της Θεοδώρας Δ. Πατρώνα
Το όνομα του κορυφαίου λογοτέχνη, το καλαίσθητο εξώφυλλο που παραπέμπει σε αγροτικές δραστηριότητες παρελθόντων χρόνων, το σημαντικό όνομα της μεταφράστριας. Ένα έργο με τον χαρακτηρισμό κλασσικό που επανεκδίδεται στο πλαίσιο της καταξιωμένης σειράς έργων Orbis Literae και αναπόφευκτα φέρνει στο προσκήνιο την εξίσου κλασσική ερώτηση: ποιο λογοτεχνικό έργο αντιστέκεται στον αμείλικτο χρόνο και τι έχει να προσφέρει 130 χρόνια περίπου μετά την πρώτη του έκδοση;
Ο Thomas Hardy, πυλώνας των βρετανικών αλλά και παγκόσμιων γραμμάτων, αναμφίβολα δε χρειάζεται συστάσεις. Σύγχρονος του Charles Dickens, της George Elliot, των αδερφών Bronte και της Jane Austen, ο Hardy μεσουράνησε στα βρετανικά γράμματα χάρη στο εξαιρετικό και ευρύ πεζογραφικό του έργο, με πολυάριθμα διηγήματα και δεκατέσσερα μυθιστορήματα. Με καταγωγή από τις πιο φτωχές και αγροτικές περιοχές της Αγγλίας, ένα χωριουδάκι του Ντόρτσεστερ, άοκνος και φιλομαθής, επηρεάστηκε βαθιά από τους Έλληνες τραγικούς και τον William Shakespeare, και εξέφρασε ανάλογες σκέψεις και προβληματισμούς . Η συνεισφορά του στον πεζό και έμμετρο λόγο ήταν καταλυτική για τους αναγνώστες και για το πλήθος των ταλαντούχων σύγχρονών του συγγραφέων που είχαν την τύχη να τον συναναστραφούν στη μακρά ζωή του (πέθανε 88 ετών) όπως την Virginia Woolf, τον Rudyard Kipling, τον R.L. Stevenson.
Το πρώτο από την τετράδα των έργων που καθιέρωσαν τον Hardy (τα άλλα τρία είναι το The Return of the Native, Τες Ντ’ Ουμπερβιλ, Τζουντ ο Αφανής) ο Δήμαρχος του Κάστερμπριτζ εκδόθηκε στην αρχή σε συνέχειες σε έντυπα της εποχής του και για πρώτη φορά σε δύο τόμους στα 1886. Αν και το αναγνωστικό κοινό γνωρίζει καλύτερα τα πιο «εμπορικά» του έργα όπως το Μακριά από το Αγριεμένο Πλήθος (1874) και Δυο Μάτια Γαλανά (1873) τα οποία και έγιναν γνωστές ταινίες, ο Δήμαρχος του Κάστερμπριτζ αποτελεί ένα βαρυσήμαντο έργο, μία εξαιρετική «κλασσική σπουδή πάνω στη μοναχικότητα» (23) όπως εύστοχα σημειώνει ο καθηγητής Dale Kramer στον πρόλογο που συνοδεύει την παρούσα έκδοση του Gutenberg.
Ένας αυτοδημιούργητος αλλά και δύστροπος έμπορος σιτηρών σε αγροτική περιοχή της Αγγλίας γίνεται Δήμαρχος. Κανείς στο Κάστερμπριτζ δεν υποπτεύεται το σκοτεινό μυστικό του εγκρατή στο ποτό Μάικλ Χέντσαρντ που πριν χρόνια πάνω στη μέθη πούλησε το μωρό και την γυναίκα του σε έναν άγνωστο ναυτικό για πέντε γκινέες. Όταν μετά από είκοσι περίπου χρόνια εμφανίζεται η γυναίκα του με την ενήλικη πια κόρη τους προσπαθεί να διορθώσει τα λάθη του παρελθόντος αλλά οι εμμονές του και το πείσμα δίνουν μία τραγική τροπή στην ιστορία. Περήφανος, εγωκεντρικός, ζηλόφθονος και απότομος ο Χέντσαρντ επιθυμεί βαθιά την ανθρώπινη επαφή αλλά αδυνατεί να συμβιβαστεί και να συνυπάρξει με τους άλλους. Έτσι, καταφέρνει να πληγώσει και να αποκόψει τους λίγους ανθρώπους που ενδιαφέρονται για αυτόν, τον υπάλληλο και μετέπειτα ανταγωνιστή του Ντόναλτ Φάρφρι και την κόρη του Ελίζαμπεθ-Τζέιν.
