της Μαρίζας Ντεκάστρο
Σε μια περιπλάνηση στο Φμπ έπεσα πάνω στην ανάρτηση του κριτικού Γιώργου Περαντωνάκη με τίτλο Ελίτ λογοτεχνία για λίγους (πλήρες άρθρο στο Bookpress). Ο Γ. Π. έγραφε για την ελίτ λογοτεχνία που βλέπει μόνο τον εαυτό της, που παράγεται και καταναλώνεται από ανθρώπους του χώρου για ανθρώπους του χώρου… Αυτή τη λογοτεχνία τη θεωρώ, σημειώνει, παρά την καινοτόμο διάθεσή της, ακατάλληλη να αγγίξει, να συγκινήσει ή να εξυψώσει τον καλοπροαίρετο ενεργό αναγνώστη.
Τεστάροντας εμπειρικά τα παιδικά βιβλία που λαμβάνω, δεν είναι λίγες οι φορές που συμπίπτουν οι επιλογές μου με των παιδιών συναναγνωστών μου, αλλά και άλλες τόσες που δεν εκτιμούν ό,τι εγώ και βάζουν τα βιβλία στην άκρη.
Αλήθεια, υπάρχουν ελιτίστικα παιδικά βιβλία; Γιατί αυτά που προβάλλονται ως εξαιρετικά από την κριτική, παραδείγματος χάριν εκείνα που θεωρούνται «προχωρημένα» και με εξαιρετικές εικονογραφήσεις, αφήνουν αδιάφορους τους μικρούς αναγνώστες; Είναι θέμα περιεχομένου, αισθητικής, ροής, αναγνωστικής συνήθειας και γούστου, κουλτούρας, κοινωνικού περιβάλλοντος, πρόσβασης στα καλά λεγόμενα βιβλία, εθισμού στην εικονογραφία που προβάλλουν τα τηλεοπτικά καρτούν; Πολύ πιθανόν.
Τι είναι αυτό το κάτι που συγκινεί τα παιδιά και τι τα απομακρύνει;
Τελευταία, διάβασα ξανά και ξανά σε μικρά παιδιά την Καμηλοπάρδαλη Χαραλαμπία (Μάκης Τσίτας) και το Σοφούλι, ένα πρόβατο με χαρακτήρα (Σοφία Μαντουβάλου), ιστορίες καλογραμμένες που δεν πρωτοτυπούν, περιέχουν έναν ελαφρότατο και καλώς νοούμενο διδακτισμό, θεματολογία γνωστή, ευπρόσωπη εικονογράφηση και είναι φροντισμένα εκδοτικά.
Η Χαραλαμπία είναι καμηλοπάρδαλη και το κατοικίδιο ενός παιδιού, του Αλέξανδρου. Το αγοράκι τη βγάζει βόλτα για να κάνει τα κακάκια της, δεν τη μαλώνει όταν τσιμπολογάει μερικά φυλλαράκια από λαιμαργία, την έχει συντροφιά και της μαθαίνει να μην τον ενοχλεί όταν κάνει τα μαθήματά του. Ο Αλέξανδρος τη φροντίζει υπεύθυνα, σαν μεγάλος. Όμως, η Χαραλαμπία, αν και προσαρμοσμένη σε τούτη την πρωτότυπη αιχμαλωσία, δεν έχει χάσει τα ζωικά χαρακτηριστικά της και παρεκκλίνει από την εκπαίδευση στην οποία την έχει υποβάλλει ο ιδιοκτήτης της. Όταν το παρατραβάει με τις «αταξίες» της, επεμβαίνουν οι γονείς του παιδιού και αποφασίζουν να τη στείλουν στο τσίρκο. Ο μικρός στενοχωριέται και από «μεγάλος /υπεύθυνος» βρίσκεται πάλι στη θέση του μικρού και ανίσχυρου σε σχέση με τους ενηλίκους που έχουν το τελευταίο λόγο. Είναι όμως παιδί ενημερωμένο για τα δεινά των άγριων ζώων σε συνθήκες αιχμαλωσίας, ιδιαίτερα στο τσίρκο, και αντιδρά μυαλωμένα και φυσικά παιδικά. Για το καλό της, αποφασίζει να την αποχωριστεί. Τη φυγαδεύει το βράδυ που κοιμούνται όλοι και την οδηγεί πίσω στη χώρα της οργανώνοντας, ποιητική αδεία, ένα φανταστικό ταξίδι με κάθε διαθέσιμο μέσο μεταφοράς. Κι εκεί, στην Αφρική, η καμηλοπάρδαλη, που είναι πλέον ελεύθερη στο φυσικό της χώρο, εμφανίζει ανθρώπινα συναισθήματα: επικοινωνεί με τον πρώην ιδιοκτήτη της και του στέλνει ευτυχισμένες φωτογραφίες της που τον ανακουφίζουν και τον βοηθούν να αγκαλιάσει ένα καινούριο κατοικίδιο… μια στρουθοκάμηλο.
