Χειμάρριασε το αίμα, χτύπος κι αναβλυσιά  (του Αρτέμη Μαυρομμάτη)

Χειμάρριασε το αίμα, χτύπος κι αναβλυσιά  (του Αρτέμη Μαυρομμάτη)

Ένα βιωματικό σημείωμα για την ποιητική σύνθεση Ζάρυα της Μαρίας Αγγελοπούλου (εκδ. Γκοβόστη)

χειμάρριασε το αίμα
χτύπος κι αναβλυσιά

Βλέπεις τη συμμετρία;

Δύο στίχοι, κάθε στίχος με δεκαεφτά γράμματα, τρεις λέξεις κι εφτά συλλαβές. Κάθε στίχος ξεκινάει με Χ και τελειώνει σε Α. Συμμετρία ίσον ισορροπία. Ισορροπία ίσον ομορφιά. Ομορφιά για την ισορροπία καθεαυτή, αλλά και για το αναπόφευκτο κάλεσμα να καταστρέψεις την ισορροπία, να αφεθείς στην ανισορροπία, να γκρεμίσεις, για να χτίσεις. Η περιβόητη «επαναμάγευση του κόσμου» σύμφωνα με τους υπερρεαλιστές, το περιβόητο «Solve et Coagula» σύμφωνα με τους αλχημιστές, το όχι και τόσο περιβόητο «In order to create, you must destroy» σύμφωνα με τους Satyricon.

χειμάρριασε το αίμα
χτύπος κι αναβλυσιά

Βλέπεις τη λεξιπλασία;

Θα μπορούσε να πει ρέει σαν χείμαρρος, όμως είπε χειμάρριασε. Θα μπορούσε να πει πέταγμα, ξεπήδημα ή εκτόξευση, όμως είπε αναβλυσιά. Έφτιαξε λέξεις που δεν υπάρχουν, ή που ακόμα κι αν υπάρχουν ως απονευρωμένες καταχωρήσεις σε λεξικά, είναι τόσο λησμονημένες, που ουσιαστικά είναι νεκρές. Εδώ όμως αποκτούν ζωή και λειτουργικότητα, καταργούν το τετριμμένο, ανοίγουν δρόμο προς το νέο, δημιουργούν έναν καινούργιο κόσμο. Μήπως η λεξιπλασία είναι τελικά πράξη πολιτική; Μήπως λεξιπλασία ίσον επανάσταση;

χειμάρριασε το αίμα
χτύπος κι αναβλυσιά

Ναι, συμφωνώ εν μέρει, δεν πρέπει να απομονώνουμε στίχους και να τους εξετάζουμε ξέχωρα από τα συμφραζόμενα του ποιήματος. Γι’ αυτό ας δούμε ολόκληρο το ποίημα:

Δ

η μάνα – παραγωγούς [κυνηγούς] – Βαλτιμόρια

ξεκοκάλιζε κρέας ίνα – ίνα το χώριζε  τ’ ανακάτευε ύστερα με πλιγούρι να βράσει αντάμα
έπειτα οκλαδόν με το κουτάλι μια μπουκιά εσύ μια εσύ λίγο πιο δίπλα κι άλλη – και μετά

τι έγινε; – α ναι ο δράκος δυο μέτρα τα φτερά εξείχαν της ουράς κλειστά άμα τ’ άνοιγε δέκα

γκρι μέτρα η δεξιά κι ακόμη δέκα η άλλη
ο Ντράριον σήκωσε το χέρι
φως από το στόμα του
[-…-…-…-]
πιάνει κουζινομάχαιρο χρατς χρουτς – δόλια – πήρε δέρμα φλέβες αρτηρίες ένα τένοντα

ξανά χρατς το κόκκαλο το ξέσκισε
χειμάρριασε το αίμα
χτύπος κι αναβλυσιά

Δεν στέκομαι στο περιεχόμενο, δεν με απασχολεί εδώ. Αυτό που με ενδιαφέρει είναι ο ρυθμός. Ξεκινάει το ποίημα με έναν ρυθμό στέρεο και παραληρηματικό, που σε ενσωματώνει μέσα του. Ανοίκεια πράγματα στην αρχή, ψάχνεις τα βήματά σου, ο χρόνος παραμορφώνεται, αναπόφευκτο σύμπτωμα της επαφής σου με ένα έργο που διαθέτει υψηλό βαθμό πρωτοτυπίας. Ύστερα, λίγο-λίγο συνηθίζεις. Κι εκεί που έχεις αφεθεί και σε οδηγούν το πεζόμορφο στυλ και τα μυστηριώδη σύμβολα, ξαφνικά η εσωτερική πρόζα εγκαταλείπεται κι εμφανίζονται οι κοφτοί στίχοι