Μέσα από λεπτομερείς περιγραφές των δυσχερειών της αγροτικής ζωής στη βρετανική εξοχή, εύστοχες αναλύσεις και τη συγγραφική παντογνωσία (omnscience) ο Hardy επιδεικνύει βαθιά γνώση της ζωής και ανθρώπινης ψυχοσύνθεσης: φωτίζει τα μύχια της προσωπικότητας του πρωταγωνιστή, εξηγεί τις απότομες αλλαγές στη διάθεσή του και προετοιμάζει με δεξιότητα τραγικού ποιητή την τελική πτώση του. Τα καλά κρυμμένα μυστικά των ηρώων και η άγνοιά τους, η τραγική ειρωνεία των λόγων τους, οι συμπτώσεις είναι μερικά από τα βασικά συστατικά του θεάτρου που εφαρμόζει ο Hardy και ενισχύουν την ένταση του έργου, την επίδραση στον αναγνώστη προσδίδοντάς του κλασσική στόφα.
Παράλληλα με το ψυχογράφημα του Χέντσαρντ, ο συγγραφέας αποτυπώνει μοναδικά την κοινωνική πραγματικότητα της αγγλικής επαρχίας σε μία μεταβατική εποχή. Τον συγγραφέα απασχολεί σημαντικά ο πυρετός του εκβιομηχάνισης και η άνιση πάλη ανάμεσα στην παράδοση και τον εκμοντερνισμό. Για τον σκοπό αυτό χρησιμοποιεί το ανδρικό δίπολο, Χέντσαρντ και Φάρφρι, τις απαρχαιωμένες εργασιακές μεθόδους του πρώτου και τις καινοτόμες για την εποχή πρακτικές του δεύτερου. Εξαιρετικού ενδιαφέροντος όμως για την αναγνώστρια έχει η γλαφυρή απεικόνιση της γυναικείας φιγούρας στην αγαπημένη λογοτεχνική περιοχή του Wessex. Σύμφωνα με το έθιμο, η Σούζαν πωλείται σα ζώο με το μωρό της σε έναν άγνωστο άνδρα και με βάση την αναμενόμενη γυναικεία συμπεριφορά υπακούει στωικά και παθητικά θεωρώντας το υποχρέωσή της μέχρι που μία άλλη γυναίκα της ανοίγει τα μάτια. Η Λουσέτα ζει επικίνδυνα με την κρυφή της σχέση με τον Χέντσαρντ και ελευθερίες κατακριτέες. Τιμωρείται όμως με τον εξευτελισμό της από τον όχλο που οδηγεί στην αιφνίδια αρρώστια και τον θάνατό της. Η Ελίζαμπεθ-Τζέιν, ενάρετη και καλοσυνάτη, είναι σκεπτόμενο άτομο που στοχεύει στη μόρφωση και την αυτοβελτίωσή της μελετώντας με μεθοδικότητα και επιμονή. Τολμά ακόμα και το ανήκουστο, να απομακρυνθεί από την πατρική εστία όταν δεν αντέχει άλλο τη βαναυσότητα του πατέρα της. Με τον γάμο της με τον Φάρφρι υποτάσσεται όμως και αυτή στο πατριαρχικό μοντέλο που ήθελε τη γυναίκα πάντα να συνοδεύεται από μία ανδρική φιγούρα. Οι καλειδοσκοπικές εικόνες των τριών αυτών γυναικών παρουσιάζουν τις δοκιμασίες τους, την αέναη πάλη ανάμεσα στο θέλω και το πρέπει αλλά και την αργή εξέλιξή των ηθών μέσα στον 19ο αιώνα και μία αυστηρά πατριαρχική κοινωνία με πανάρχαιους φυλετικούς ρόλους.
Στο μεστό και πολυεπίπεδο αυτό έργο αξίζει να σημειωθεί η ουσιαστική και μοναδική συμβολή της μεταφράστριας που ανταποκρίθηκε με χάρη και ταλέντο στο ύψος των προκλήσεων. Η Τόνια Κοβαλένκο με την ποιητική της δεξιότητα στη φαρέτρα της μεταφράστριας δίνει στο κείμενο φρεσκάδα και ζωντάνια και αναδομεί παραστατικά τις πρωτότυπες εικόνες της εποχής.
info: Τhomas Hardy. Ο Δήμαρχος του Κάστερμπριτζ: Η Ζωή και ο Θάνατος Ενός Ανθρώπου με Χαρακτήρα. Μετάφραση και Προλογικό Σημείωμα Τόνια Κοβαλένκο. Εκδόσεις Gutenberg, Αθήνα: 2019.
