συνέντευξη στην Ελένη Σβορώνου.
Παραπλανητικά απλή. Έτσι θέλει τη γραφή του o Andrew Lane, ο δημιουργός της σειράς που αγάπησε το νεανικό αλλά και ενήλικο κοινό σε όλον τον κόσμο. Από την Αγγλία ως τη Νότια Κορέα και από την Αγγλία ως την Ελλάδα οι έφηβοι διαβάζουν τους πολυσέλιδους τόμους της σειράς «Οι περιπέτειες του νεαρού Σέρλοκ Χολμς» σε ελάχιστο χρόνο και ζητούν τον επόμενο. Το διαπίστωσα τυχαία όταν βρέθηκα σε καφέ στην Καβάλα με έναν τόμο ανά χείρας. Στο ίδιο καφέ την επόμενη μέρα, με τον ίδιο τόμο ανά χείρας προκάλεσα ένα ελαφρά ειρωνικό μειδίαμα της όμορφης σερβιτόρας. «Το ίδιο διαβάζετε; Ο γιος μου τα τελειώνει σε μία μέρα. Το ίδιο και οι φίλοι του». Έχουν δίκιο. Σε λίγο είχα κολλήσει κι εγώ το μικρόβιο και δεν ήθελα να αφήσω από τα χέρια μου τις περιπέτειες του νεαρού Σέρλοκ. Η σειρά έχει ένα βασικό πλεονέκτημα για ανθρώπους που δεν αγαπούν τα βιβλία φαντασίας που έχουν κατακτήσει τα ράφια των νεανικών βιβλιοθηκών: δεν έχει ίχνος εξωκοσμικού στοιχείου. Τόπος, χρόνος και δράση απολύτως εναρμονισμένα με ό,τι θα μπορούσε να είναι μια πραγματική βιογραφία του πιο ξακουστού ίσως ήρωα αστυνομικών ιστοριών, του Σέρλοκ Χολμς. Η πρόθεση του συγγραφέα ήταν απολύτως ξεκάθαρη. Να συνθέσει τη βιογραφία του ήρωα ως τη στιγμή που πιάνει το νήμα ο δημιουργός του ο Arthur Conan Dοyle, δηλαδή ως την ηλικία των 25 περίπου ετών.
Ένας συγγραφέας που καθηλώνει τους νέους, που υποτίθεται ότι δεν διαβάζουν, είναι ένας κάποιος μύθος. Αυτός ο μύθος λοιπόν ήρθε στην Ελλάδα, καλεσμένος από τις εκδόσεις Μεταίχμιο που εκδίδουν τη σειρά, για να συναντήσει το κοινό του. Η συνέντευξη που παραχώρησε στον Αναγνώστη ήταν μια μεστή και χειμαρρώδης συζήτηση. Άμεσος, απλός, χωρίς ίχνος ναρκισσισμού, ο Andew Lane συνδύαζε τους εκλεπτυσμένους τρόπους του νεαρού Σέρλοκ με το πιο αυθόρμητο στυλ του κολλητού του φίλου, του πάμπτωχου Μάτι.
(Η συνέντευξη αποδίδεται σε πλάγιο λόγο, γιατί αποδίδουμε ελεύθερα τις απαντήσεις όπως αναδύθηκαν από τη συζήτηση που, μοιραία, ξεστράτιζε από την αρχική σειρά των ερωτήσεων.)
