της Μαρίζας Ντεκάστρο.
Σε παλιότερο άρθρο μας στον ΑΝΑΓΝΩΣΤΗ είχαμε αναφερθεί στα λογοτεχνικά βιβλία γνώσεων, δηλαδή τα βιβλία που εγκιβωτίζουν γνώσεις μέσα στη λογοτεχνική αφήγηση και την πλοκή. Και μάλιστα είχαμε υπογραμμίσει την αρμονική σχέση των δύο πόλων.
Τέσσερα ακόμα βιβλία της ίδιας κατηγορίας:
- Είμαι και ο πρώτος: πώς έγινα καλός στα μαθηματικά διασκεδάζοντας… ή πώς αποβάλλεται ο τρόμος των μαθηματικών. Αποβάλλεται όταν το παιδί κατανοήσει πραγματικά τη χρησιμότητά τους και ανακαλύψει ότι όταν τα κατεβάσει στο επίπεδό του γίνονται παιχνίδι. Μπορεί επίσης να το πετύχει διαβάζοντας την ιστορία ενός άλλου παιδιού με αντίστοιχα προβλήματα. Για να γίνουν οι μαθηματικές έννοιες προσιτές, η συγγραφέας χρησιμοποίησε αυτό το τέχνασμα και επινόησε έναν ήρωα που έχει την ίδια ηλικία με τους αναγνώστες και ζει όπως κι εκείνοι. Έτσι οι αναγνώστες ταυτίζονται και τον ακολουθούν στη λύση των προβλημάτων με τα μαθηματικά.
- Ο Λάμπης, ένα λυκάκι μεγαλώνει στην Πίνδο, για παιδιά προσχολικής ηλικίας. Ένα εξαιρετικό βιβλίο εισαγωγής στο θέμα της προστασίας του λύκου, ζώου υπό εξαφάνιση. Η επιλογή της συγγραφέως, να είναι ο Λάμπης το λυκάκι, συνομήλικος των αναγνωστών του, οδηγεί τα παιδιά με απλό τρόπο να συνειδητοποιήσουν ότι τα ζώα έχουν τις ίδιες ανάγκες με τα παιδιά των ανθρώπων- ασφάλεια, καταφύγιο, τροφή, ομαδική ζωή- συνήθειες και ιδιαιτερότητες, αλλά και κινδύνους που τα απειλούν. Τα ίδια θέματα παρουσιάζονται εμπεριστατωμένα στις τελευταίες σελίδες σ’ ένα παράρτημα οργανωμένο από τον ΑΡΚΤΟΥΡΟ, την οργάνωση για την προστασία της άγριας ζωής.
- Πριν… Μετά, βιβλίο χωρίς λόγια, με εικόνες που μιλούν για τη φύση και τις ανθρώπινες δημιουργίες και δραστηριότητες όπως ρυθμίζονται από το χρόνο. Τι ήταν πριν και τι μπορεί να γίνει μετά; Υλικά που μετατρέπονται σε γλυκό, τραπουλόχαρτα που φτιάχνουν μια πυραμίδα, ένας σωρός τούβλα που χτίζουν έναν τοίχο, μια ντόντα καλαμπόκι που μετατρέπεται σε ποπκόρν, η κάμπια που γίνεται πεταλούδα, ο καρπός δέντρο.
Συγγραφέας και εικονογράφος καταθέτουν ιδέες και σχεδιάζουν πιθανές διαδρομές της σκέψης για όσα υπάρχουν γύρω τους. Αν θεωρήσουμε ότι κάθε βιβλίο προσφέρει απόλαυση, αλλά και μαθαίνει διάφορα σ’ εκείνον που το διαβάζει, αυτό το βιβλίο μπορεί να γίνει εργαλείο δημιουργικής γραφής για μικρούς που θα παρατηρήσουν, θα αναρωτηθούν, θα ψάξουν πληροφορίες και τελικά, αφού επενδύσουν με λόγο τις εικόνες σε κάθε σαλόνι του βιβλίου και θα το γράψουν. Οι αναγνώστες του γίνονται κατά κάποιο τρόπο φυσικοί συνδημιουργοί του έργου.
