Σωτηρία Καλασαρίδου .
Σε μια πρώτη, συνοπτική παρουσίαση της έρευνας σε όλο το εύρος του δείγματος[1], χωρίς ωστόσο πολλές επιμέρους διασταυρώσεις ανάμεσα στις μεταβλητές, είχα σκιαγραφήσει την αναγνωστική συμπεριφορά των 34.303 συνολικά αναγνωστών ― ενηλίκων, παιδιών και εφήβων ― που εγγράφηκαν στο δίκτυο δεκαεφτά δημοτικών βιβλιοθηκών της Θεσσαλονίκης (δεκαοχτώ μαζί με το παράρτημα του παιδικού τμήματος του Βαφοπουλείου)[2] από το 1982 μέχρι και το 2012 και πραγματοποίησαν δανεισμούς βιβλίων από τον Απρίλιο του 2009 έως και τον Ιανουάριο του 2012. Η απόπειρα χαρτογράφησης της ανάγνωσης στο δίκτυο δημοτικών βιβλιοθηκών στηρίχθηκε σε τρεις άξονες: α) σε μια συνοπτική καταγραφή της αναγνωστικής κινητικότητας των βιβλιοθηκών, β) στην ανάδειξη της σύστασης του αναγνωστικού κοινού, η οποία αφορούσε στη σκιαγράφηση του προφίλ των αναγνωστών βάσει της εθνικής καταγωγής, του φύλου και της ηλικίας τους, και γ) σε μια δειλή απόπειρα ανάδειξης των αναγνωστικών προτιμήσεων των υπό έρευνα υποκειμένων με γνώμονα τους πιο διαβασμένους συγγραφείς του δείγματος των βιβλίων.
Εν προκειμένω, μέσα από την αναλυτικότερη επεξεργασία του δείγματος, και ακολουθώντας τη δομή της προηγούμενης συνοπτικής δημοσίευσης, επιχειρείται η παρουσίαση και η ερμηνεία των αποτελεσμάτων που αφορούν: α) στην αναγνωστική δυναμική της εκάστοτε βιβλιοθήκης, όπως αποδίδεται μέσα από τον ακριβή αριθμό των δανεισμών των βιβλίων και αντιστοίχως των αναγνωστών ανά βιβλιοθήκη, αλλά και την αναλογία ανάμεσα στους δύο προαναφερθέντες δείκτες. Η προσπάθεια προσδιορισμού της αναγνωστικής δυναμικής συμπληρώνεται με την προσθήκη της μεταβλητής του «χρόνου» και της συσχέτισης των δανεισμών με το εκάστοτε ημερολογιακό έτος. β) Σε ό, τι αφορά το προφίλ των αναγνωστών επιχειρείται η διασταύρωση της μεταβλητής του φύλου με αυτήν της ηλικίας, αναδεικνύοντας τις μεγαλύτερες συγκλίσεις και αποκλίσεις των έμφυλων αναγνωστικών ποσοστών. Σε μια περαιτέρω προσπάθεια συμπλήρωσης του χάρτη της έρευνας αναφορικά με τα αναγνωστικά υποκείμενα διερευνήθηκε η συμμετοχή των αλλοδαπών στην ανάγνωση μέσα από τη συσχέτιση με τις μεταβλητές του φύλου και της βιβλιοθήκης. γ) Τέλος, ως προς τις αναγνωστικές προτιμήσεις το πάζλ της έρευνας συμπληρώνεται διττά: αφενός μέσα από την ενδελεχή απογραφή των δανεισμών ανά κατηγορία βιβλίων σε ένα σύνολο 636.679 δανεισμών και αφετέρου με την παράθεση ενός καταλόγου στο παράρτημα της παρούσας δημοσίευσης των 208 πιο διαβασμένων πεζογραφημάτων του δείγματος, κατάλογος, ο οποίος πέρα από την ανάδειξη κάποιων, ίσως αναμενόμενων, αποτελεσμάτων, δημιουργεί μικρές ανατροπές, πυροδοτώντας ερωτήματα που αφορούν την ανάγνωση ως ευρύτερο πολιτισμικό γεγονός με πολλαπλές δυναμικές αλλά και συνιστώσες, όπως το πολιτισμικό παρόν και οι ταυτότητες των φύλων και των κοινωνικών ομάδων, που συγκροτούν ένα αδιάρρηκτο πλέγμα σχέσεων συνάφειας και ώσμωσης.
α) Η αναγνωστική δυναμική των βιβλιοθηκών
Ως δείκτες για την αποτύπωση της αναγνωστικής κινητικότητας των βιβλιοθηκών ορίστηκαν ο αριθμός των εγγεγραμμένων αναγνωστών και η διακίνηση των δανεισμένων βιβλίων ανά βιβλιοθήκη. Η διερεύνηση της κίνησης των βιβλιοθηκών με βάση τη μεταβλητή των εγγεγραμμένων αναγνωστών που πραγματοποιούν έστω και έναν δανεισμό σε χρονικό διάστημα δύο ετών και εννέα μηνών, προέκυψε από τη διασταύρωση της εκάστοτε βιβλιοθήκης με τον αριθμό των αναγνωστών που εγγράφηκαν σ’ αυτήν. Στον πίνακα 1. εκτός από τα στοιχεία αριθμού αναγνωστών και αριθμού δανεισμών ανά βιβλιοθήκη επιχειρείται η αποτύπωση της δυναμικής της εκάστοτε βιβλιοθήκης μέσα από την αναλογία δανεισμών βιβλίων και δανειζόμενων αναγνωστών.
