Γιώργος Βέης.
«Δεν θέλω να κάνω παρά ταξίδια, όπου δεν θα έχω το χρόνο να πω: θέλω να γυρίσω».
Ρολάν Μπαρτ, Ημερολόγιο πένθους
Το Ανόι των εμφανών ποιοτήτων. Των πρόσφορων καινοτομιών. Των μη κραυγαλέων προοπτικών της σύγχρονης εμπορικής σκηνής. Αποσκοπώντας στη διαιώνιση του πνεύματος της ευρηματικής προσαρμογής, οι ποιότητες αυτές διατίθενται μάλιστα σε προσιτές τιμές, πιστεύω, τόσο για τους περαστικούς ξένους, όσο και για τους συντελεστές της ανερχόμενης μεσαίας τάξης. Γράφω για το Ανόι της εξαιρετικά επιμελημένης διαχείρισης και περαιτέρω προώθησης των προϊόντων της βιετναμέζικης τέχνης, μεταξύ άλλων, της υφαντικής. Όπως φαίνεται με την πρώτη κιόλας ματιά, για παράδειγμα, μέσα από τις δελεαστικές προσφορές του τριώροφου καταστήματος Tan My, στην οδό Hang Gai 61, στο κέντρο της λεγόμενης Παλαιάς Συνοικίας. Διαθέτει συνολικά οκτακόσια τετραγωνικά μέτρα. Άνοιξε τον Φεβρουάριο του 2009. Η πρόσοψη κατάγεται εν μέρει από το παρελθόν των λεπτότερων αρχιτεκτονικών εμπεδώσεων, όταν οι Γάλοι μετέφεραν εδώ, στην περίβλεπτη αποικία τους, αρχές, μεθόδους και ήθη στέγασής τους – και όχι μόνον. Πάντως, οι νεωτερικές επιλογές της διακόσμησης, όπως τις διανοούνται και τις εφαρμόζουν, κατά τρόπο ήπιο, μάλλον συγκαταβατικό, οι σύγχρονοι βιετναμέζοι ιθύνοντες δεν υπονομεύουν την όντως επιμελημένη αναπαλαίωση. Ομολογώ ότι διακριτικά συγχωνεύονται όλες οι παράμετροι. Οι ολοκληρωμένοι συγκερασμοί υποστηρίζουν την ανάδειξη του Tan My σε γνήσιο κόσμημα της περιοχής. Κι αυτό είναι το γενικότερο αίσθημα.
*
Υψώνεται απέναντι ακριβώς από την αρχική μονάδα των εμπορικών δραστηριοτήτων του, δηλαδή στο Hang Gai 66. Πρώτα προϊόντα του: μαξιλαροθήκες και μαντήλια. Ανακαλώντας ορισμένες μνήμες του διχασμένου, εμφυλιακού1969, την χρονιά δηλαδή που άρχισε να λειτουργεί, θα μπορούσε να θεωρηθεί ένα ακόμη «Σπίτι της Νίκης»: τα απαραίτητα μεταξωτά μαντήλια, κεντημένα όλα στο χέρι, με μηνύματα συμπαράστασης και ειλικρινούς αλληλεγγύης έφευγαν από εδώ, μαζί με τους μαχητές, για τα νοτιότερα τμήματα της χώρας, εκεί όπου ο πόλεμος κρατούσε για χρόνια. Γνωρίζουμε ότι τα έφεραν πάντα μαζί τους. Ήταν άλλωστε τ’ αποσπάσματα από τους όρκους των αγαπημένων τους. Αυτά τα μαντήλια του αίματος τα διαδέχθηκαν αργότερα, στον καιρό της εθνικής νηνεμίας, τα μαντήλια της ειρήνης, τα εντυπωσιακά τραπεζομάντιλα, τα απροσδόκητα για μας από χρωματική άποψη σκεπάσματα κρεβατιών, τα ρούχα μιας εξατομικευμένης ταυτότητας. Η προσθήκη στο εσωτερικό του καταστήματος ενός καφενείου, με κομψά, αναπαυτικά καθίσματα και εποπτικούς φωταγωγούς, σε συνδυασμό με μια διαρκή ομαδική έκθεση έργων εικαστικών καλλιτεχνών του Βιετνάμ, οι οποίοι έχουν ήδη αναγνωρισθεί στο χώρο τους, προσθέτουν ιδιαίτερες όψεις και χρηστική αξία στο όλο χωροταξικό σύνθεμα. Το ρούχο λειτουργεί δηλαδή και ως πρόσχημα: η εστία των πολιτισμικών νύξεων ενυπάρχει ως τελικό κοινό κτήμα.
