Αγάπης  Αγώνας … Χωρίς Τέλος!  (του Δημήτρη Σωκιαλίδη)

0
1205

του Δημήτρη Σωκιαλίδη

 

Ίσως να μη δούμε ποτέ τον νεαρό Θεό του έρωτα να τοξεύει ερωτικά βέλη στα άτυχα ή τυχερά θύματά του. Τον είδαν όμως οι επιστήμονες με την ταπεινή μορφή του ερμαφρόδιτου σαλίγκαρου να τοξεύει βέλη ερωτικά με αιχμή και φτέρωμα στον ερμαφρόδιτο εν δυνάμει παρτενέρ του. Στόχος του; Να γοητεύσει την θηλυκή πλευρά του θύματός του για να συνευρεθεί μαζί του. Και εάν δεν τοξεύει βέλη, μπορεί να ξιφομαχεί επί ώρες με τον αντίπαλό του καταφέρνοντάς του πολλές ερωτικές μαχαιριές μέχρι να πετύχει τον σκοπό του.

Πόλεμος λοιπόν ο έρωτας; Όλοι γνωρίζουν ότι κάποιες αράχνες όπως η μαύρη χήρα ή και η μάντισσα  (το αλογάκι της Παναγίας) τραγανίζουν τον αρσενικό εραστή τους ενώ αυτός τους κάνει έρωτα, αλλά τι σχέση έχουν όλα αυτά με εμάς τους ανθρώπους;

Για πολλά χρόνια η σεμνοτυφία και τα ταμπού που χαρακτηρίζουν τη στάση μας απέναντι στο σεξ περιόριζαν την επιστημονική έρευνα στα μυστήρια της σεξουαλικής συμπεριφοράς. Τις τελευταίες δεκαετίες τα πράγματα αλλάζουν. Ενθουσιώδεις, ακούραστοι ερευνητές, όπως ο Ολλανδός εξελικτικός βιολόγος Menno Schilthuizen, αναδεικνύουν πολλά κοινά χαρακτηριστικά στην εξέλιξη των γεννητικών οργάνων και της σεξουαλικής συμπεριφοράς που διέπει όλες τις μορφές ζωής στον πλανήτη μας, από τα ταπεινά μικροσκοπικά έντομα μέχρι τα πρωτεύοντα και τον άνθρωπο.

Κύριο χαρακτηριστικό ο αγώνας χωρίς τέλος. Ο καθένας μας προσπαθεί να προωθήσει όσο το δυνατόν πιο αποτελεσματικά τα γονίδια του στις επόμενες γενεές. Εάν είναι αρσενικού γένους, και παράγει συνέχεια εκατομμύρια σπερματοζωάρια, η ενδεδειγμένη στρατηγική είναι να γονιμοποιήσει όσες περισσότερες θηλυκές μπορεί. Εάν είναι θηλυκού γένους, με δεδομένο τον εκ γενετής φθίνοντα πολύτιμο θησαυρό των ωαρίων του, η ενδεδειγμένη στρατηγική είναι να αξιοποιήσει τις περιορισμένες γέννες που μπορεί να πραγματοποιήσει, όχι μεγιστοποιώντας τον αριθμό των παρτενέρ της αλλά επιλέγοντας τα αρσενικά με τα πιο πολλά υποσχόμενα γονίδια για να γονιμοποιήσει τα λίγα ώριμα ωάρια της. Με άλλα λόγια το σπέρμα είναι άφθονο και φθηνό, τα αυγά είναι λίγα και ακριβά. Άρα τα αρσενικά είναι αχαλίνωτα και τα θηλυκά είναι επιλεκτικά.

Ο Δαρβίνος είχε αντιληφθεί την διαφορά αυτή στα δύο φύλα και στο βιβλίο του Η καταγωγή του ανθρώπου και η επιλογή σε σχέση με το φύλο (The descent of Man, and Selection in Relation to Sex, 1871)  είχε προσθέσει στην έννοια της φυσικής επιλογής – την προσαρμογή στο περιβάλλον – και την έννοια της φυλετικής επιλογής – την προσαρμογή στις προτιμήσεις του άλλου φύλου.  Το χρωματιστό φτέρωμα των πουλιών, τα δίκρανα στα κεφάλια των σκαθαριών ή τα κέρατα των ελαφιών αποτελούν προσαρμογή στις προτιμήσεις του άλλου φύλου.