Πίνακας 1. Αναλογία αναγνωστών και δανεισμών ανά βιβλιοθήκη
Βιβλιοθήκη | Αναγνώστες: Ενήλικοι / έφηβοι-παιδιά | Δανεισμοί βιβλίων ανά βιβλιοθήκη | Αναλογία δανεισμών βιβλιοθήκης / αναγνωστών | |
Κεντρική | 17.427/ 921 | 208.752 | 11,97 | |
Παιδική Άνω πόλης | 377/176 | 16.183 | 42,92 | |
Παιδική Δελφών | 941/468 | 23.314 | 24,77 | |
Παιδική Καλλιθέας | 797/706 | 19.227 | 24,12 | |
Παιδική Ορέστου | 943/486 | 23.640 | 25,06 | |
Παιδική Σιδηροδρομικού Σταθμού | 246/163 | 6.362 | 25,86 | |
Παιδική Ξηροκρήνης | 649/462 | 29.598 | 45,60 | |
Παράρτημα 40 εκκλησιών | 676/90 | 17.935 | 26,53 | |
Παράρτημα Άνω πόλης | 869/186 | 20.799 | 23,93 | |
Παράρτημα Άνω Τούμπας | 2.016/192 | 45.751 | 22,69 | |
Παράρτημα Κωνσταντι- νουπόλεως | 1.628/243 | 41.531 | 25,51 | |
Παράρτημα Κάτω Τούμπας | 1.941/264 | 41.466 | 21,36 | |
Παράρτημα Ξηροκρήνης | 426/34 | 19.179 | 45,02 | |
Παράρτημα Χαριλάου | 1.373/176 | 39.061 | 28,44 | |
Πρότυπη σχολική βιβλιοθήκη | 716/478 | 15.542 | 21,70 | |
Βαφοπούλειο | 2.122/145 | 42.902 | 20,21 | |
Παιδική Βαφοπουλείου | 1.153/893 | 25.411 | 22,04 | |
Παιδική κινητή | 3/2 | 26 | 8,66 | |
Σύνολο | 34.303 / 6.085 | 636.679 | 18,56 | |
Η Κεντρική βιβλιοθήκη του Δήμου Θεσσαλονίκης συγκεντρώνει αναμενόμενα τη συντριπτική πλειοψηφία των αναγνωστών που υπερβαίνει το 50% του συνολικού δείγματος. Το υψηλό ωστόσο άθροισμα των δανεισμών είναι αναντίστοιχο του αριθμού των εγγεγραμμένων, στον βαθμό που ο εν λόγω συνολικός αριθμός των βιβλίων δεν υπερβαίνει το ένα τρίτο του συνολικού αριθμού των δανεισμών που σημειώνονται σε όλο το δίκτυο. Το ερμηνευτικό ισοδύναμο αυτού του εμπειρικού αποτελέσματος είναι πως η δυναμική της Κεντρικής Βιβλιοθήκης χαρακτηρίζεται ως αναντίρρητα σημαντική ως προς τον αριθμό των αναγνωστών, ωστόσο η ευρεία και ανομοιογενής σύσταση του δείγματος ως προς τις ομάδες ηλικίας, ― ορισμένες από αυτές, όπως θα εξετάσουμε παρακάτω, παρουσιάζουν χαμηλά ποσοστά ανάγνωσης που διαφέρουν σημαντικά μεταξύ τους ― συνεπιφέρουν μιαν αναντιστοιχία ανάμεσα σε δανεισμούς και αναγνώστες, όπως φανερώνει και η αναλογία τους.
Εξίσου αναμενομένη ως προς τους αναγνώστες είναι η δυναμική και του δεύτερου μεγαλύτερου πόλου του δικτύου των βιβλιοθηκών, αυτού του Βαφοπουλείου Πνευματικού Κέντρου (τμήμα ενηλίκων και παιδικό τμήμα), το οποίο σημειώνει και αντίστοιχα μεγάλους δανεισμούς συγκριτικά με τους αναγνώστες του. Το συγκεκριμένο εύρημα αυτομάτως αποτελεί ταυτόχρονα και μια σαφή ένδειξη αναφορικά με την ομοιομορφία ως προς τις αναγνωστικές «επιδόσεις» του σώματος της εν λόγω βιβλιοθήκης. Η αναγνωστική δεινότητα δηλαδή δεν παρατηρείται μόνο σε ορισμένες ομάδες ηλικίας, όπως συμβαίνει με την Κεντρική Βιβλιοθήκη, αλλά αποτελεί μία περισσότερο γενικευμένη συνθήκη, η οποία μπορεί να ερμηνευτεί με γνώμονα τη μεταβλητή του υψηλού κοινωνικοοικονομικού status των κατοίκων της περιοχής, του παρεπόμενου υψηλού μορφωτικού επιπέδου τους και άρα και μιας αναμενόμενης διαγενεακής αναγνωστικής κουλτούρας που λειτουργεί συνεκτικά μεταξύ των ηλικιών.
Αναφορικά με τις περιφερειακές βιβλιοθήκες ενηλίκων, όπως προκύπτει από την αναλογία ανάμεσα στους δανεισμούς βιβλίων και τους αναγνώστες, το Παράρτημα Ξηροκρήνης, που χωροταξικά ανήκει στη Δυτική Θεσσαλονίκη, έχει τη μεγαλύτερη δυναμική, αφού παρά τον μικρό αριθμό αναγνωστών, οι δανεισμοί που οι χρήστες της βιβλιοθήκης σημειώνουν δίνουν μια αναλογία των 45 περίπου βιβλίων ανά αναγνώστη. Η ίδια αναλογία διαπιστώνουμε ότι ισχύει και για το παιδικό τμήμα της ίδιας βιβλιοθήκης. Το διπλό αυτό εμπειρικό αποτέλεσμα, εγγεγραμμένο σε ένα ερμηνευτικό σχήμα που εισάγει στην εξίσωση τον παράγοντα κοινωνικοοικονομικό status μας επιτρέπει να συμπεράνουμε ότι η δημοτική βιβλιοθήκη της Ξηροκρήνης λειτουργεί ως ένας μικρός πολιτιστικός πόλος που δίνει τη δυνατότητα σε κατοίκους χαμηλών κοινωνικοοικονομικών στρωμάτων να έχουν πρόσβαση στην ανάγνωση. Επιπροσθέτως, οι υψηλοί ― τηρουμένων των αναλογιών ― αριθμοί παιδιών και εφήβων αλλοδαπών αναγνωστών αλλά και οι εξίσου πολλοί δανεισμοί που πραγματοποιούν μας επιτρέπουν να διαπιστώσουμε ότι η βιβλιοθήκη χρησιμοποιείται από τους αλλοδαπούς μαθητές διττά: ως συνέχεια και διαιώνιση της κουλτούρας από τη χώρα καταγωγής ― στον βαθμό που οι αλλοδαποί προέρχονται από χώρες του τέως ανατολικού μπλοκ με μεγάλη αναγνωστική κουλτούρα ― αλλά και ως δίαυλος επικοινωνίας με τον πολιτισμό και την κουλτούρα της χώρας υποδοχής, μετατρέποντας την ανάγνωση σε μοχλό της κοινωνικής ενσωμάτωσης.
Υψηλά ποσοστά δανεισμών σημειώνει και η βιβλιοθήκη της Άνω πόλης που βρίσκεται στο βορειότερο και ψηλότερο τμήμα της παλιάς πόλης, εντός των αρχαίων τειχών της και είναι εν πολλοίς αποκεντρωμένη, συνθήκη, η οποία φαίνεται να μετατρέπει την εν λόγω περιφερειακή βιβλιοθήκη επίσης σε φυτώριο δημιουργίας φανατικών αναγνωστών, παιδιών και ενηλίκων, αφού οι μόλις 377 αναγνώστες της σημειώνουν πάνω από 16.00 δανεισμούς.