*
Ανόι, η μεγάλη στροφή και η αύρα της μεγάλης στροφής. Το νέο Βιετνάμ, μια ζωηρή, ακαταπόνητη τίγρη που κυνηγάει τώρα σε άλλα λιβάδια. Η αναζήτηση νέων τρόπων οικονομικής ανόδου, χωρίς να διαβρωθεί η πρωτογενής υφή του όντος. Είναι δυνατόν; Πόση ευελιξία άραγε χρειάζεται στην καθημερινή πράξη για να διαφυλαχθεί η τάξη των Πατέρων.; Οι διαδικασίες είναι γνωστές: το τίμημα της χειραφέτησης από το παρελθόν των δομών προξενεί κατά κανόνα μαρασμό στην όποια κεκτημένη γνησιότητα του πριν. Το είναι αμαυρώνεται εν τέλει; Αλλά τι σημαίνει αυτή η αποκλιμάκωση, το ρήμα «αμαυρώνεται»; Στο μούχρωμα του δειλινού όλα τα χρώματα αντιστέκονται. Το θάρρος της φύσης τους τα κάνει να μοιάζουν ακόμη αναλλοίωτα και υγιή. Όπως εκεί, στη μέση της πλατείας, όπου σηκώνονται λίγα ξερά φύλλα από το αεράκι. Λίγο πριν γίνουν σκουπίδια, χρυσίζουν πανέμορφα. Αμετάπειστα ως τις οριακές στιγμές. Το κύρος της παρουσίας. Η απόδειξη, η εμμονή στην τεκμηρίωση της ταυτότητας. Ποιοι κώδικες πρέπει να τηρηθούν χωρίς αποκλίσεις, χωρίς εξαιρέσεις, για να μην πεταχτούν στα σκουπίδια τα πλεονεκτήματα των συγκεκριμένων δράσεων, τα αξιακά οφέλη του παρελθόντος; Ίσως η πρώην Σαϊγκόν να διχάζεται προς το παρόν περισσότερο από ό,τι το Ανόι: πόσο μπορεί το υπέρ σύγχρονο να είναι εθνικά δόκιμο; Ο Βιετναμέζος, είδος προς μετάλλαξη κι αυτός; Το ερώτημα που έμεινε αναπάντητο ως τώρα, παρά τις προσπάθειες τις δικές μου και των συνομιλητών μου: πόσο θα διατηρηθούν οι ισορροπίες που χαρακτηρίζουν τη σημερινή εμπειρία των αλλαγών;
*
Η εγγονή της ιδρύτριας διαχειρίζεται σήμερα τις τύχες του Tan My. Η συσσωρευμένη πείρα τόσο της μητέρας της, όσο και της γιαγιάς της δείχνουν ασφαλώς ένα δρόμο που πρέπει να ακολουθήσει στις εμπορικές της συναλλαγές. Η διατήρηση του ονόματος της επιχείρησης ισοδυναμεί με το οξυγόνο της ύπαρξης. Συγκρατώ ότι οι υπάλληλοί της ξεχωρίζουν ανάμεσα σε όλους τους άλλους, τους οποίους κατ΄ ανάγκην συνάντησα αυτές τις μέρες στην ευρύτερη εμπορική ζώνη του Ανόι. Η συμπεριφορά τους δεν μπορεί να χαρακτηρισθεί δουλική, φορτική ή υποχρεωτική. Πηγάζει από ένα εκπαιδευμένο, αλλά αφανές πρότυπο ευγένειας. Ένα είδος σβέλτης, όποτε χρειαστεί, αλλά όχι νευρικής εξυπηρέτησης. Η αέρινη συμπεριφορά. Η πωλήτρια περνάει από δίπλα μου, έτοιμη να μου προτείνει κάποιο άλλο σακάκι, μια άλλη ζώνη. Όλα αυτά με τη χάρη ενός απλού, αλλά γοητευτικού χορευτικού ελιγμού. Το εμπόρευμα στα χέρια της μεταφέρεται στο μεταξύ με τη στοργή μητέρας. Από ράφι σε ράφι, από πάγκο σε πάγκο, η διακίνηση αποτελεί διακίνηση τιμαλφών. Οι τιμές των ειδών σε τοπικό νόμισμα ή σε αμερικανικά δολάρια γλιστρούν από τα χείλη τους την κατάλληλη στιγμή: περισσότερο σαν ευχή, παρά σαν εμπορικό σινιάλο. Ελάχιστα δευτερόλεπτα προτού σχηματιστεί ένα χαμόγελο εγκαρδιότητας, οι αριθμοί προφέρονται σχεδόν με τρυφερότητα. Αναζητώ την ενδεχόμενη υφέρπουσα προσποίηση, τα ίχνη της όποιας επιτηδευμένης αγωγής, κάτι το επίπλαστο, προσεκτικά διασκευασμένο σε τέχνημα. Μου φαίνεται ότι έχω παραμείνει στο μαγαζί πάνω από μια ώρα. Ίσως οι πωλήτριες να αισθάνονται την αμηχανία μου. Δεν μπορώ να ξέρω κάτι σίγουρο κι αναμφισβήτητο για τον χαρακτήρα τους, κάτι που να διαθέτει τη βεβαιότητα των κινήτρων τους. Προφανώς είναι μεθοδικά επιλεγμένες ανάμεσα από εκατοντάδες. Φαντάζομαι τη δοκιμασία των εξετάσεων. Το ζύγισμα: τα μέτρα και τα σταθμά της προϊσταμένης ανελαστικά, αυστηρά. Εξόντωση και θρίαμβος. Συνεντεύξεις που ματώνουν το μέσα. Μαντεύω κάποιες ικεσίες που έπρεπε να μείνουν στο πίσω μέρος του εγώ. Αποφεύγουν σκοπίμως τα πολλά λόγια. Τα αγγλικά τους πάντως δεν μου φαίνονται ιδιαίτερα περιορισμένα. Από τα όσα ακούω εδώ κι εκεί, συμπεραίνω ότι έχουν ήδη ασκηθεί αρκετά. Τα μάτια τους, χωρίς να είναι καρφωμένα στα δικά μου, τα νοιώθω παντού πάνω μου. Ένα απλωμένο δίχτυ βλεμμάτων.
*
Γιώργος Βέης