- Ο πιλότος και ο μικρός πρίγκιπας, με το χρωστήρα του Πίτερ Σις. Η σχέση του καλλιτέχνη, του συγγραφέα και εικονογράφου, με το Μικρό Πρίγκιπα άρχισε όταν ήταν παιδί και ζούσε στην Τσεχοσλοβακία. ‘Εντυπωσιάστηκα όταν το διάβασα’ ομολόγησε σε μια συνέντευξη που έδωσε τον Ιούνιο του 2014. ‘Σκέφτηκα ότι ήταν ένα όμορφο βιβλίο που μου μιλούσε για το πόσο όμορφη μπορεί να είναι η ζωή. Με συνεπήρε η εμμονή του Αντουάν να πετάξει. Η καριέρα του ως πιλότος, ο ρομαντισμός να είσαι ταχυδρόμος και να συνδέεις ανθρώπους από τα πέρατα του κόσμου. Σαν παιδί, διάβασα για έναν κόσμο που περιμένει να τον ανακαλύψω. Ο Μικρός Πρίγκιπας είναι ένα βιβλίο γεμάτο προσδοκίες…’ Διαβάζουμε λοιπόν μία βιογραφία με πολλούς βιογραφούμενους: τον πιλότο και τον χαρακτήρα του, την αεροπλοΐα και την ιστορία της, τον πλανήτης μας τη φυσιογνωμία του. Μοναδικό βιβλίο που μπορεί να διαβαστεί παράλληλα με το Μικρό Πρίγκιπα, μεταφρασμένο από την Άλκη Ζέη και εικονογραφημένο από τον Αλέξη Κυριτσόπουλο (εκδ. Μεταίχμιο) ή σε κάποια άλλη έκδοση η οποία κράτησε τις πρωτότυπες εικόνες του έργου.
Στα παραπάνω βιβλία όλα τα στοιχεία δένονται αρμονικά έτσι ώστε η αφήγηση, οι χαρακτήρες, η εικονογράφηση, οι πληροφορίες και η τεκμηρίωση να υπηρετούν τον παιδαγωγικό σκοπό του συγγραφέα με οικονομία.
Αλλά αυτό δεν επιτυγχάνεται πάντα!
- Από την Ολυμπία προς όλο τον κόσμο, ένα μαγικό ταξίδι
Η Ελληνική Ολυμπιακή Ακαδημία προτείνει αυτό το εκπαιδευτικό παραμύθι σε μαθητές της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης με στόχο να τους κάνει κοινωνούς των ιδανικών και των αξιών του ολυμπισμού και να τους τροφοδοτήσει με τις πληροφορίες για την ιστορία των ολυμπιακών αγώνων. Από αυτή την άποψη το Από την Ολυμπία… το βιβλίο καλύπτει πλήρως το θέμα. Απέχει όμως πολύ από τις ποιότητες που χαρακτηρίζουν ένα καλογραμμένο βιβλίο γνώσεων που φιλοδοξεί να τις περάσει μέσω της λογοτεχνικής γραφής.
Συγκεκριμένα:
– Κλισέ και αμηχανία στην πλοκή (…οι ήρωες συναντούν στο σχολείο τους την κουκουβάγια το σοφό πουλί της Ολυμπιακής Ακαδημίας, το ταξίδι στα αρχαία χρόνια ως μέσο για να ζωντανέψουν οι γνώσεις, το όνειρο ως μέσο επαναφοράς στην πραγματικότητα…).
– Φορτικός ιδεολογικός διδακτισμός όσον αφορά τις ολυμπιακές αξίες (…ειρήνη, συνεργασία, φιλία, αλληλοβοήθεια, σεβασμός, ευγενής άμιλλα, προσπάθεια) αλλά και σημειολογική εμμονή στο εθνικό γαλάζιο χρώμα των ρούχων των ηρώων και της κουκουβάγιας.
– Καταιγισμός πληροφοριών για να χωρέσουν όλα (… προσωπικότητες ολυμπιονικών, περιστατικά σαν κι αυτό με την Καλλιπάτειρα, λεπτομέρειες όπως σε ποια Ολυμπιάδα εισήχθη κάθε αγώνισμα, οι στίχοι του Αρχίλοχου).
– Κοινότυπες δραστηριότητες (π.χ. Ένωσε τις τελείες, Βρες το δρόμο, Βρες τις διαφορές…) και με κλειστές ερωτήσεις με στόχο περισσότερο την εμπέδωση της γνώσης και λιγότερο το παιχνίδι (…Γράψε το γράμμα που θα μεταφέρει γνώσεις και αξίες, Το πρόγραμμα των αρχαίων ολυμπιακών αγώνων, ερωτήσεις πολλαπλής επιλογής).