Σε ό,τι αφορά τις παιδικές βιβλιοθήκες του δημοτικού δικτύου οι δύο βιβλιοθήκες της Δυτικής Θεσσαλονίκης, της Καλλιθέας και της Ξηροκρήνης έχουν στη συντριπτική τους πλειοψηφία αναγνώστες παιδιά και εφήβους, πολλοί εκ των οποίων μάλιστα είναι αλλοδαποί― λειτουργούν δηλαδή κυρίως ως παιδικές ― ενώ δεν συμβαίνει το ίδιο με άλλες δύο παιδικές βιβλιοθήκες, αυτές της Δελφών και της Ορέστου ― οι οποίες ανήκουν στο ανατολικό τμήμα της πόλης ― καθώς διαπιστώνουμε πως ο ρόλος τους είναι μικτός, στον βαθμό που το αναγνωστικό σώμα με ελαφρά υπεροχή συγκροτείται από ενηλίκους, συνθήκη που επηρεάζει την αναγνωστική κίνηση σε ό,τι αφορά τα είδη των βιβλίων που δανείζονται από τις δύο προαναφερθείσες βιβλιοθήκες (Καλασαρίδου, 2013: 358-359).
Από τις βιβλιοθήκες επομένως δυτικών περιοχών της πόλης, που στη συντριπτική πλειοψηφία τους κατοικούνται από οικονομικούς μετανάστες και κατώτερα κοινωνικοοικονομικά στρώματα, βλέπουμε να διαγράφεται μια αισιόδοξη προοπτική υπέρβασης των κοινωνικοοικονομικών στερεοτύπων, τα οποία αναπαρήγαγαν μια ιδεολογικοποιημένη αντίληψη περί μειωμένου αναγνωστικού ενδιαφέροντος των κατώτερων κυρίως κοινωνικοοικονομικών στρωμάτων, ανασημασιοδοτώντας την κοινωνική διάσταση της ανάγνωσης, στον βαθμό που την βλέπουμε να λειτουργεί ως μετωνυμία της κοινωνικής αναβάθμισης και χειραφέτησης, ανατρέποντας ταυτόχρονα εν πολλοίς την κανονιστική κοινωνική προκατάληψη που συναρτούσε αναλογικά την κοινωνική θέση με την αναγνωστική κουλτούρα (Καλασαρίδου, 2013: 358-359) [3].
Γράφημα 1. Αναλογία των δανεισμών βιβλίων ανά βιβλιοθήκη και των εγγεγραμμένων αναγνωστών.
Με το γράφημα επιχειρείται η γραφική αποτύπωση του μεριδίου της εκάστοτε βιβλιοθήκης στο συνολικό σχηματισμό της «αναγνωστικής πίτας». Όπως μπορούμε να διαπιστώσουμε, η βιβλιοθήκη της Ξηροκρήνης ― παιδική και παράρτημα ενηλίκων ― κατέχει το μεγαλύτερο μέρισμα στο σύνολο με 20% αθροιστικά για την Παιδική βιβλιοθήκη και το παράρτημά της. Αρκετά μεγάλο είναι και το μερίδιο συμμετοχής της βιβλιοθήκης της Άνω πόλης, ενώ σεβαστή αναγνωστική κινητικότητα παρουσιάζουν τα παραρτήματα Κωνσταντινουπόλεως, 40 Εκκλησιών, Χαριλάου και της Παιδικής βιβλιοθήκης του Σιδηροδρομικού Σταθμού.
Από την καταγραφή των εγγραφών των αναγνωστών από το 2003 έως και το 2011 είναι ενδεικτική η αυξητική τάση τους, τόσο στις παιδικές όσο και στις βιβλιοθήκες ενηλίκων στα χρόνια της κρίσης από το 2009 και μετά.
Γράφημα 2. Αριθμός εγγραφών ανά χρονιά από το 2003 έως το 2011[4].
Όπως μπορούμε να διαπιστώσουμε, διαβάζοντας το γράφημα, το ξέσπασμα της οικονομικής κρίσης χρονικά συμπίπτει με ένα κρεσέντο εγγραφών στις βιβλιοθήκες, συνθήκη που είναι πιθανό να μην είναι συμπτωματική. Το εν λόγω εύρημα θα μπορούσε να ερμηνευτεί πληρέστερα και κατ’ επέκταση η υπόθεση εργασίας να επιβεβαιωθεί, όταν συνεξετάσουμε σε άλλη δημοσίευση τις αυξημένες εγγραφές με ανάλογα αυξημένους δανεισμούς ανά υποκείμενο. Επιπροσθέτως, η αλματώδης αύξηση των εγγραφών από το 2009 και μετά θα μπορούσε να εξηγηθεί επαρκέστερα μέσα από τη σύγκριση με ακριβή στοιχεία που να επιβεβαιώνουν με συγκεκριμένους αριθμούς την πτώση των πωλήσεων σε όλα τα είδη των βιβλίων, καθώς εν γένει υπάρχουν φωνές από τον χώρο του βιβλίου που συνομολογούν την πτώση των πωλήσεων των βιβλίων και ιδιαιτέρως των best seller[5].
β) Το προφίλ των αναγνωστών
Ανάγνωση και φύλο: η ανάγνωση είναι γένους θηλυκού
Έρευνες[6] μικρότερου δείγματος έδειξαν ότι η πλειοψηφία του αναγνωστικού κοινού είναι γυναίκες. Η παρούσα έρευνα επιβεβαιώνει ενισχυτικά τα αποτέλεσμα άλλων ερευνών, αφού στο σύνολο των 34.303 αναγνωστών του δείγματος το 74% αποτελούν γυναίκες και μόλις το 26% άνδρες. Στα παιδιά και στους εφήβους τα ποσοστά, έτσι όπως διαμορφώνονται, δείχνουν πάλι τα κορίτσια να κερδίζουν το στοίχημα της συμμετοχής στην ανάγνωση με ποσοστό (63%) με αυτό των αγοριών να είναι περισσότερο ενισχυμένο σε σχέση με το αντίστοιχο των ανδρών ενηλίκων και να κυμαίνεται στο 37%. Σε ό,τι αφορά ειδικότερα τα παιδιά και τους εφήβους μέχρι 17 ετών οι ηλικίες των αναγνωστών που επισκέπτονται συχνότερα τη βιβλιοθήκη και δανείζονται βιβλία συμπίπτουν με τη φοίτηση στο Δημοτικό σχολείο και των πρώτων τάξεων του Γυμνασίου, καλύπτοντας ένα διάστημα από τα 7 έως τα 13 χρόνια περίπου (Καλασαρίδου, 2013:360).
Ας δούμε αναλυτικά το μερίδιο συμμετοχής των ομάδων ηλικίας στην ανάγνωση.