Πώς δεν φοβήθηκε, λοιπόν, ο συγγραφέας την αναμέτρηση με τον κλασικό ήρωα; Γιατί να μην έφτιαχνε έναν ήρωα από την αρχή;
Λάτρευε τον Σέρλοκ Χολμς από μικρός. Θεωρεί ότι είναι ένας αντι-ήρωας. Ο πρώτος αντι-ήρωας της μοντέρνας λογοτεχνίας. Ευάλωτος, παράξενος, αμήχανος στις σχέσεις του με τις γυναίκες, με καλλιτεχνικές ευαισθησίες (παίζει βιολί και αγαπά τις τεχνικές μεταμφίεσης των ηθοποιών) αλλά και βέβαια με οξεία παρατηρητικότητα και ικανότητα να συνδυάζει στοιχεία που περνάνε απαρατήρητα για να εντοπίσει αναδυόμενα σχήματα και κομμάτια που συνθέτουν το παζλ μιας υπόθεσης, ο Σέρλοκ Χολμς θέτει πολλά «γιατί». Γιατί έγινε αυτός που έγινε; Αυτό το νήμα ήθελε να ξετυλίξει ο Lane χτίζοντας προσεκτικά, στους οκτώ τόμους που έχουν βγει ως τώρα, τα χρόνια της εκπαίδευσής του, μιας εκτός σχολείου εκπαίδευσης κοντά στον δάσκαλο-ιχνηλάτη από την Αμερική Αμάιους Κρόου, της σχέσης του με την ιδιόρρυθμη οικογένειά του και με το άλλο φύλο, της θέσης που πήρε η φιλία στη ζωή του και της γνωριμίας του με την τέχνη. Πάνω από όλα βέβαια εστίασε στη μαθητεία του στην τέχνη της επίλυσης μυστηρίων με τον εντελώς ιδιαίτερο τρόπο που είχε ο ενήλικας Σέρλοκ.
Δύσκολες οι σχέσεις του νεαρού Σέρλοκ με τους ανθρώπους…. Ο πατέρας απών στην Ινδία, με μια διαταραχή που μοιάζει πολύ με μανιοκατάθλιψη, η μητέρα φυματική, η αδερφή πάσχει επίσης από μια ιδιόμορφη ψυχική ασθένεια… Μόνο ο αδερφός του, ο Μάικροφτ, που έχει αναλάβει την ευθύνη της οικογένειας, στέκεται πλάι στο νεαρό. Αλλά και πάλι, στον τελευταίο τόμο, ο Μάικροφτ αποδεικνύεται λίγο προδότης… Δύσκολη ζωή. Βαριά κληρονομιά.
Ο Σέρλοκ όμως συνδυάζει δεξιότητες τόσο διαφορετικές μεταξύ τους που οφείλονται σε μία τέτοια οικογένεια, εν μέρει. Γίνεται τόσο ιδιόρρυθμος, ως ενήλικας, επομένως δεν μπορεί να έχει και μια πολύ διαφορετική οικογενειακή ζωή. Αυτό επανέρχεται συχνά στη συζήτησή μας ως απάντηση. Είναι ο χαρακτήρας του ενήλικα Σέρλοκ που οδηγεί τον Lane να αναζητήσει αιτίες και απαντήσεις στη ζωή του εφήβου. Η σχέση του νεαρού ήρωα με τη συνομήλικη και όμορφη Βιρτζίνια, την κόρη του δασκάλου του, του Κρόου, για παράδειγμα. Δε φτάνει σε αίσιο τέλος. Η Βιρτζίνια παντρεύεται κάποιον άλλον. Και πως αλλιώς θα εξηγείτο η αμήχανη σχέση του ενήλικα Σέρλοκ με τις γυναίκες; Εδώ ο Lane ομολογεί γελώντας ότι δέχεται έντονες τις εκκλήσεις των αναγνωστριών του για ευτυχή έκβαση του ειδυλλίου! Ανένδοτος εκείνος. Θα παραχωρήσει ίσως στις θαυμάστριές του μία συνάντηση Σέρλοκ-Βιρτζίνια, αυτό ναι, θα είχε ενδιαφέρον. Αλλά μόνον αυτό.
Ο ενήλικας Σέρλοκ, σε τελευταία ανάλυση, επισημαίνει ο Lane, διαλέγει για κολλητό φίλο έναν γιατρό. Ο Γουότσον είναι γιατρός. Θέλει να κάποιον να τον προσέχει.
Μιας και μιλάμε για τον Γουότσον, γιατί δεν εμφανίζεται στους οκτώ τόμους;
Γιατί η συνάντηση γίνεται στην ηλικία των 25 περίπου. Αυτή είναι η αφετηρία της διήγησης του Arthur Conan Doyle. Σκέφτεται μάλιστα, ο Lane, να ολοκληρώσει τη σειρά με αυτή ακριβώς τη στιγμή της συνάντησης με τον Γουότσον. Θα έχει ολοκληρωθεί, τότε, ο κύκλος της δικής τους αφήγησης. Ωστόσο ο Μάτι, ο επιστήθιος φίλος του νεαρού Σέρλοκ, παίζει κατά κάποιον τρόπο τον ρόλο του Γουότσον. Είναι πολύ διαφορετικός βέβαια. Παιδί του δρόμου, πανέξυπνο, επηρεάζει και επηρεάζεται από τον Σέρλοκ. Οι ευφυΐες τους αλληλοσυμπληρώνονται.
