της Άννας Λυδάκη
«Ακροβατώντας ανάμεσα στην τέχνη και την υπέρβαση ήταν από χέρι καταδικασμένος στη μοναξιά», γράφει ο Θεοδόσης Π. Τάσιος για τον Νίκο Καζαντζάκη, τον «παράξενο αθλητή», όπως τον αναφέρει, που έχει απασχολήσει και άλλες φορές τον καθηγητή (βλ. Πέντε μαθήματα ζωής, Αγγελάκη, 2015).
Ο Τάσιος δεν προσεγγίζει τον συγγραφέα ως μελετητής ή κριτικός της λογοτεχνίας: Αναζητά τον δημιουργό πίσω από το δημιούργημα, τον παθιασμένο άνθρωπο με τις εσωτερικές αντιφάσεις και την ιδιοτυπία του, τον διανοούμενο ταξιδευτή που κουβαλά πάντα μέσα του την Κρήτη.
Η προσέγγιση αυτή, ασφαλώς, προϋποθέτει μελέτη του έργου. Παράλληλα, όμως, ο Τάσιος μελετά επιστολές, αρχεία, συνεντεύξεις, συζητήσεις και σχολιασμούς πάνω στο έργο του Καζαντζάκη, φωτογραφίες και βιογραφικά στοιχεία, αναζητώντας τη φιλοσοφία ζωής και την ιδιοσυγκρασία του συγγραφέα.
Ο συγγραφέας σχολιάζει το πάθος του Καζαντζάκη για την ιστορία και τη φιλοσοφία, τις υπαρξιακές του αναζητήσεις και τις αγωνιώδεις προσπάθειές του να εκφραστεί μέσα από την τέχνη.
Ο Καζαντζάκης, γράφει ο Τάσιος, θητεύει με πάθος σε ιδανικά και σε ηρωικές ψυχές που τα ενσαρκώνουν: «Πέρασε μ’ όλο του το σώμα απ’ το ποτάμι του παρελθόντος της ανθρωπότητας». Κυριεύεται από ιδέες και με μια βιωματική μίμηση αφοσιώνεται σε σπουδαίους ήρωες, μεσσίες και φιλοσόφους του παρελθόντος, όπως ο Χριστός, ο Βούδας, ο Λένιν.
Ο «τραγικός διανοούμενος» ξεκίνησε ως φιλόσοφος και επηρεάστηκε από τις ιδέες του Νίτσε και του Στέγκλερ. Συμφωνώντας με τον Μπερξόν, ο Καζαντζάκης απορρίπτει τις θετικιστικές αντιλήψεις και πιστεύει ότι τίποτα δεν γίνεται ξανά το ίδιο, «κάθε στιγμή περιέχει την προηγούμενη (συν) και κάτι άλλο».
Γρήγορα, όμως, αντιλαμβάνεται ότι μόνο με τη διάνοια δεν μπορεί να βρει τις απαντήσεις στα ερωτήματα που τον βασανίζουν και εναγωνίως αναζητά το βίωμα, το πρώτο βλέμμα στα πάντα, την αίσθηση και το συναίσθημα: «Το πάθος του για συναίρεση νου και καρδιάς μπορούσε να κατασιγάσει με δυο τρόπους: ή με την ασκητική ζωή ή με τη μεγάλη τέχνη», σημειώνει ο Τάσιος.
Ανικανοποίητος από την τέχνη, στρέφεται στη μεταφυσική και σ’ έναν ιδιότυπο αγνωστικισμό. Σε όλη του τη ζωή αναζητά τη θειότητα, μια παρηγοριά σε κάποια διαθέσιμη θρησκεία και αυτό, τονίζει ο συγγραφέας, «δεν μας επιτρέπει να τον κατατάξουμε στους αδρούς αθέους με τις καθαρά διανοητικές περί αθεΐας βεβαιότητές τους». Άλλωστε στο έργο του διαφαίνονται τάσεις πανθεϊσμού.
Ο Καζαντζάκης, καταλήγει ο Τάσιος, έβρισκε νόημα στο καθετί καθημερινό και μαχόταν συνέχεια με τον εαυτό του για να στήσει και να βιώσει ένα ατομικό υπαρξιακό κοσμοείδωλο. Η λιτότητα κι η μοναχικότητα που τον χαρακτήριζαν, δεν επηρέασαν καθόλου τη φυσική ευγένειά του. Αγαπούσε με πάθος τη μοναξιά, τη σιωπή και ταυτόχρονα αγαπούσε βαθιά τους ανθρώπους· θαύμαζε τον Αλβέρτο Σβάιτσερ και, όπως εκείνος, ένιωθε την ανάγκη αναβίωσης ενός νέου μαχητικού ανθρωπισμού, που θ’ αναχαιτίσει τη βία και την ταπείνωση του ανθρώπου.
Ο Τάσιος θαυμάζει τον άνθρωπο Καζαντζάκη και με αναφορές στη ζωή του καταδεικνύει ότι ήταν μια μεγάλη καρδιά, εργατικός, μετριόφρων, αφιλοκερδής, αξιοπρεπής στον πόνο, γενναιόφρων, καλοπροαίρετος, ερωτικός, έτοιμος να θυσιαστεί για ό,τι πίστευε…
Ο συγγραφέας διεισδύει στην ψυχή του Καζαντζάκη με προσοχή και αγάπη, με θαυμασμό και σεβασμό προς τον άνθρωπο που «γεννήθηκε με μια παράδοση λεβεντιάς και αγωνιστικότητας και μ’ αυτήν αντιμετώπισε τη ζωή και τον θάνατο», και μας παραδίδει ένα εξαιρετικό βιβλίο για τον συγγραφέα με την εντυπωσιακή πορεία, τόσο εντός Ελλάδος όσο και εκτός της χώρας.
Θεοδόσης Π. Τάσιος, Νίκος Καζαντζάκης. Η ανθρωπογεωγραφία ενός τραγικού διανοούμενου, Μουσείο Νίκου Καζαντζάκη – Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, Ηράκλειο 2021.
Βρες το εδώ