Πίνακας 2. Ομάδες ηλικίας
Ομάδες ηλικίας και ανάγνωση σε ποσοστά επί τοις % |
|||||||
17 και κάτω | 18-24 | 25-34 | 35-44 | 45-54 | 55-64 | 65 και άνω | Απροσδιόριστη ηλικία |
14.85% | 31,21% | 17,61% | 15,41% | 9,53% | 5,05% | 3,33% | 3,01% |
Ύστερα από την αποφοίτηση από το σχολείο το ποσοστό των αναγνωστών σχεδόν διπλασιάζεται, καθώς οι νέοι ηλικίας 18-24 ετών αποτελούν τους περισσότερους αναγνώστες της έρευνας και το ένα τρίτο σχεδόν ολόκληρου του δείγματος. Ο εν λόγω διπλασιασμός σ’ αυτήν την ομάδα ηλικίας συμπίπτει με την έναρξη της ενήλικης αλλά και φοιτητικής ζωής για ένα μεγάλο ποσοστό των αναγνωστών και την ύπαρξη περισσότερου ελεύθερου χρόνου, στοιχεία που συμβάλλουν στην ερμηνεία του ενισχυμένου ποσοστού. Εν συνεχεία, όσο οι ηλικιακές ομάδες διαδέχονται η μία την άλλη, το ποσοστό των αναγνωστών φθίνει σταδιακά μέχρι και τα 44 χρόνια. Η δραματική μείωση συντελείται από την ηλικία των 45 χρόνων μέχρι και την ομάδα ηλικίας των 65 και πάνω, κατά την οποία το ποσοστό αμβλύνεται δραματικά. Θα μπορούσε ίσως να αναρωτηθεί κανείς γιατί η ηλικία των αναγνωστών των 65 ετών και πάνω δεν επιστρέφει στην ανάγνωση, αφού η συνταξιοδότηση προσφέρει και περισσότερο λογικά ελεύθερο χρόνο. Η σταδιακή εγκατάλειψη της ανάγνωσης τα προηγούμενα χρόνια, λόγω αυξημένων επαγγελματικών και οικογενειακών ενδεχομένως υποχρεώσεων φαίνεται πως έχει δημιουργήσει συνθήκες «αποξένωσης» από την εν λόγω πρακτική και ένα δυσαναπλήρωτο πολιτισμικό κενό, μειονέκτημα το οποίο φαίνεται να είναι αδύνατο να υπερκεραστεί σ’ αυτήν την ηλικία.
Στον πίνακα 4. που ακολουθεί παραθέτουμε τα στοιχεία που προκύπτουν από τη διασταύρωση της μεταβλητής της ηλικίας με το φύλο, ενώ στο γράφημα που έπεται του πίνακα αναπαρίστανται γραμμικά οι έμφυλες αναγνωστικές συγκλίνουσες και αποκλίνουσες.
Πίνακας 3. Ποσοστά ηλικίας σε σχέση με το φύλο
Ηλικία |
|||||||||
17 και κάτω | 18-24 | 25-34 | 35-44 | 45-54 | 55-64 | 65 και άνω | Απροσδιόρι-στη ηλικία | ||
Φύλο σε % | Α | 36,50% | 19% | 26,70% | 23% | 25,50% | 30% | 43% | 34% |
Θ | 63,50% | 81% | 73,30% | 77% | 74,50% | 70% | 57% | 66 % | |
Σύνολο | 100% | 100% | 100% | 100% | 100% | 100% | 100% | 100% |
Η υπεροχή των γυναικών σε ό,τι αφορά την ποσοτική συγκρότηση του αναγνωστικού σώματος συνέχει όλες τις ομάδες ηλικίας. Τα ενδιαφέροντα στοιχεία που προκύπτουν από την εν λόγω διασταύρωση αφορούν στα σημεία όπου συντελείται σύγκλιση ανάμεσα στα δύο φύλα, αλλά και εκεί, όπου εδράζεται η μεγαλύτερη απόκλιση. Άνδρες και γυναίκες ή αρσενικά και θηλυκά φαίνεται να κλείνουν την ψαλίδα της απόστασης που τους χωρίζει στα δύο άκρα των ηλικιακών ομάδων του δείγματος, δηλαδή κατά την παιδική και εφηβική ηλικία, στην οποία συμπεριλαμβάνεται και η κατηγορία των ηλικιών που δεν έχουμε στοιχεία και εικάζουμε ότι πρόκειται κυρίως για μικρά παιδιά, αλλά και στην ομάδα ηλικίας των 65 και πάνω. Η συντριπτική διαφορά των 62 ποσοστιαίων μονάδων που χωρίζουν τους άνδρες από τις γυναίκες σημειώνεται στην πιο εύρωστη ποσοτικά κατηγορία του δείγματος, αυτήν της ομάδας των νέων 18-24, ηλικιακή κατηγορία αναγνωστών, η οποία, όπως εξετάσαμε, αποτελεί το 31% στο σύνολο του δείγματος. Αυτό, χωρίς αμφιβολία, μας οδηγεί στο συμπέρασμα ότι η μεγαλύτερη ποσοτικά ομάδα ηλικίας του δείγματος των νέων 18 έως 24 ετών συγκροτείται στην συντριπτική της πλειοψηφία από γυναίκες.
Γράφημα 3. Φύλο και ηλικία
Ανάγνωση και καταγωγή
Ένα 5 % του συνολικού αναγνωστικού σώματος αποτελείται από αλλοδαπούς αναγνώστες, ενώ το ποσοστό αυξάνεται σε 10% στο αναγνωστικό σώμα παιδιών και εφήβων. Η τελευταία κατηγορία αναγνωστών, αυτή των αλλοδαπών παιδιών και εφήβων, παρουσιάζει ενδιαφέρον όχι μόνο ως προς το ποσοστό της σε σχέση με το σύνολο του δείγματος, αλλά κυρίως, γιατί σχεδόν το 50% της εν λόγω κατηγορίας αναγνωστών προέρχεται από χώρες του τέως ανατολικού μπλοκ, όπως την Αλβανία, τη Γεωργία, τη Ρωσία, τη Σερβία, την Ουκρανία. Η πλειοψηφία των αλλοδαπών νεαρών αναγνωστών συνήθως είναι δανειζόμενοι περιφερειακών παιδιών βιβλιοθηκών και σημειώνουν υψηλούς αριθμούς δανεισμών βιβλίων, αποτέλεσμα που δεν βρίσκει το αριθμητικό ισοδύναμό του σε ό,τι αφορά τους ενήλικους αναγνώστες. Διαπιστώνουμε επομένως ότι για τα παιδιά των οικονομικών μεταναστών η ανάγνωση εργαλειοποιείται ιδεολογικά, καθώς τα μέλη της βρίσκουν ασφαλές καταφύγιο σε ένα ευρύτερο συλλογικό φαντασιακό από αυτό της καταγωγής ή της εθνικότητας (Καλασαρίδου, 2013: 361-363).
Στον πίνακα 4. Παρατίθενται αναλυτικά οι αριθμοί όλων των αλλοδαπών αναγνωστών του δείγματος σε διασταύρωση με την εκάστοτε βιβλιοθήκη και το φύλο.