Τα μηνύματα -υπευθυνότητα, φροντίδα, συναισθήματα, οικογενειακές σχέσεις, δικαιώματα ζώων και παιδιών, αποχωρισμός- διατρέχουν με φυσικότητα την ιστορία χωρίς να επιβάλλονται και να χρειάζονται περεταίρω επεξήγηση από τον ενήλικο.
***
Η Σοφία Μαντουβάλου επίσης δεν ζαλίζει τους μικρούς αναγνώστες με νουθεσίες και τα μηνύματα περνούν αβίαστα στις χαριτωμένες ιστορίες των δυο πρόσφατων βιβλίων της.
Το Σοφούλι, το πρόβατο που έπλεκε πουλόβερ είναι ένα πρόβατο -παιδί, φουντωτό και πολύχρωμο. Αυθόρμητα, για να ευχαριστήσει τα υπόλοιπα πρόβατα του κοπαδιού, τους πλέκει πουλόβερ από τη γούνα του για να πάψουν να είναι γκρίζα και μουντά. Πλέξε πλέξε και δώσε δώσε, το Σοφούλι μένει τελικά γυμνό και παραπονεμένο. Ήταν βέβαιο ότι έκανε το σωστό, αλλά… Η καλή του πράξη ανταμείβεται από τα πουλιά, τα πετούμενα και τα λουλούδια που το στολίζουν με τα χρώματά τους. Χωρίς πολλά λόγια, η συγγραφέας μιλάει τρυφερά για την προσφορά- άλλωστε, όταν προσφέρουμε δεν δίνουμε ένα κομματάκι του εαυτού μας; – και την ανταπόδοση.
Στην επόμενη ιστορία, Σοφούλι, το πρόβατο με τα κόκκινα αυτιά, το Σοφούλι δεν μπορεί να αντισταθεί στα θέλω του, κλέβει το παιχνίδι του φίλου του και φυσικά λέει ψέματα. Δεν είναι η μύτη του που μεγαλώνει όπως του Πινόκιο, αλλά τα αυτιά του που γίνονται κατακόκκινα και καυτά θυμίζοντάς του συνεχώς την πράξη του. Επιστρέφει το παιχνίδι, λέει δυνατά ότι έσφαλλε και η ζωή συνεχίζεται όμορφα.
Μια ένσταση: το απόφθεγμα με το οποίο ανοίγει κάθε τομίδιο- λόγια του Γκάντι και του Μπο Μπένετ (ομολογώ τον έψαξα στο Google…). Δεν νομίζω ότι προσφέρουν στα παιδιά. Αντίθετα, αφορούν τους ενήλικους οι οποίοι ενδέχεται να παρασυρθούν, να σταθούν περισσότερο στις σοφίες τους και λιγότερο στις όμορφες ιστορίες και να γίνουν διδακτικοί. Στη δική μου ανάγνωση τα προσπέρασα.
***
Εικονογράφηση
Όλοι ευχαριστιόμαστε όταν βλέπουμε παιδιά να ξεφυλλίζουν βιβλία χαζεύοντας τις εικόνες τους. Στα βιβλία που συζητάμε συμβαίνει κάτι διαφορετικό και εξαιρετικά δημιουργικό.
Η Σάντρα Ελευθερίου (Χαραλαμπία) και η Αιμιλία Κονταίου (Σοφούλι), ακολουθώντας πιστά τα κείμενα, δημιούργησαν εικονογραφικά φιλμστριπ που μπορούν κυριολεκτικά να «διαβαστούν» από τα παιδιά που δεν ξέρουν ακόμα ανάγνωση. Με άλλα λόγια, τους δίνουν την ιδέα να φτιάξουν για τις ιστορίες δικές τους εκδοχές, χωρίς να έχει σημασία πόσο κοντά ή πόσο μακριά είναι από το αρχικό περιεχόμενο.
Συγχαρητήρια και στις δύο εικονογράφους.
Τέλος, η Σάντρα Ελευθερίου εκμεταλλεύεται δημιουργικά το ύψος της καμηλοπάρδαλης με σελίδες που ανοίγουν κάθετα, ιδέα που βλέπουμε αρκετά συχνά πλέον σε ελληνικά παιδικά βιβλία (π.χ. Ι. Σαμαρτζή στη σειρά του Βέρν, Κ. Ματαθία-Κόβο στο Ο Φοίβος και ο φόβος, κ.ά.).
Η καμηλοπάρδαλη Χαραλαμπία και το Σοφούλι θα διαβάζονται και θα ξαναδιαβάζονται με την ίδια χαρά για καιρό!
INFO
Σοφία Μαντουβάλου, Σοφούλι, ένα πρόβατο με χαρακτήρα, Το πρόβατο που έπλεκε πουλόβερ
Σοφούλι, ένα πρόβατο με χαρακτήρα, Το πρόβατο με τα κόκκινα αυτιά
Εικ. Αιμιλία Κονταίου, Μεταίχμιο, 2021.
Βρες το εδώ
Μάκης Τσίτας, Η καμηλοπάρδαλη Χαραλαμπία, Εικ. Σάντρα Ελευθερίου, Μεταίχμιο, 2020.
Βρες το εδώ