Για ποιο λόγο όμως μια θηλυκιά να προτιμά ένα αρσενικό με πολύ μακρύ κόκκινο λοφίο στο κεφάλι του; Δύο θεωρίες προσπάθησαν να εξηγήσουν το φαινόμενο. Η μία θεωρία των «υποστηρικτών των καλών γονιδίων», υποστήριζε ότι τα θηλυκά επέλεγαν τα χαρακτηριστικά τα οποία υποδήλωναν αρσενικά με καλύτερα γονίδια.  Η άλλη θεωρία, των «Φισεριανών» (από τον βρετανό θεωρητικό της εξέλιξης, Ρόναλντ Φίσερ) υποστήριζε ότι τα θηλυκά, όπως έλεγε και ο Δαρβίνος, «ενθουσιάζονται περισσότερο» από τα πιο περίτεχνα διακοσμητικά στοιχεία και επέλεγαν με βάση την αισθητική τους και τη σεξουαλική τους διέγερση.

Η πρώτη θεωρία αποδείχτηκε σωστή μετά από τον εύλογο συσχετισμό κάποιων επιλεγόμενων χαρακτηριστικών με πιο προικισμένους απογόνους. Ωστόσο και η δεύτερη θεωρία, αποδείχτηκε σωστή. Από τυχαία ανακάλυψη. Το 1970, η ερευνήτρια Νάνσυ Μπέρλεϋ μελετούσε την αναπαραγωγική συμπεριφορά των αυστραλιανών πιτσιλωτών σπίνων (zebra finches). Επειδή τα συγκεκριμένα πουλιά φωλιάζουν σε κοινότητες, για να τα ξεχωρίζει τύλιξε στα ποδαράκια καθενός από τα πουλιά του πειράματος χρωματιστά πλαστικά βραχιολάκια. Σε λίγο καιρό η Μπέρλευ διαπίστωσε ότι τα αρσενικά με κόκκινα και ροζ βραχιολάκια  είχαν μεγάλη επιτυχία στις θηλυκές, ενώ αυτοί με πράσινα ή μπλε δεν είχαν ζευγαρώσει καθόλου. Φυσικά βάζοντας και σε αυτούς βραχιολάκια με τα σωστά χρώματα, το πρόβλημα λύθηκε. Η Μπέρλεϋ υποψιάστηκε τι συνέβαινε και άρχισε να πειραματίζεται με διάφορα τεχνητά διακοσμητικά για τους αρσενικούς σπίνους.  Ένα άσπρο ψεύτικο φτερό κολλημένο με κόλλα σαν λοφίο στο κεφάλι του αρσενικού αποδείχτηκε «γκραν σουξέ» (μόνο στην λευκή του έκδοση)! Θαυμάστε τους δύο καμαρωτούς αξιέραστους κυρίους της φωτογραφίας. (Ενδεχομένως να μας θυμίζει την έλξη που συχνά ασκούν οι στολές στις γυναίκες.)

Καμιά φορά αυτές οι θηλυκές επιλογές μπορούν να φτάσουν σε ακραίες καταστάσεις. Π.χ. στις στυλόφθαλμες μύγες (Diopsidae) τα θηλυκά προτιμούν αρσενικούς με μάτια απομακρυσμένα μεταξύ τους. Στο είδος Teleopsis belzemuth από το Βόρνεο η απόσταση μεταξύ των ματιών τους φτάνει δυόμισι φορές το μήκος του σώματός τους. Ένας εξοπλισμός «δυσκίνητος, υπερβολικός και ιδιαίτερα ευνοημένος από την φυλετική επιλογή».

Οι εξελικτικοί βιολόγοι άρχισαν να εντοπίζουν ένα μοτίβο που βρίσκουμε σε κάθε είδος ζώου. «Οι μεγαλύτερες διαφορές μεταξύ των ειδών δεν εντοπίζονται στον εγκέφαλο ή στο ράμφος, στα νεφρά και τον εντερικό σωλήνα, αλλά στα γεννητικά τους όργανα». Μάλιστα, η έντονη τάση για γεννητική υπερβολή εμφανίζεται στα αρσενικά. Στην πραγματικότητα, με λίγες εξαιρέσεις, οι γεννητικές διαφορές μεταξύ των ειδών εντοπίζονται στα αρσενικά μέρη και πολύ λιγότερο στα θηλυκά.