Πίνακας 4. Αριθμός αλλοδαπών παιδιών, εφήβων και ενηλίκων σε σχέση με το φύλο και σε διασταύρωση με βιβλιοθήκη
Βιβλιοθήκη |
Φύλο |
Σύνολο |
||
Α |
Θ |
Κενό |
||
Κεντρική | 161 | 419 | 10 |
591 |
Παιδική Άνω πόλης | 4 | 8 | 0 |
12 |
Παιδική Δελφών | 19 | 36 | 0 |
55 |
Παιδική Καλλιθέας | 72 | 117 | 3 |
192 |
Παιδική Κινητή | 0 | 0 | 0 |
0 |
Παιδική Ορέστου | 49 | 75 | 1 |
125 |
Παιδική Σιδηροδρομικού |
Σταθμού19190
38
Παιδική Ξηροκρήνης33822
117
Παιδική 40 Εκκλησιών7221
30
Παράρτημα Άνω πόλης9561
66
Παράρτημα Άνω Τούμπας7301
38
Παράρτημα Κων/πόλεως14433
60
Παράρτημα Κάτω Τούμπας10220
32
Παράρτημα Ξηροκρήνης4210
25
Παράρτημα Χαριλάου14260
40
Πρότυπη661043
173
Βαφοπούλειο14341
49
Παιδική Βαφοπούλειο13200
33
Σύνολο5151.13426
1.675
γ) Αναγνωστικές προτιμήσεις παιδιών και εφήβων
Το ένα τρίτο των συνολικών δανεισμών (194.387 συνολικά δανεισμοί) του δείγματος συγκροτείται από τις τέσσερις κατηγορίες των παιδικών βιβλίων: α) ελληνική και ξένη παιδική πεζογραφία, β) παραμύθια, γ) εικονογραφημένες ιστορίες και δ) παιδικά βιβλία γνώσεων (βλ. πίνακα 5), πιστοποιώντας και από τους δύο δείκτες ελέγχου, των τόμων και των δανεισμών τους ότι τα παιδιά και οι έφηβοι αποτελούν μια δυναμική παρουσία στη συγκρότηση του αναγνωστικού σώματος του δικτύου των δημοτικών βιβλιοθηκών.
Η κατηγορία των εικονογραφημένων ιστοριών σκαρφαλώνει στην πρώτη σε αριθμό δανεισμών (69.581) θέση σε όλο το εύρος των κατηγοριών των παιδικών βιβλίων που σημειώνουν έστω και έναν δανεισμό σε όλο το δίκτυο των βιβλιοθηκών. Η μικρή έκταση των εν λόγω βιβλίων και η δόμηση των ιστοριών με βάση το δίπολο λόγο –εικόνα δημιουργούν ένα περισσότερο προνομιακό πεδίο «ανάγνωσης» έναντι των άλλων κατηγοριών των παιδικών βιβλίων, ιδίως για τους νεαρότερους αναγνώστες. Το παιδικό ― ελληνικό και ξένο ― μυθιστόρημα βρίσκεται στη δεύτερη θέση με 47.714 δανεισμούς και με μικρή διαφορά στην τρίτη θέση συναντούμε τα παραμύθια με 43.570 συνολικά δανεισμούς. Καταληκτικά, πρέπει να υπογραμμισθεί ο νευραλγικός ρόλος των βιβλίων γνώσεων στη συγκρότηση και ολοκλήρωση του δανειστικού χάρτη σε ό,τι αφορά τα παιδικά βιβλία, των οποίων οι δανεισμοί υπερβαίνουν τις 33.000, και οι οποίοι καταδεικνύουν ότι μια μερίδα του παιδικού – εφηβικού αναγνωστικού κοινού των βιβλιοθηκών επενδύει στην ανάγνωση ως γνώση.
Σε ό,τι αφορά τις κατηγορίες των παιδικών εικονογραφημένων ιστοριών αλλά και των παραμυθιών τα συμπεράσματα που συνάγονται από την επεξεργασία των τίτλων μας οδηγούν να συμπεράνουμε ότι οι παράγοντες που επηρεάζουν την αναγνωσιμότητα αφορούν στην επικαιρότητα του βιβλίου, τον συγγραφέα, και τα θέματα που τα βιβλία πραγματεύονται. Πιο συγκεκριμένα, η παράδοση δείχνει να συμβαδίζει με τη σύγχρονη κουλτούρα με μια υπεροχή της δεύτερης, ανάμεσα σε έναν γνωστό συγγραφέα και τους δανεισμούς των ιστοριών υπάρχει θετική συνάφεια, ενώ τέλος τα αγαπημένα θέματα βιβλίων των παιδιών μικρής ηλικίας, φαίνεται να είναι οι ιστορίες με ζώα και οι περιπέτειες αγαπημένων ηρώων (Καλασαρίδου, 2013: 364-368).
Η αναγνωστική παρουσία του ξένου παιδικού μυθιστορήματος στο δίκτυο των υπό έρευνα βιβλιοθηκών ερμηνεύεται με βάση το τρίπτυχο εμπορική επιτυχία, κινηματογράφος και θεματική. Ιδανική ενσάρκωση του προαναφερθέντος τριπτύχου είναι η συγγραφέας J.K. Rowling, της οποίας τα πολυσέλιδα μυθιστορήματα με κεντρικό ήρωα τον Χάρι Πότερ κατέχουν την πρωτοκαθεδρία των αναγνωστικών επιλογών των παιδιών σε όλη την κατηγορία του παιδικού μυθιστορήματος, ελληνικού και ξένου. Η φανταστική λογοτεχνία αποτελεί αγαπημένη επιλογή των παιδιών, όπως στοιχειοθετείται από την παρουσία του Clive Lewis στην κατάταξη με τα πιο πολυδιαβασμένα βιβλία αλλά και του J.R.R. Tolkien. Η δεύτερη θεματική που αποσπά επίσης την προσοχή μεγαλύτερων παιδιών και εφήβων είναι η αστυνομική λογοτεχνία. Αντίθετα με το ξένο μυθιστόρημα, στο οποίο το θέμα και η κουλτούρα της εποχής κατευθύνουν αναγνωστικά τα παιδιά και τους εφήβους, οι αναγνωστικές επιλογές των περισσότερο διαβασμένων ελληνικών παιδικών μυθιστορημάτων ερμηνεύονται με γνώμονα τον συγγραφέα και τη θέση του στον λογοτεχνικό κανόνα και τον σχολικό λογοτεχνικό κανόνα: Άλκη Ζέη, Πηνελόπη Δέλτα, Ζωρζ Σαρρή είναι η πιο πολυδιαβασμένη, γυναικεία, συγγραφική τριάδα των υπό έρευνα βιβλιοθηκών (Καλασαρίδου, 2013: 364-368).