χειμάρριασε το αίμα
χτύπος κι αναβλυσιά

που αναλαμβάνουν να φτάσουν το ποίημα στην κορύφωσή του. Βλέπεις αυτόν τον τονισμό στη λήγουσα στη λέξη αναβλυσιά; Βλέπεις πόσο απογειωτικά λειτουργεί για ολόκληρο το ποίημα; Είναι λες και όλη η ψυχή του ρυθμού συσσωρεύεται και συσσωρεύεται και συσσωρεύεται καθώς εξελίσσεται το κείμενο, και περιμένει αυτή την καταληκτική συλλαβή της καταληκτικής λέξης για να κάνει το απελευθερωτικό της ξεπέταγμα προς το χάος και την έκσταση. Κι όμως, η ψυχή του ρυθμού δεν είναι άλλη από τη δική σου ψυχή. Τον ρυθμό τον έχεις μέσα σου από τη στιγμή που γεννιέσαι. Εσύ και αυτός είστε ένα. Και μπορείς να ρωτήσεις την καρδιά σου να στο επιβεβαιώσει αυτό, κάθε φορά που εναρμονίζει τον ρυθμό των χτύπων της με τον ρυθμό του τραγουδιού που ακούς, ή με τον ρυθμό του ποιήματος που διαβάζεις.

χειμάρριασε το αίμα
χτύπος κι αναβλυσιά

Τι σημαίνουν όμως οι στίχοι αυτοί; Δες το λίγο προσεκτικά. Έχουμε μια σκηνή όπου το αίμα κυλάει σε μεγάλη ποσότητα, και με κάθε καινούργιο χτύπο του αιχμηρού αντικειμένου, ρέει όλο και πιο πολύ. Είναι μια σκηνή θανάτου. Είναι η ιστορία της ανθρωπότητας. Κάνε τώρα λίγα βήματα προς τα πίσω και δες ξανά τη σκηνή. Χειμάρριασε το αίμα, λέει. Πότε άλλοτε το αίμα ανταριάζει και ρέει σαν χείμαρρος μέσα στις φλέβες; Μήπως τη στιγμή κάποιου μεγάλου πάθους; Χτύπος κι αναβλυσιά, λέει. Συνεπώς ροή κοφτή και ορμητική. Μήπως αυτό σου θυμίζει διείσδυση και οργασμό και πέος που εκσπερματώνει; Μήπως όλο αυτό είναι μια ερωτική σκηνή; Είναι μια σκηνή έρωτα και θανάτου. Είναι η ιστορία της ανθρωπότητας. Είναι η ιστορία μου, η ιστορία σου, η ιστορία της, η ιστορία του. Μέσα σε δύο στίχους.

χειμάρριασε το αίμα
χτύπος κι αναβλυσιά

Συμμετρία, λεξιπλασία, ρυθμός, συμπύκνωση. Δύο στίχοι ερωτικά βίαιοι και βίαια ερωτικοί. Ποίηση με σάρκα και οστά, που βγαίνει από το βιβλίο και μπαίνει με το σώμα της στο σώμα σου. Ποίηση που εκτός από συναισθηματικά, επιδρά πάνω σου οργανικά. Έχω γελάσει διαβάζοντας βιβλίο, έχω βάλει τα κλάματα διαβάζοντας βιβλίο, έχει αλλάξει η ζωή μου από ένα βιβλίο, όμως ποτέ δεν έχω νιώσει τα χέρια μου να λιώνουν, ποτέ δεν έχω νιώσει ναυτία και ποτέ δεν έχω ζαλιστεί διαβάζοντας ένα βιβλίο. Ποτέ, μέχρι τη στιγμή που έπεσα πάνω στους δυο αυτούς στίχους που λέγονται

χειμάρριασε το αίμα
χτύπος κι αναβλυσιά

Φυσικά, δεν έχω την πρόθεση να υποβάλω στους αναγνώστες τα συναισθήματα που ένιωσα εγώ. Ούτε θα επιχειρήσω να κρίνω λογοτεχνικά τη Ζάρυα στο σύνολό της ως βιβλίο. Δεν θα πω για τη διάχυτη θρησκευτικότητα, τις εμφανείς πολιτικές αναφορές, την προσεγμένη κοινωνική κριτική, την μυθολογική ατμόσφαιρα, την εξαρθρωμένη γλώσσα, τον εμπύρετο ρυθμό και την αξιοπρόσεκτη μετατροπή μιας αρχικής μυθιστορηματικής ύλης σε αυτόνομο ποιητικό έργο. Και δεν προτίθεμαι ούτε να σταθώ στις αναπόφευκτες αδυναμίες του βιβλίου, όντας μόλις το δεύτερο που εκδίδει η Αγγελοπούλου. Το μόνο που ήθελα ήταν να μοιραστώ την προσωπική μου εμπειρία και να πω ότι οι δυο αυτοί στίχοι συγκεντρώνουν πολύ μεγάλες πιθανότητες να με ακολουθούν για όλη την υπόλοιπη ζωή μου.

info:  Μαρία Αγγελοπούλου,Ζάρυα (εκδ. Γκοβόστη)