του Σπύρου Κακουριώτη
1821 και Ιστορία Αφιερώνοντας αρκετές από τις σελίδες του στην επέτειο των 200 χρόνων της Ελληνικής Επανάστασης κυκλοφόρησε το 73ο τεύχος του περιοδικού Τα Ιστορικά, που συμπληρώνει το 38ο έτος της ζωής του, χάρη στη φροντίδα του εκδοτικού οίκου Μέλισσα και τη συνεργασία του Μουσείου Μπενάκη. Στο επίκεντρο των σχετικών άρθρων του περιοδικού βρίσκεται η ιστοριογραφία του 1821: Η Πόπη Πολέμη επισκοπεί τη σχέση του Φίλιππου Ηλιού (εκ των ιδρυτών του περιοδικού) με τη μελέτη της Ελληνικής Επανάστασης, δημοσιεύοντας, παράλληλα, για πρώτη φορά, το κείμενο ομιλίας του στην Εταιρεία Σπουδών, το 1976, με θέμα «Τα ιδεολογικά ρεύματα στις παραμονές της Ελληνικής Επανάστασης». Τις αφιερωμένες στο 1821 σελίδες συμπληρώνει το άρθρο της Maria Todorova «Ελληνική; Επανάσταση; Ιστοριογραφικές πλαισιώσεις ενός ιστορικού γεγονότος», στο οποίο η διάσημη ιστορικός επανεξετάζει τη χρήση βασικών εννοιών, υποδεικνύοντας τα διαφορετικά θεωρητικά πλαίσια εντός των οποίων έχει κινηθεί η μελέτη της, τα οποία αντανακλούν και τους τρόπους με τους οποίους η μελέτη αυτή, συνεπώς και η Επανάσταση, έχει παγκοσμιοποιηθεί. Την υπόλοιπη ύλη του καλού περιοδικού συμπληρώνουν άρθρα για τους αγρότες του βενετικού Ιονίου και τον φαύλο κύκλο της εκμετάλλευσής τους μέσα από την πρακτική του προστυχίου (προπώληση της σοδειάς), από άρχοντες και προνοητές (Νίκος Καποδίστριας)· γευστικές ιστορίες από τις κουζίνες της Κωνσταντινούπολης (Στέλιος Καραγιαννόπουλος)· τους Έλληνες γεωλόγους και τη «συνέχεια των ελληνικών χωρών» στα χρόνια 1908-1925 (Χρήστος Καραμπάτσος)· την υδροδότηση της Αθήνας και την αμερικανική εταιρεία Ούλεν στον Μεσοπόλεμο (Γεωργία Μαυρογόνατου – Κωνσταντίνος Χατζής)· την προσφυγή του Νίκου Πλουμπίδη στο ΣτΕ εναντίον της απόφασης για απόλυσή του από τη δημόσια εκπαίδευση, το 1932. Η ύλη του νέου τεύχους των Ιστορικών συμπληρώνεται με τη στήλη της «Τεκμηρίωσης», όπου η Άννα-Μαρία Σιχάνη παρουσιάζει τις πολλαπλές ζωές του Αρχείου Καβάφη και η Ασημίνα Γρηγορίου το Αρχείο του Νοσοκομείου «Σωτηρία», καθώς και συζήτηση του Βαγγέλη Χατζηβασιλείου με τον Δημήτρη Αρβανιτάκη για το βιβλίο του Αγωγή του πολίτη.
[ΤΑ ΙΣΤΟΡΙΚΑ, Ζ. Πηγής 73, 106 81, Αθήνα, historica@melissabooks.com]
1821 και Αριστερά Στην εκπνοή της δισεκατονταετηρίδας, η ετήσια έκδοση των Αρχείων Σύγχρονης Κοινωνικής Ιστορίας κυκλοφόρησε αφιερώνοντας τις σελίδες του 23ου τεύχους του Αρχειοταξίου στο «Εικοσιένα της Αριστεράς», εστιάζοντας στις αναγνώσεις της Επανάστασης του 1821 από τα αριστερά πολιτικά και κοινωνικά κινήματα. Το αφιέρωμα ξεκινά με μια βαρυσήμαντη συνέντευξη του ιστορικού Βασίλη Παναγιωτόπουλου στους Βαγγέλη Καραμανωλάκη και Πόπη Πολέμη, όπου επιχειρείται μια περιδιάβαση στην πολύπλευρη και δυναμική σχέση της ελληνικής Αριστεράς με την Επανάσταση, από τη σοσιαλιστική σκέψη στην Ελλάδα, από τις απαρχές της μέχρι και τη Μεταπολίτευση. Οι υπόλοιπες 19 συμβολές, οι οποίες συγκροτούν το αφιέρωμα, εξετάζουν μια σειρά θέματα, που εκκινούν από τον 19ο αιώνα και τις πρώτες δεκαετίες του 20ού, σχετικά με τις αντιλήψεις της μαρξιστικής σκέψης και ιστοριογραφίας για την Επανάσταση, το έθνος, την οθωμανική κατάκτηση, τα δάνεια και τις καταχρήσεις, αλλά και τους εορτασμούς της εκατονταετηρίδας, το 1930 (Βίκυ Καραφουλίδου, Κωστής Καρπόζηλος, Γιάννης Κουμπουρλής, Βαγγέλης Σαράφης, Χρήστος Τριανταφύλλου)· την ανάγνωση του 1821 από το ΕΑΜικό κίνημα και τις συνέχειες που κατασκευάζει (Βαγγέλης Τζούκας, Παντελής Μπουκάλας, Χρίστος Μάης, Άννα Ματθαίου – Πόπη Πολέμη)· την παρουσία του ’21 στη σκέψη και τα έντυπα της Αριστεράς κατά τις δεκαετίες του 1950 και του 1960 (Χρήστος Λούκος, Άντα Κάπολα, Αλέξανδρος Μακρής), αλλά και κατά τη διάρκεια της δικτατορίας και της Μεταπολίτευσης (Αντώνης Σαραντίδης, Ελένη Κούκη, Κωστής Κορνέτης, Σπύρος Κακουριώτης, Παναγιώτης Στάθης). Το αφιέρωμα ολοκληρώνεται με την παρουσίαση της Ελληνικής Επανάστασης στις συλλογές των ΑΣΚΙ (Θανάσης Γάλλος). Πέρα από την πλούσια ύλη του αφιερώματος, το τεύχος φιλοξενεί δύο άρθρα που πραγματεύονται πτυχές της ελληνικής εβραϊκής εμπειρίας μετά τη Σοά, αξιοποιώντας, μεταξύ άλλων, πηγές όπως η αλληλογραφία των επιζώντων (Ρίκα Μπενβενίστε, Ελένη Μπεζέ). Οι σελίδες του Αρχειοταξίου, που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Θεμέλιο, συμπληρώνονται με το χρονικό της δραστηριότητας των ΑΣΚΙ, που υπήρξε και φέτος πολύπλευρη, παρά τις περιοριστικές συνθήκες της πανδημίας.