Πίνακας 5. Παιδικά βιβλία[7]
Παιδικό μυθιστόρημα και διήγημα ελληνικό και ξένο | Παραμύθια (ελληνικά και ξένα) | Εικονογραφημένες Ιστορίες (ελληνικές και ξένες) | Παιδικά Βιβλία γνώσεων και εγκυκλοπαιδικού χαρακτήρα (ελληνικά και ξένα) | Σύνολο | |
Αριθμός δανεισμών | 47.714 | 43.570 | 69.581 | 33.522 | 194.387 |
Αριθμός τόμων που δανείστηκε έστω μία φορά | 12.337 | 8.185 | 10.512 | 11.013 | 42.047 |
Γράφημα 4. Παιδικά βιβλία
δ) Αναγνωστικές προτιμήσεις των ενηλίκων
1) Επιστημονικά Ενηλίκων
Όταν μιλούμε για ανάγνωση είναι πολλές φορές σιωπηρά συμφωνημένο ότι αναφερόμαστε κυρίως στην ανάγνωση μυθιστορημάτων. Και στην παρούσα έρευνα, όπως θα δούμε αναλυτικά παρακάτω, η πεζογραφία ― ελληνικό και ξένο μυθιστόρημα κατά κύριο λόγο ― καλύπτουν κάτι περισσότερο από το ένα τρίτο των συνολικών δανεισμών του δείγματος. Ωστόσο, οι μετρήσεις ανέδειξαν και έναν έτερο πόλο συγκρότησης των αναγνωστικών επιλογών των ενηλίκων που αφορούν στα επιστημονικά βιβλία και τα βιβλία γνώσεων, αναδεικνύοντας την πολλαπλή δυναμική της ανάγνωσης ως ευρύτερου πολιτισμικού γεγονότος, αφού επιστημονικά βιβλία με ένα πλήρες θεματικό εύρος «καταναλώνονται» αναγνωστικά, όπως πιστοποιούν και οι 157.178 δανεισμοί τους, αλλά κυρίως ο αριθμός των 46.591 τίτλων, ο οποίος υπερβαίνει τον αριθμό των δανεισμένων τίτλων της πεζογραφίας ακόμη και των παιδικών βιβλίων. Όπως μπορούμε να δούμε από τον πίνακα 8. αλλά και το αντίστοιχο γράφημα που αναπαριστά τη συμμετοχή της κάθε μιας κατηγορίας των επιστημονικών βιβλίων στον σχηματισμό του συνόλου, οι δανειζόμενοι επιδεικνύουν αναγνωστικό ενδιαφέρον με αύξουσα σειρά για τις κοινωνικές επιστήμες, όπως είναι η κοινωνιολογία, η οικονομία, η πολιτική και η παιδαγωγική επιστήμη, για βιβλία που εντάσσονται την κατηγορία της «λογοτεχνίας ― ρητορικής» με δραστική την παρουσία της ιστορίας της Λογοτεχνίας, της θεωρίας της Λογοτεχνίας και των βιβλίων της λογοτεχνικής μεταγλώσσας, για βιβλία αφορούν τη Γεωγραφία και την Ιστορία με τη μερίδα του λέοντος των δανεισμών να αφορούν ιστορικά βιβλία σε ό,τι αφορά την εν λόγω κατηγορία, ενώ αυξημένη είναι η αναγνωστική κινητικότητα των τίτλων που εμπίπτουν στην κατηγορία της Φιλοσοφίας και της Ψυχολογίας.
Πίνακας 8. Βιβλία γνώσεων[8]
000 Γενικά θέματα
|
100 Φιλοσοφία και Ψυχολογία |
200 Θρησκεία |
300 Κοινωνικές Επιστήμες |
400 Γλώσσα |
500 Φυσικές Επιστήμες Μαθηματικά |
600 Τεχνολογία |
700 Τέχνες |
800 Λογοτεχνία Και Ρητορική |
900 Γεωγραφία και Ιστορία |
Σύνολο |
|
Αριθμός δανεισμών | 2.891 | 23.545 | 6.688 | 29.183 | 1.526 | 4.661 | 17.962 | 17.253 | 28.105 | 25.364 | 157.178 |
Αριθμός τόμων | 998 | 4.249 | 1.876 | 9.481 | 570 | 1.361 | 4.166 | 5.438 | 9.526 | 8.926 | 46.591 |
Γράφημα 5. Βιβλία γνώσεων ενηλίκων
2) Ελληνική και ξένη πεζογραφία
Η πεζογραφία και κυρίως το μυθιστόρημα ― ελληνικό και ξένο ― αποτελεί τον ισχυρότερο πυλώνα των δανεισμών του δικτύου, συμπέρασμα που στοιχειοθετείται από τα εμπειρικά δεδομένα που υπερβαίνουν το ένα τρίτο των συγκεντρωτικών δανεισμών ολόκληρου του δείγματος. Έχοντας θέσει το ερώτημα, «ποια βιβλία της πεζογραφίας, ελληνικής και ξένης, διαβάζονται περισσότερο» σε μια προγενέστερη επεξεργασία των δεδομένων που έγινε με μονάδα τον συγγραφέα είχαμε οδηγηθεί σε μια λίστα, με τους περισσότερο διαβασμένους συγγραφείς: Χρυσίηδα Δημουλίδου, Όμηρος Αβραμίδης, Κάλη Καρατζά, Λένα Μαντά, Μαρίνα Πετροπούλου, και Αλκυόνη Παπαδάκη, συγκέντρωναν για το σύνολο των τίτλων τους στο δίκτυο των βιβλιοθηκών τους υψηλότερους δανεισμούς[9]. Κατ’ αντιστοιχία, στη λίστα με τους περισσότερο διαβασμένους ξένους συγγραφείς συναντούσαμε τους Ρόζαμουντ Πίλτσερ, Άγκαθα Κρίστι, Πάουλο Κοέλιο, Μπρέντα Τζόυς, Νταν Μπράουν. Οι θεματικές των ξένων best reading books που συγκροτούσαν αυτόν τον άτυπο αναγνωστικό κανόνα εγγράφονταν στο τρίπτυχο: α) αστυνομική λογοτεχνία και λογοτεχνία μυστηρίου, β) λογοτεχνία που έχει μεταφερθεί στον κινηματογράφο και την τηλεόραση, και γ) λογοτεχνία της pop και μαζικής κουλτούρας, ενώ τα ελληνικά πολυδιαβασμένα βιβλία στη συντριπτική τους πλειοψηφία ήταν αισθηματικά ερωτογραφήματα ή βιβλία της γυναικείας λογοτεχνίας τα οποία, κυρίως πριν από την οικονομική κρίση, αποτελούσαν μέρος ενός ισχυρού μηχανισμού προώθησης από τα media. Στους πίνακες που ακολουθούν παρατίθενται στοιχεία για τους αριθμούς των δανεισμών και των τόμων σε ό,τι αφορά την ελληνικά και ξένη πεζογραφία, ενώ ακολούθως δίνονται τα συγκεντρωτικά αποτελέσματα από όλες τις κατηγορίες των βιβλίων του υπό έρευνα δικτύου των βιβλιοθηκών.