Μα πως κατάφερε να μαγέψει το νεανικό κοινό με μια σειρά που εκτυλίσσεται στη βικτοριανή Αγγλία (και σε άλλες χώρες βέβαια, Ρωσία, Αίγυπτο, Κίνα κ.α.); Που δεν έχει ίχνος τεχνολογίας, καμία οθόνη, κανένα ρομπότ, σε μια εποχή που οι δυστοπίες και τα βιβλία φαντασίας κάνουν θραύση σε αυτό το κοινό;
Η αγάπη του γι αυτό που έγραφε. Αυτό ήταν που έκανε το αποτέλεσμα καλό. Έγραφε αυτό που θα ήθελε να διαβάσει όχι μόνο ως νέος αλλά και ως ενήλικας. Το ευάλωτο, επίσης, και το ασταθές του έφηβου Σέρλοκ (στοιχείο που δεν έχει ο ενήλικας ήρωας) κάνει τους συνομήλικους αναγνώστες να ταυτιστούν. Από την άλλη δεν πιστεύει ότι οι ήρωες πρέπει να έχουν απαραίτητα την ηλικία των αναγνωστών στους οποίους απευθύνονται. Ο εκδότης του στην Αγγλία επέμενε να μη μεγαλώσει ο Σέρλοκ, στη σειρά, να μείνει πάντα έφηβος. Ο ίδιος επέμενε να εξελιχθεί. Τελικά συμβιβάστηκαν. Θα μεγαλώσει αλλά δε θα αναφέρεται η ακριβής ηλικία του ήρωα. Στην ένσταση του συγγραφέα «μα και ο Χάρι Πότερ μεγάλωσε», η απάντηση ήταν ότι αυτός ήταν ένας και μοναδικός! Τελικά τα μόνα στοιχεία που πρόσεξε ο Lane για να καταστήσει τον ήρωά του «κατάλληλο» για το νεανικό κοινό ήταν να αποφύγει σκηνές σεξ και βρισιές. Κατά τα άλλα έφτιαξε έναν ήρωα κατάλληλο και συναρπαστικό για όλες τις ηλικίες.
Πόσους τόμους λοιπόν να περιμένουμε ακόμη ώσπου να φτάσει στην τρίτη δεκαετία της ζωής του ο Σέρλοκ και να παραδώσει ο Lane τη σκυτάλη στον Doyle; Ο εκδότης στην Αγγλία δε θέλει συνέχεια! Ίσως υπάρχει κάποια κάμψη στις πωλήσεις. (Ανελέητοι οι νόμοι της αγοράς εκεί έξω.) Εκείνοι όμως που δε θέλουν να ακούσουν ούτε γι αστείο ότι η σειρά σταματά είναι οι Νοτιοκορεάτες και οι Γερμανοί. Η έκπληξή μου στο άκουσμα της Νότιας Κορέας (μα πόσο μπορούν να σχετιστούν οι Νοτιοκορεάτες με τον ήρωα και την εποχή του;) προκάλεσε την υπενθύμισή του για το πόσο διεθνής είναι ο Σέρλοκ Χόλμς. Ο εκδότης του, προσθέτει, πρόσεξε ιδιαίτερα την ποιότητα των βιβλίων στη Νότια Κορέα, το χαρτί, τις εικόνες. Οι Νοτιοκορεάτες έδωσαν μάλιστα και ένα τοπικό χρώμα στην αισθητική των τόμων της σειράς. Δεν παρέλειψε βέβαια ο Lane να επαινέσει και το Μεταίχμιο για την προσεγμένη έκδοση των βιβλίων του καθώς και τον μεταφραστή τους. Θαυμάζει ιδιαίτερα τους μεταφραστές, θεωρεί ότι πρέπει το όνομά τους να μπαίνει στο εξώφυλλο του βιβλίου. Όταν του επεσήμανα με πόση δεξιοτεχνία αναδεικνύει το ύφος της ομιλίας και της συναναστροφής της βικτοριανής εποχής (μακροπερίοδος και λίγο εξεζητημένος λόγος, προσεγμένο λεξιλόγιο, λεπτό υπαινικτικό χιούμορ, ακριβολογία, μακρές παύσεις και σιωπές που δεν προκαλούν αμηχανία στην ομήγυρη), εξέφρασε μεγάλη χαρά και θαυμασμό που ο μεταφραστής κατάφερε να το διατηρήσει.
