοί υπάλληλοι, όπως ο Αϊ-Βασίλης. Καιρός για μια δεύτερη δουλειά, αλλά, ακόμη και αν είσαι ο Αϊ-Βασίλης, αυτό δεν είναι καθόλου εύκολη υπόθεση. Μετά από αποτυχημένες προσπάθεις σαν σερβιτόρος, εμψυχωτής σε παιδικά πάρτι, ακόμα και υπάλληλος σε τηλεφωνικό κέντρο, θα βρει αυτό που του ταιριάζει όταν θα γίνει υπεύθυνος του κάδου ανακύκλωσης και θα διαπιστώσει πόσα όμορφα δώρα κρύβονται εκεί. Η πλοκή θα κορυφωθεί όταν ο Αϊ Βασίλης θα ανακαλύψει ένα πακέτο ανεπίδοτες επιστολές με παραλήπτη τον ίδιο και θα προσπαθήσει να βρει τον αποστολέα τους. Έξυπνη ιστορία για παιδιά από 8 ετών δοσμένη με χιούμορ και τρυφερότητα, συνιστά ένα ταξίδι προς την πραγματική σημασία των Χριστουγέννων, ενώ περνά το περιβαλλοντικό μήνυμα σχετικά με τη σημασία της ανακύκλωσης. Μου θύμισε τον βραβευμένο Clown, ένα silent book του Quentin Blake, όπου τα παλιά παιχνίδια που πετάχθηκαν στον κάδο απορριμάτων ζωντανεύουν και δίνουν χαρά σε ένα μικρό κορίτσι.
Για το τέλος άφησα μια νέα κυκλοφορία που σίγουρα έκανε τη διαφορά για φέτος: το Εκατοντάδες Χιλιάδες Αγιοβασίληδες της Χιρόκο Μοτάι, ένα βιβλίο με πολλές αρετές, που διακρίνεται για την εικονογράφησή του, κυρίως, όμως, για το γεγονός ότι είναι απλά ένα βιβλίο που λέει πολλά στα παιδιά σε μια απλή γλώσσα. Τα κινητοποιεί σε ταξινομήσεις με τη διαίρεση των σωμάτων, τα εκπλήσσει ευχάριστα όταν ανατρέπει τις αναμενόμενες απαντήσεις με ευφυείς αναδιπλώσεις, διέπεται από μια φιλοσοφική χροιά, καθώς περνά το μήνυμα της προσφοράς αλλά πάνω από όλα διακρίνεται από μια γλώσσα που ταιριάζει στην εμπειρία του παιδιού δίνοντας μια απάντηση στην ορατή απουσία της παραμυθιακής μορφής. Χαρακτηρίστηκε το καλύτερο βιβλίο της χρονιάς όταν κυκλοφόρησε το 2014 και όχι άδικα.
Καλές γιορτές σε όλες και όλους με πολλά πολλά διαβάσματα όχι μόνο εορταστικά!
(*) Η Σίσσυ Τσιφλίδου είναι εκπαιδευτικός στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση, διδάκτωρ του Πανεπιστημίου Αθηνών και μέλος του Δ.Σ. του Διεπιστημονικού Σωματείου Διαβάζοντας Μεγαλώνω.
INFO
Χιρόκο Μοτάι, Εκατοντάδες Χιλιάδες Αγιοβασίληδες, Εικ. Maria Maijala, Μτφρ. Μαρία Παπαγιάννη, Εκδ. Πατάκη, 2020.
Michele D’Ignazio, Αϊ-Βασίλης ψάχνει για δουλειά,Εικ. Sergio Olivotti,Μτφρ. Δήμητρα Δότση,Εκδ. Susaeta, 2020.
Βασίλης Κουτσιαρής-Γιάννης Διακομανώλης, Δεν θα κοιμηθώ απόψε,Εικ. Θέντα Μιμηλάκη,Εκδ. Ελληνοεκδοτική, 2020.
Πήτερ Χ. Ρέινολντς,Το Μικρότερο Χριστουγεννιάτικο Δώρο,Μτφρ. Μάρω Ταυρή,Εκδ. Μεταίχμιο, 2020.
Benji Davies,Η χιονονιφάδα,Μτφρ. Αντώνης Παπαθεοδούλου,Εκδ. ‘Ικαρος, 2020.
E.E. Cummings,Το χριστουγεννιάτικο δέντρο,Μτφρ. Χάρης Βλαβιανός,Εικ. Πάολο Γκέτσι,Εκδ. Νεφέλη, 2011.
Τζάννι Ροντάρι,Ο πλανήτης των χριστουγεννιάτικων δέντρων,Εικ. Αλέκος Φουντουκλής,Μτφρ. Χαρά Αρβανιτάκη-Γαλάτεια Γρηγοριάδου-Σουρέλη,Εκδ. Πατάκη, 2019.
Αναζητήστε εδώ αυτά τα βιβλία και πολλά άλλα