Πίνακας 7. Ελληνική και ξένη πεζογραφία
Ελληνικό μυθιστόρημα | Ξένο μυθιστόρημα | Διήγημα (ελληνικό και ξένο) | Σύνολο | |
Αριθμός δανεισμών | 135.944 | 135.236 | 13.789 | 284.969 |
Αριθμός τόμων | 12.443 | 16.734 | 3.828 | 33.005 |
Πίνακας 8. Συγκεντρωτικός πίνακας των δανεισμών και των δανεισμένων τίτλων του δείγματος
Πεζογραφία | Παιδικά βιβλία | Επιστημονικά βιβλία / γνώσεων | Σύνολο[10] | |
Αριθμός δανεισμών | 284.969 | 194.387 | 157.178 | 636.534 |
Αριθμός τόμων | 33.005 | 42.047 | 46.591 | 121.643 |
Σε μια προσπάθεια να αποσαφηνιστεί πλήρως το πεδίο των αναγνωστικών προτιμήσεων επέλεξα να διερευνήσω την υψηλή αναγνωσιμότητα των τίτλων βιβλίων, με μια τιμή που ως μίνιμουμ έθετε τους 198 δανεισμούς ανά τίτλο βιβλίου. Οι 208 περισσότερο διαβασμένοι τίτλοι του δείγματος στο σύνολό τους συγκεντρώνουν 63.173 δανεισμούς, οι 136 από τους τίτλους ανήκουν στην ελληνική πεζογραφία, ενώ αναφορικά με τα διηγήματα μόνο μία συλλογή ελληνικών διηγημάτων και δύο ξένες καταφέρνουν να ενταχθούν στον εν λόγω κατάλογο. Εάν ανατρέξουμε στο παράρτημα των 208 πιο διαβασμένων βιβλίων ― είναι τίτλοι που σημειώνουν από 198 έως 700 δανεισμούς― και αναζητήσουμε τα βιβλία της ξένης πεζογραφίας, θα οδηγηθούμε στα ακόλουθα συμπεράσματα: α) οι ξένοι συγγραφείς που αναφέρονται από δύο φορές και πάνω ―με δύο διαφορετικά βιβλία δηλαδή ― είναι οι ακόλουθοι: ο Μπερνάρ Λεντερίκ, η Μπρέντα Τζόυς, ο Νταν Μπράουν, ο Ζιλμπέρ Σινουέ, η Τζένιφερ Ντόνελι, η Κάθριν Νέβιλ, η Μάρσια Γουίλλετ, η Πωλίνα Σάιμονς, ο Πάουλο Κοέλιο και η Ρόζαμουντ Πίλτσερ που κατέχει και το ρεκόρ με δεκατέσσερις διαφορετικούς πολύ-δανεισμένους τίτλους. β) Αναφορικά με τα πιο διαβασμένα ελληνικά βιβλία διαπιστώνουμε την ύπαρξη τίτλων ευπώλητων βιβλίων, ή της παραλογοτεχνίας, όπως συχνά ονομάζονται, και που ανήκουν σε συγγραφείς στους οποίους αναφερθήκαμε παραπάνω. Ο κατάλογος ωστόσο αποκτά μια άλλη υπόσταση μέσα από την ένταξη σ’ αυτόν βιβλίων συγγραφέων που είτε είναι ενταγμένοι στον λογοτεχνικό κανόνα, όπως επί παραδείγματι είναι ο Νίκος Καζαντζάκης, η Διδώ Σωτηρίου, η Μάρω Δούκα, η Ρέα Γαλανάκη, ο Νίκος Θέμελης, ο Γιάννης Ξανθούλης, η Ευγενία Φακίνου, και η Ιωάννα Καρυστιάνη είτε συγγραφέων των οποίων το έργο τους έχει τύχει κυρίως θετικής δεξίωσης από τη λογοτεχνική κριτική με παραδείγματα τον Ισίδωρο Ζουργό, τη Λένα Διβάνη και τη Σώτη Τριανταφύλλου.
Με την επεξεργασία του δείγματος σε ό,τι αφορά πτυχές που καθορίζουν την αναγνωσιμότητα τίθεται το νευραλγικό ερώτημα: είναι τελικά στις μέρες μας η έννοια της αισθητικής απόλαυσης κυριαρχικά συνυφασμένη με τη λογοτεχνία του εφήμερου; Το ερώτημα βεβαίως δεν έχει μόνο την ποσοτική του πλευρά και απάντηση, δεδομένου ότι τα βιβλία της «λογοτεχνίας του εφήμερου» είναι σαφώς περισσότερα στον κατάλογο συγκριτικά με τα βιβλία του κανόνα ή όσα μέλλονται να ενταχθούν σ’ αυτόν. Είναι όμως μόνο η ποσότητα που καθορίζει πάντοτε το αποτέλεσμα; Το πλέγμα των παραγόντων που φαίνεται να καθορίζουν σημαντικά την επιλογή για ανάγνωση, όπως είναι το θέμα του βιβλίου, ο συγγραφέας, ο χρόνος έκδοσης, και η μεταφορά του στον κινηματογράφο ή την τηλεόραση, φαίνεται να βρίσκονται σε σχέση θετικής συνάφειας με την αναγνωσιμότητα. Σε ποιον βαθμό ή καλύτερα με ποια ένταση επικαθορίζεται η ανάγνωση από αυτό το πλέγμα παραγόντων δεν επιτρέπει η οικονομία της συζήτησης να ειπωθεί. Τέλος, είναι σημαντικό να υπογραμμισθεί ότι με δεδομένα τα δυσδιάκριτα σε κάποιες περιπτώσεις όρια ανάμεσα στη λογοτεχνία και την παραλογοτεχνία ή τη λογοτεχνία του εφήμερου ― όπως συμβαίνει επί παραδείγματι με την αστυνομική και τη νουάρ λογοτεχνία ― μια περαιτέρω κατηγοριοποίηση των τίτλων, η οποία δεν θα έχει σαφώς μόνο διεκπεραιωτικό χαρακτήρα αλλά και ερμηνευτικό πρόσημο στην παρούσα φάση αποτελεί ένα πρώιμο στάδιο και γι’ αυτό ολισθηρό εγχείρημα στον βαθμό που απαιτεί θεωρητικά ερμηνευτικά εργαλεία και αποτελεί συνάμα ζήτημα μιας άλλης, άμεσα μελλοντικής, εργασίας.
Παράρτημα: Τα πιο διαβασμένα πεζογραφήματα του δείγματος[11]
|
[1] Βλ. Σωτηρία Καλασαρίδου (2014). Τι διαβάζουμε; στο: http://www.oanagnostis.gr/%CF%84%CE%B9%CE%B4%CE%B9%CE%B1%CE%B2%CE%AC%CE%B6%CE%BF%CF%85%CE%BC%CE%B5/. [ημερομηνία ανάκτησης: 17/06/2015]. Επίσης βλ. ενδεικτικά Μανόλης Πιμπλής, «Πώς διαβάζουμε στα χρόνια της κρίσης;», στην εφημερίδα τα Νέα, 12 Μαΐου 2014, σ. 47-48, Σταυρούλα Παπασπύρου, «Οι γυναίκες δανείζονται ροζ βιβλία», στην εφημερίδα, Ελευθεροτυπία, 23 Μαΐου 2014, σ. 24. Ενώ για την αναγνωστική συμπεριφορά παιδιών και εφήβων βλ. Βλ. Καλασαρίδου, Σωτηρία (2013). «Η αναγνωστική συμπεριφορά παιδιών και εφήβων στις δημοτικές βιβλιοθήκες της Θεσσαλονίκης: ερωτήματα και δεδομένα, τάσεις και προοπτικές» στο: Γκίβαλου―Κατσίκη Άντα /Πολίτης, Δημήτρης (επιμ.) Καλλιεργώντας τη Φιλαναγνωσία: πραγματικότητες και προοπτικές, Αθήνα: Διάδραση, σ. 355-371.