Ο λόγος για τα κορίτσια πάλι…
Τον προβλημάτισαν. Γιατί εκείνη την εποχή τα κορίτσια στην Αγγλία έμεναν σπίτι τους και ίππευαν άλογο καθισμένα στο πλάι και φορώντας φούστες. Ήθελε όμως να υπάρχουν δυναμικά κορίτσια στις ιστορίες του. Έτσι δικαιολόγησε τον δυναμισμό της Βιρτζίνια δίνοντάς της αμερικάνικη καταγωγή.
Υφέρπει ένας θαυμασμός σας για την εποχή της ακμής της Βρετανικής Αυτοκρατορίας;
Ο Lane εξέφρασε ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την ερώτηση. Όχι ακριβώς, αλλά και ναι! Δε θέλει να κρίνει, σίγουρα, με σημερινά μέτρα και σταθμά και να αποκαλέσει αποικιοκρατική τη στάση της χώρας του. Είναι απαλλαγμένος από την ανάγκη να είναι «politically correct», του επεσήμανα. Συμφώνησε. Συνέχισε με κάποιον δισταγμό. Σίγουρα υπήρχαν θετικά στοιχεία που αποκόμισαν οι χώρες –αποικίες της Βρετανικής Αυτοκρατορίας τότε. Ωφελήθηκαν ως ένα βαθμό. Μπήκε μια τάξη στο χάος. Και υπήρχαν Βρετανοί που με αυταπάρνηση υπηρέτησαν το κράτος ζώντας μέσα σε δύσκολες συνθήκες σε χώρες όπως η Ινδία όπου η καθημερινή ζωή επεφύλασσε κινδύνους και κακουχίες εξαιτίας του κλίματος, των ασθενειών και των συνθηκών υγιεινής. Από την άλλη ο συγγραφέας δεν κάνει κανένα σχόλιο στα έργα του, δεν εκφράζει άποψη. Προσπαθεί να είναι συνεπής στην απόδοση του ιστορικού πλαισίου.
Πόση έρευνα χρειάζεται η γραφή αυτών των βιβλίων! Τόσες λεπτομέρειες της καθημερινής ζωής της εποχής όχι μόνο στην Αγγλία αλλά και σε άλλες χώρες!
Περισσότερος χρόνος αφιερώνεται στην έρευνα, παρά στη συγγραφή. Και ναι η Wikipedia είναι μία από τις πηγές του! Στον επίλογο των βιβλίων του όμως παρατίθενται οι πηγές του που περιλαμβάνουν και εξειδικευμένα βιβλία και αρχειακό υλικό.
Η διαστρωμάτωση των κοινωνικών τάξεων είναι εντονότατη βέβαια στην Αγγλία του τέλους του 19ου αιώνα και αυτό φαίνεται στις περιπέτειες του νεαρού Σέρλοκ. Σήμερα;
Σήμερα υπάρχει ένας απόηχος αυτής της διαστρωμάτωσης που αξιοποιούν οι πολιτικοί, τα δυο μεγάλα κόμματα, οι Συντηρητικοί και οι Εργατικοί. Αλλά είναι πολύ πιο ρευστά τα όρια πια.
To μυαλό του θα πρέπει να είναι διαρκώς συντονισμένο στο στήσιμο μιας περίπλοκης και άρτια δομημένης πλοκής.
Είναι Φυσικός, σχολιάζει, μάλλον για να αναφερθεί στο μαθηματικό και λογικό μυαλό του.