Πώς είχε ξεφύγει όμως αυτό το γεγονός από το αλάνθαστο μάτι του Δαρβίνου; Και πώς εξηγούνταν αυτή η διαφορά;  Ο Δαρβίνος, ο οποίος δεν άφηνε τίποτα ανεξερεύνητο, ανατέμνοντας τα θυσανόποδα που ζουν προσκολλημένα σε βράχια είχε ανακαλύψει το πέος το οποίο, ακόμα και σήμερα, θεωρείται το μακρύτερο στο ζωικό βασίλειο. Φτάνει μέχρι και 8 φορές το μέγεθος του σώματός τους και αποτελεί την μόνη ελπίδα να προσεγγίσουν και να γονιμοποιήσουν θηλυκά προσκολλημένα σε κάποια απόσταση από τα ίδια. Όμως ο Δαρβίνος ζούσε στη Βικτωριανή Αγγλία, εποχή όπου οι γυναίκες όφειλαν να είναι πειθήνιες, χωρίς δικές τους επιλογές. Ήταν πατριάρχης μιας θρησκόληπτης οικογένειας. Μάλιστα, η μεγαλύτερη κόρη του Έττυ (Ενριέττα) αργότερα στη ζωή της είχε εξαπολύσει εκστρατεία για να απομακρύνει από την αγγλική εξοχή το μανιτάρι Phallus impudicus και να προστατεύσει τις παρθένες από την επιρροή του.

Χρειάστηκαν πάνω από εκατό χρόνια για να συνειδητοποιήσουν οι επιστήμονες ότι η μεγάλη ποικιλία στο σχήμα και τα εξαρτήματα των αρσενικών γεννητικών οργάνων (άκανθες, μαστίγια, μπαγκέτες, βέλη κλπ.) ήταν και αυτά αποτέλεσμα φυλετικής επιλογής των θηλυκών.

Μέσα από την φυλετική επιλογή του θηλυκού αναδεικνύεται μια «στρατηγική» κατάλληλη για την υλοποίηση των στόχων του. Αυτή η στρατηγική συνίσταται στην προσπάθεια του θηλυκού να αποκτήσει τον πλήρη έλεγχο στην επιλογή των αρσενικών που θα αφήσει να την γονιμοποιήσουν. Για κάθε ώριμο ωάριο υπάρχουν πολλά εκατομμύρια σπερματοζωάρια –επίδοξοι γαμπροί– και αυτό παρέχει στο θηλυκό την δυνατότητα της επιλογής.

Στρατηγικές των θηλυκών

Οι τεχνικές που ανέπτυξαν τα θηλυκά μέσα από την εξέλιξη για να πετύχουν τον στόχο τους είναι πολλές.

Το 1993, οι Ρόμπιν Μπέικερ και Μαρκ Μπέλλις ανακάλυψαν μέσα από τα πειράματά τους ότι οι γυναίκες είχαν τον «ασυνείδητο» έλεγχο στο πόσο από το σπέρμα του συντρόφου τους θα κρατούσαν ή θα απέβαλλαν μετά την συνουσία. Τα ποσοστά κυμαίνονταν από 0% έως 100%. Αυτή η ικανότητα παρατηρήθηκε σε πάρα πολλούς οργανισμούς. Από τον Καινοραβδίτη τον κομψό (Caenorhabditis elegans), το σκουληκάκι του ενός χιλιοστού και των 959 συνολικά κυττάρων, πάρα πολλά έντομα και αράχνες, όρνιθες κλπ. μέχρι και τον άνθρωπο και άλλα πρωτεύοντα, τα θηλυκά μπορούν να επιλέξουν αν θα κρατήσουν ή θα απορρίψουν το σπέρμα.

O Μπιλ Έμπερχαρντ, ένας από τους πιο γνωστούς γκουρού του χώρου, παρατήρησε ότι επειδή η γονιμοποίηση συμβαίνει μέσα στο σώμα των θηλυκών, αυτά έχουν και τον τελευταίο λόγο στην αναπαραγωγή και μπορούν να ασκήσουν «κρυπτική θηλυκή επιλογή».