[2] Βλ. πίνακα 1.
[3] Βλ. Καλασαρίδου, Σωτηρία (2013). «Η αναγνωστική συμπεριφορά παιδιών και εφήβων στις δημοτικές βιβλιοθήκες της Θεσσαλονίκης: ερωτήματα και δεδομένα, τάσεις και προοπτικές» στο: Γκίβαλου―Κατσίκη Άντα /Πολίτης, Δημήτρης (επιμ.) Καλλιεργώντας τη Φιλαναγνωσία: πραγματικότητες και προοπτικές, Αθήνα: Διάδραση, σ. 355-371.
[4] Οι ημερομηνίες ίδρυσης των βιβλιοθηκών είναι οι ακόλουθες: ίδρυση Κεντρικού δανειστικού τμήματος (1956), Παράρτημα Κάτω Τούμπας (1957), Παράρτημα Άνω Πόλης (1959), Κινητή Βιβλιοθήκη (1963), Παράρτημα Σαράντα Εκκλησιών (1978), Παράρτημα Ξηροκρήνης (1980), Παιδική Βιβλιοθήκη Ξηροκρήνης (1980), Παιδική Βιβλιοθήκη Ορέστου (1980), Παιδική Βιβλιοθήκη Άνω Πόλης (1980), Παιδική Βιβλιοθήκη Καλλιθέας (1980), Παιδική Βιβλιοθήκη Πλατείας Μηνά Πατρικίου σημερινή Παιδική Δελφών (1986). Παιδική Βιβλιοθήκη Σιδηροδρομικού Σταθμού (1986), Παιδική Βιβλιοθήκη Σαράντα Εκκλησιών (1989), Παράρτημα Κωνσταντινουπόλεως (1990), Παράρτημα Χαριλάου (1994), Πρότυπη Σχολική Βιβλιοθήκη (1994), Παράρτημα Άνω Τούμπας (2004). Βλ. την ιστοσελίδα του δικτύου δημοτικών βιβλιοθηκών του Δήμου Θεσσαλονίκης:http://www.thessaloniki.gr/portal/page/portal/DioikitikesYpiresies/GenDnsiDioikOikonYpiresion/DnsiVivliothMouseion [ημερομηνία ανάκτησης 16/06/2015].
[5] Βλ. το άρθρο της Άννας Καρακατσούλη «Η κρίση του βιβλίου, δείκτης της κρίσης αξιών», στο: Χρόνος, τ. 3, Ιούλιος 2013. http://www.chronosmag.eu/index.php/sl-s-l-e-s-x.html [ημερομηνία ανάκτησης: 18/06/2015].
[6] Βλ. την Γ΄ Πανελλήνια Έρευνα Αναγνωστικής συμπεριφοράς και πολιτιστικών πρακτικών που διεξήχθη από το Ε.ΚΕ.ΒΙ. από 15/11/2010 έως και 13/12/2010.
[7] Τα βιβλία είναι ταξινομημένα με βάση το Διεθνές Δεκαδικό Σύστημα DEWEY (DDC: Dewey Decimal Classification).
[8] Σύμφωνα με την ταξινόμηση του διεθνούς δεκαδικού συστήματος Dewey, τα βιβλία ταξινομούνται ακόλουθα: 000: Γενικά Θέματα 100: Φιλοσοφία και Ψυχολογία, 200: Θρησκεία, 300: Κοινωνικές Επιστήμες, 400: Γλώσσα, 500: Φυσικές Επιστήμες και Μαθηματικά, 600: Τεχνολογία (Εφαρμοσμένες Επιστήμες), 700: Τέχνες – Καλές Τέχνες και Διακοσμητικές Τέχνες, 800: Λογοτεχνία και Ρητορική, 900: Γεωγραφία και Ιστορία. Στην καταλογράφηση του δικτύου δημοτικών βιβλιοθηκών Θεσσαλονίκης το Μυθιστόρημα ενηλίκων και παιδιών, ελληνικό και ξένο, όπως επίσης και όλα τα παιδικά βιβλία δεν καταχωρήθηκαν στην κατηγορία 800: «Λογοτεχνία και Ρητορική», αλλά κωδικοποιήθηκαν από τους βιβλιοθηκονόμους του δικτύου αυτοτελώς.
[9] Βλ. το άρθρο του Γιάννη Μπασκόζου, στην εφημερίδα Επένδυση, 9-10 Μαΐου 2015, σ. 32-33.
[10] Ένας αριθμός της τάξης των 145 δανεισμών αφορά ακουστικό υλικό, ενώ ελάχιστοι τίτλοι δεν φέρουν ταξινομικό κωδικό. Συνολικά οι δανεισμοί επομένως ανέρχονται σε 636.679.
[11] Στο παράρτημα παρατίθεται ο αναλυτικός κατάλογος με τους 208 περισσότερο διαβασμένους τίτλους του δείγματος στην κατηγορία ελληνική και ξένη πεζογραφία (μυθιστόρημα και διήγημα) με αύξουσα σειρά δανεισμών. Όταν το μυθιστόρημα ή η συλλογή διηγημάτων είναι γραμμένη από ξένο συγγραφέα σε παρένθεση σημειώνεται το όνομά του με ελληνική γραφή, ενώ στο τέλος σε παρένθεση καταγράφεται ο συνολικός δανεισμός του εκάστοτε τίτλου σε όλο το δείγμα των τίτλων της έρευνας, σε τίτλους δηλαδή που σημειώνουν σε ένα διάστημα 2,5 ετών έστω και έναν δανεισμό. Σε ό,τι αφορά τον εκδοτικό οίκο και τη χρονιά έκδοσης εκ των προτέρων διευκρινίζεται ότι η καταγραφή τους πραγματοποιήθηκε με βάση τον ραβδοκώδικα ενός τόμου εκ των πολλών αντιτύπων του εκάστοτε τίτλου βιβλίου και με τη μορφή που καταχωρήθηκε στο σύστημα του δικτύου των βιβλιοθηκών του Δήμου Θεσσαλονίκης. Τέλος αναφορικά με την ελληνική απόδοση των ονομάτων των ξένων συγγραφέων υιοθετήθηκε η απόδοση που εισηγείται ο ηλεκτρονικός κόμβος της ΒΙΒΛΙΟΝΕΤ. http://www.biblionet.gr/ .
(*) Η Σωτηρία Καλασαρίδου είναι Δρ. Λογοτεχνικής Εκπαίδευσης Α.Π.Θ.
[…] Σωτηρία Καλασαρίδου . Σε μια πρώτη, συνοπτική παρουσίαση της έρευνας σε όλο το εύρος του δείγματος, χωρίς ωστό […]