Από την άλλη στην εκπαίδευση του Σέρλοκ παίζει μεγάλο ρόλο η κλασική παιδεία. Έχει περάσει τα παιδικά του χρόνια σε βιβλιοθήκες ξεσκονίζοντάς τους κλασικούς. Αλήθεια, οι αναγνώστες του ανατρέχουν στα κλασικά έργα του Arthur Conan Doyle;
Η κλασική παιδεία είναι πολύ σημαντική. Ανήκει στις τελευταίες γενιές που έμαθαν καλά λατινικά, για παράδειγμα. Απαραίτητη προϋπόθεση για να καταλάβει κανείς τη δομή και καταγωγή της γλώσσας σου. Και ναι, πολλά παιδιά αναζητούν τον κλασικό Σέρλοκ, του λένε οι γονείς.
Μπορεί να εντοπίσει κάτι περίεργο που συμβαίνει εδώ μέσα (στο καφέ του ξενοδοχείου); Καμία ύποπτη κίνηση;
Αμέ. Η σερβιτόρα έφερε δυο φορές χαρτάκια κρυμμένα σε δερμάτινες θήκες! (Αναφερόταν βέβαια στο δεύτερο χαρτάκι που αντιστοιχούσε στη δεύτερη παραγγελία που κάναμε.)
Επηρέασε η πρόσφατη τηλεοπτική σειρά Σέρλοκ Χολμς την κυκλοφορία των βιβλίων του;
Στην αρχή στεναχωρήθηκε πολύ όταν έμαθε για την έναρξη της σειράς. Εκείνη την εποχή έγραφε κι εκείνος τα βιβλία του. Η γυναίκα του τον υποχρέωσε να τη δει. Ησύχασε. Ο σκηνοθέτης έκανε κάτι διαφορετικό. Τελικά όμως ανήκουν όλοι, οι συντελεστές της τηλεοπτικής σειράς, που τους ξέρει, και ο ίδιος, στην ίδια γενιά ανθρώπων που αντλούν από τα ίδια διαβάσματα και ακούσματα. Οι πωλήσεις των βιβλίων του ενισχύθηκαν ελαφρά χάρη στη σειρά, παραδέχτηκε.
Η γραφή του, λέει ως τελευταίο σχόλιο, θέλει να είναι σαν ένα σάντουιτς, μια απλή καθημερινή τροφή, που όμως είναι φτιαγμένο από εξαιρετικά υλικά και με μαεστρία. Να είναι «deceptively simple». Κι είναι αλήθεια, πως ενώ ή πλοκή του είναι πολύπλοκη, δεν είναι δαιδαλώδης. Ο συγγραφέας δεν κάνει τον έξυπνο στον αναγνώστη. Και ακολουθεί τη συμβουλή του Τσέχωφ: «Αν εμφανίσεις ένα καρφί στον τοίχο, στην αρχή της ιστορίας, πρέπει κάποιος να κρεμαστεί από αυτό τελικά». Αλλά και αντίστροφα, λέει. Αν κάτι εξαιρετικό συμβεί, πρέπει να υπάρχει καλός λόγος για να έχει συμβεί. Πάντα τον απασχολούσε στη λογοτεχνία φαντασίας και δράσης αυτό το ερώτημα: «ποια είναι τελικά τα κίνητρα των ηρώων; Γιατί κάνουν ό,τι κάνουν;». Δεν είναι παράξενο λοιπόν που όλη η σειρά αυτή απαντά σε αυτό το ερώτημα για τον Σέρλοκ Χολμς. Και πλάθει έναν νεαρό ήρωα που τον θέλει ηθικά ακέραιο, να κάνει το καλό, αλλά όχι να σώζει τον κόσμο, όπως τονίζει.
Τελικά θα έχουμε επόμενο τόμο; Οπωσδήποτε θα γραφτεί και ίσως βγει στις χώρες που τον θέλουν!
Έχει ιστοσελίδα; Δεν την εντόπισα.
Έχει και φυσικά είναι καλά κρυμμένη: www.slowdecay.co.uk
INFO
Η σειρά του Andrew Lane, Οι περιπέτειες του νεαρού Σέρλοκ Χολμς, μτφρ. Ανδρέας Μιχαηλίδης, εκδ. Μεταίχμιο