[ΑΡΧΕΙΟΤΑΞΙΟ, Πλατεία Ελευθερίας 1, 105 53, Αθήνα, www.askiweb.eu, aski@otenet.gr]
Μια σελίδα Ιστορίας Οι Αρχειομαρξιστικές μνήμες αποτελούν ένα από τα ελάχιστα περιοδικά, ίσως και το μοναδικό για τα ελληνικά δεδομένα, που ξεκίνησαν ως σελίδα στο Facebook για να πάρουν στη συνέχεια χαρτώα μορφή. Στόχος της διαδικτυακής ομάδας, αλλά και του περιοδικού, η υπέρβαση της νοσταλγίας για μια σημαντική συνιστώσα του εργατικού και κομμουνιστικού κινήματος του Μεσοπολέμου, προς όφελος του διαλόγου, της αναζήτησης και της ανάδειξης του αρχειομαρξιστικού κινήματος και ντοκουμέντων που το αφορούν. Ιδιαίτερα αυτή η τελευταία πτυχή γνωρίζει μια εξαιρετικά ευτυχή στιγμή με το δεύτερο τεύχος του περιοδικού, καθώς στις σελίδες του δημοσιεύονται νέα, άγνωστα έως τώρα, αρχειακά τεκμήρια σχετικά με την υπόθεση του Μιχάλη Μπεζεντάκου, της δραπέτευσής του από τις φυλακές Συγγρού και της τύχης που τον περίμενε στην ΕΣΣΔ, όπου κατέφυγε. Χάρη στη δικτύωση που προσέφερε και προσφέρει η σελίδα «Αρχειομαρξιστικές μνήμες», ο ιστορικός Κώστας Παλούκης κατάφερε να εντοπίσει τον φάκελο της σοβιετικής μυστικής αστυνομίας NKVD για τον Μπεζεντάκο, από τον οποίο δημοσιεύει τα πρακτικά των δύο ανακρίσεων που υπέστη, πριν εκτελεστεί, το 1937. Τα ντοκουμέντα συνοδεύονται από το άρθρο του ιστορικού, «Όταν οι σοβιετικοί τρομάξαν και κάστρα φτιάξαν: Το τέλος του Μιχάλη Μπεζεντάκου». Αξίζει εδώ να σημειωθεί ότι τα τεκμήρια αποκτήθηκαν και μεταφράστηκαν χάρις στην οικονομική συνεισφορά των μελών της ομάδας. Στο ίδιο τεύχος δημοσιεύεται το άρθρο του Θεόδωρου Μπενάκη «Μεταξύ ΚΚΕ και Τρότσκι: Οι “Φραξιονιστές” και η Κομμουνιστική Ενωτική Ομάδα (ΚΕΟ)», ενώ ο Αριστείδης Λάμπρου, αξιοποιώντας αρχειακό υλικό του Ιδρύματος «Ελευθέριος Κ. Βενιζέλος», παρουσιάζει το «Πως έβλεπαν την δράση των Αρχειομαρξιστών οι κατασταλτικοί μηχανισμοί του ελληνικού κράτους», μέσα από εκθέσεις της αστυνομίας, της χωροφυλακής κ.ά. Τέλος, ο Νίκος Θεοδοσίου, με το άρθρο «Γιώργος Κρόκος, 1906-1944. Μια σκληρά χαραγμένη ζωή», αναδεικνύει τη μορφή ενός στελέχους της αρχειομαρξιστικής ΚΟΜΛΕΑ και του ελληνικού τροτσκισμού, που εκτελέστηκε την Πρωτομαγιά του 1944 στην Καισαριανή. Οι Αρχειομαρξιστικές μνήμες εκτυπώνονται και διατίθενται χάρη στη φροντίδα των εκδόσεων Κουκκίδα.
[ΑΡΧΕΙΟΜΑΡΞΙΣΤΙΚΕΣ ΜΝΗΜΕΣ, https://el-gr.facebook.com/groups/719135638285279, arxeiomarxistikes.mnimes@gmail.com]