– Η μυθοπλασία είναι υποτυπώδης. Ο μόνος λόγος για τον οποίο υπάρχει είναι να χωρέσουν οι απαραίτητες γνώσεις. Μ’ αυτό τον τρόπο τελικά ακυρώνεται.
- Ζωγραφίζοντας εξερευνώ τη Μινωική Κρήτη, ο πολύχρωμος πολιτισμός των Μινωιτών προσφέρεται για πολλές παιδικές δραστηριότητες, όπως ζωγραφική και κατασκευές, αφού μέσα από το παιχνίδι δίνεται η ευκαιρία για παρατήρηση και σκέψη. Ένα βιβλίο γνώσεων και δραστηριοτήτων για να ανακαλύψουν οι μικροί ταξιδιώτες την ομορφιά του μινωικού πολιτισμού χάρη στην εξαιρετική εικονογράφηση της Η. Μπάρδη η οποία ειδικεύεται στο αρχαιολογικό σχέδιο.
Μια θαύμασια ιδέα, αλλά με πολλά προβλήματα στην εκτέλεση!
Επισημάνσεις:
– Το βιβλίο συνδέεται με τη σχολική ύλη της Γ’ δημοτικού, την οποία και αναπαράγει με σύντομα, αλλά πυκνά και λεπτομερή κείμενα για την ιστορία και την αρχαιολογία της εποχής του χαλκού. Στα κείμενα εμφανίζονται όροι οι οποίοι θεωρητικά θα πρέπει να υπάρχουν (ωοκέλυφα και καμαραϊκά αγγεία, σφραγιδόλιθος, ρυτό-αγγείο για σπονδές, φαγεντιανή, σείστρο, κ. ά.) ώστε το βιβλίο να είναι τυπικά πλήρες. Θα προτείναμε να επεξηγούνται οι όροι μέσα στη ροή του κειμένου, ώστε να μην δημιουργούνται γνωστικά κενά. Εκτός κι αν θεωρούνται ήδη κεκτημένες γνώσεις .
– Τα ιστορικά θεματικά κείμενα (περιγραφή χώρων, καλλιτεχνικά ρεύματα, κλπ) προσπαθούν να αποκτήσουν πλαστικότητα με τη βοήθεια πολλών κοσμητικών επιθέτων (εντυπωσιακά ενδύματα, διάσημη τοιχογραφία, επιβλητικά ανάκτορα, περίτεχνα θέματα, θαυμάσιες κομμώσεις…) χωρίς να το καταφέρνουν επειδή ακριβώς μένουν κολλημένα στην αρχαιολογική γλώσσα. Παραθέτουμε ένα παράδειγμα από τα πολλά σε παρόμοιο ύφος ‘… Στη μινωική κεραμική χαρακτηριστικός είναι ο «καμαραϊκός ρυθμός» μια ιδιαίτερη διακοσμητική τεχνοτροπία που πρωτοεμφανίστηκε γύρω στο 2000 π. Χ. και συνεχίστηκε ως το 1650 π. Χ. περίπου’.
– Το βιβλίο προτείνεται για ηλικίες από 6 ετών. Ωστόσο, είναι αναγκαίες αρκετές προαπαιτούμενες γνώσεις, όπως στο απόσπασμα όπου αναφέρεται ο Έβανς- ποιος ήταν, από πού, ποιο είναι το μικρό του όνομα;- εκτός αν και πάλι οι αναγνώστες γνωρίζουν ότι ήταν Άγγλος αρχαιολόγος και ο πρώτος ανασκαφέας της Κνωσού.
– Ο μεγάλος χάρτης που ανοίγει το βιβλίο με στόχο να δείξει το εύρος της επιρροής των Μινωιτών δεν αντιστοιχεί σωστά με το κείμενο που τον συνοδεύει! Ο χάρτης απλώνεται προς τα δυτικά μέχρι την Ισπανία και τον Ατλαντικό ενώ λείπει η ανατολική Μεσόγειος με την Κύπρο, τη Φοινίκη, τη Συρία, τη Μεσοποταμία, τις κύριες δηλαδή περιοχές στις οποίες δραστηριοποιήθηκαν οι Μινωίτες ή πήραν από τους πολιτισμό τους. Επίσης, δεν νοείται χάρτης χωρίς τα σημεία του προσανατολισμού, ειδικά όταν απευθύνεται σε παιδιά των πρώτων τάξεων του δημοτικού που μαθαίνουν να κινούνται πάνω στους χάρτες.