Οι Μπέικερ και Μπέλλις διαπίστωσαν ότι το ποσοστό σπέρματος που απέβαλλε η γυναίκα το καθόριζε ο οργασμός της. Στα άλλα ζώα, οι φυσιολογικές ενδείξεις παρέπεμπαν σε κάτι αντίστοιχο του οργασμού. «Οι ζωολόγοι έχουν κάνει μερικές αρκετά πειστικές παρατηρήσεις που υποδηλώνουν ότι ο οργασμός είναι διαδεδομένος και στον κόσμο των θηλυκών ζώων».  Μπορεί να μην είναι τόσο προφανές αλλά, όπως θα διαπιστώσετε από τα πολλά παραδείγματα που παρατίθενται στο βιβλίο, στη φύση πολλά αρσενικά περνούν από πολλές ταλαίπωρες δοκιμασίες για να εντυπωσιάσουν με τον εξοπλισμό τους και τις ικανότητές τους τα θηλυκά και να τους χαρίσουν έναν «οργασμό» που θα τις πείσει να διατηρήσουν το σπέρμα τους μετά την συνουσία.

Τα βάσανά τους όμως δεν σταματούν εκεί. Στα πιο πολλά ζώα, το σπέρμα μέσα στο θηλυκό μπορεί να μείνει φρέσκο ή να το διατηρήσει το θηλυκό για μεγάλο χρονικό διάστημα. Ορισμένα φίδια και χελώνες δεν δυσκολεύονται να το αποθηκεύσουν για αρκετά χρόνια, ενώ σε πολλές μυρμηγκοφωλιές η ίδια βασίλισσα διατηρεί την ίδια αποικία επί δεκαετίες με το μοναδικό σπέρμα που έλαβε κατά την γαμήλια πτήση της.

Σε ελάχιστα ζώα το σπέρμα καταλήγει απευθείας στα αυγά του θηλυκού. Στην πλειονότητα των ζώων φτάνει σε ένα ενδιάμεσο χώρο. Τα θηλυκά έχουν εξελίξει ανά τους αιώνες λαβυρινθώδη πολύπλοκα γεννητικά συστήματα αποτελούμενα από βαλβίδες, κλειδαριές, στενούς διαδρόμους, κανάλια, αδιέξοδα και κελάρια (σπερματαποθήκες), για να διατηρήσουν τον έλεγχο στα σπερματοζωάρια που θα φθάσουν στα αυγά τους.

Έτσι τα σπερματοζωάρια ζουν κυριολεκτικά μια οδύσσεια για να φτάσουν στα πολυπόθητα ωάρια. Έρχονται αντιμέτωπα με αδιέξοδα, θανατηφόρες παγίδες, απόκρυφες φυλακές, αλλά και οάσεις διαφόρων ειδών των οποίων η λειτουργία βρίσκεται στην «ασυνείδητη» προαίρεση του θηλυκού μέσα από την οποία εξασκεί την «κρυπτική επιλογή» της. Οι κοπρόμυγες π.χ. αποδείχτηκε ότι επιλέγουν σε ποιες σπερματοθήκες τοποθετούν το σπέρμα των σέξι αρσενικών και σε ποιες των κατώτερων αρσενικών, ενώ το βρώσιμο σαλιγκάρι (Cornu aspersum) φτάνει να έχει μέχρι και δεκαεννιά διαφορετικές σπερματοθήκες.

Εάν το καλοσκεφτείτε η κρυπτική επιλογή των θηλυκών, η οποία διεκπεραιώνεται κρυφά μέσα στο σώμα του θηλυκού από τα πολύπλοκα εσωτερικά γεννητικά τους όργανα, καθιστά εύλογη  την απελπισία που ένιωσαν οι ψυχολόγοι στο παρελθόν να καταλάβουν τις γυναίκες. Η σκοτεινή ήπειρος του Φρόιντ είναι όντως σκοτεινή.