– Δραστηριότητες: στη μεγάλη πλειοψηφία τους συνηθισμένες, όπως ζωγράφησε, συνέχισε την παράσταση, ένωσε τις τελείες, κατασκεύασε με πηλό, κ. ά.
Παρατηρήσεις και λεπτομέρειες:
1. Στην εκφώνηση της δραστηριότητας στη σελ. του χάρτη ζητείται από το παιδί να σημειώσει με τελείες τις κυριότερες πόλεις του αρχαίου κόσμου και να τραβήξει γραμμές ‘για να δει τις διαδρομές των θαλασσοπόρων’. Ποιου ‘αρχαίου κόσμου’ –ας μην ξεχνάμε ότι μιλάμε για την προϊστορία- και επιπλέον πού θα τις βρει; Μια δραστηριότητα φανερά εμπνευσμένη από την παράσταση της σελ. 116 του σχολικού εγχειριδίου.
2. Θεματική Οι κυρίες με τα γαλάζια: ‘Τι παρακολουθούν οι κυρίες με τα γαλάζια; Μπορείς να συνεχίσεις την παράσταση…’ Αλλά η μία κυρία κοιτάζει προς τα αριστερά και οι άλλες δυο προς τα δεξιά. Παρακολουθούν το ίδιο πράγμα; Επί πλέον δεν υπάρχει αρκετός χώρος για ζωγραφική.
3. Θεματική Με φόντο το κρητικό τοπίο: ‘Μπορείς να συνεχίσεις την καμπύλη γραμμή και να σχηματίσεις το σώμα του ταύρου’; Παρά το μεγάλο σχήμα του βιβλίου (24Χ24) στη σελίδα υπάρχει μεν χώρος για να αναπτυχθεί το σώμα του ζώου ως προς το μήκος του όχι όμως και ως προς το ύψος του! Επίσης το κεφάλι του ταύρου, που δίνεται ως οδηγός, είναι στραμμένο σαν να κοιτάζει προς τα πίσω, προς την ουρά του, και είναι εξαιρετικά δύσκολο να συλλάβει ένα μικρό παιδί την κίνηση και να την αποδώσει ζωγραφικά.
Θέμα χώρου και στη δραστηριότητα της θεματικής Μια λέαινα από αλάβαστρο όπου δίνεται το κεφάλι του ζώου και ζητείται να ολοκληρωθεί το σώμα του, ενώ στη θεματική Μια επίσημη πομπή, μια φιγούρα για χρωμάτισμα πέφτει πάνω στη ραφή του βιβλίου.
4. Θεματική Στον αστερισμό του ταύρου: ‘Αν ενώσεις τις τέλειες, ποια λέξη θα σχηματιστεί;’ Η οδηγία πρέπει να βρίσκεται στη διπλανή σελίδα μαζί με το παιχνίδι.
– Εκτύπωση: αλλού η γραμματοσειρά με bold κι αλλού όχι. Η επιλογή μας διαφεύγει.
INFO:
Άννα Τσεραζόλι
Είμαι και ο πρώτος
Εικ. Ιλάρια Φατσόλι
Μετ. Αδελαϊδα-Ναταλία Μοσχονά
Εκδ. Κέδρος, 2014
Λίλα Πατρόκλου
Ο Λάμπης, ένα λυκάκι μεγαλώνει στην Πίνδο
Εικ. Κατερίνα Χαδουλού
Εκδ. Καλειδοσκόπιο, 2015
Ιλεάνα Κλοκώνη
Από την Ολυμπία προς όλο τον κόσμο, ένα μαγικό ταξίδι
Εικ. Έρση Σπαθοπούλου
Εκδ. Άγκυρα, 2015
Anne-Margot Ramstein &Matthias Aregui
Πριν… Μετά
Εκδ. Κόκκινο, 2015
Πίτερ Σις
Ο πιλότος και ο Μικρός πρίγκιπας
Μετ. Θέμελης Γλυνάτσης
Εκδ. Μεταίχμιο, 2015
Ηλιάνα Μπάρδη
Ζωγραφίζοντας εξερευνώ τη Μινωική Κρήτη
Εκδ. Καλειδοσκόπιο, 2015