Στρατηγικές των αρσενικών

Φυσικά τα αρσενικά δεν κάθισαν με σταυρωμένα χέρια στον εξελικτικό αγώνα προώθησης των γονιδίων τους. Πέραν των δύο βασικών στρατηγικών που είχε εντοπίσει ο Δαρβίνος α) τον εκφοβισμό των άλλων αρσενικών ή β) την ερωτοτροπία για τον εντυπωσιασμό των θηλυκών ανέπτυξαν και πολλές συμπληρωματικές τεχνικές για να ανταπεξέλθουν στην κρυπτική θηλυκή επιλογή.

Εξουδετέρωση παλιών μνηστήρων

Στα περισσότερα ζώα τα θηλυκά κρατούν εκ συστήματος ενθύμια (σπέρματα) από τους προηγούμενους συντρόφους τους. Μια από τις πιο εύλογες στρατηγικές για τους αρσενικούς είναι η απομάκρυνση του σπέρματος των προηγούμενων εραστών. Πρώτος ο εντομολόγος Τζόναθαν Ουάτζ έδειξε το 1978 ότι το μικροσκοπικό πέος της λιβελούλας φέρει ένα μικρό κοχλιάριο με το οποίο ο αρσενικός στη πρώτη φάση της συνουσίας καθαρίζει αποτελεσματικά τα σπέρματα των αρσενικών που προηγήθηκαν. Σήμερα γνωρίζουμε ότι αισθητήρια όργανα στο πέος καταγράφουν την παρουσία ξένου σπέρματος και πως ένα πλήθος εξαρτημάτων πτερύγια, άγκιστρα, άκανθες και δόντια στο πέος μαζεύουν το προϋπάρχουν σπέρμα στην πρώτη φάση της συνουσίας. Μερικές φορές τόσο αποτελεσματικά που να μπορούν με αυτό το ξένο σπέρμα να γονιμοποιήσουν άθελά τους τις επόμενες παρτενέρ τους. Στους καρχαρίες υπάρχει ένα διπλό πέος εκ των οποίων το ένα αντλεί νερό από την θάλασσα με το οποίο ξεπλένει με πίεση τον κόλπο του θηλυκού από το προηγούμενο περιεχόμενό του. Αντίστοιχες άκανθες με παρόμοια χρήση έχουν και τα περισσότερα είδη πιθήκων ενώ στον άνθρωπο μια παρόμοια λειτουργία φαίνεται να ασκείται από το σχήμα του φαλλού. Στα άκρα της αυτή η στρατηγική οδηγεί στο  φαινόμενο της παιδοκτονίας όπου τα αρσενικά συνήθως θανατώνουν τους απογόνους της συντρόφου τους που δεν είναι δικά τους (π.χ. λιοντάρια και αρκετά πρωτεύοντα).

Τι γίνεται όμως με τους μελλοντικούς μνηστήρες;

 Και εδώ τα κόλπα και τεχνάσματα που σκαρφίστηκε η εξέλιξη ήταν πολλά. Το «κολπικό βύσμα» είναι ένα από τα πιο διαδεδομένα. Το παράγουν έντομα, γαρίδες, νηματώδεις σκώληκες, φίδια, σαύρες, τρωκτικά και πολλά πρωτεύοντα. Δύο από τις πολλές πρωτεΐνες του υγρού εκσπερμάτωσης όταν βρεθούν μαζί σχηματίζουν μία κόλα που στερεοποιεί ένα μέρος του σπερματικού υγρού σε συμπαγές βύσμα, το οποίο μπλοκάρει τον κόλπο των θηλυκών κατά τις υπόλοιπες μέρες του έμμηνου κύκλου. Μια τεχνική «με ένα σμπάρο δυο τρυγόνια» θα έλεγε κανείς, καθώς έτσι αφενός μεν δεν επιτρέπεται  η πρόσβαση άλλων αρσενικών τις υπόλοιπες γόνιμες μέρες του θηλυκού, αφετέρου δε επιβάλλεται και ένα φρένο στην άσκηση της κρυπτικής θηλυκής επιλογής μέσα από την απόρριψη του σπέρματος. Τα γονίδια που παράγουν αυτές τις πρωτεΐνες υπάρχουν και στους ανθρώπους.  Παρεμπιπτόντως υπάρχουν και οι γραφικές εκπλήξεις. Στις αράχνες Tidarren sisyphoides π.χ. το μικροσκοπικό αρσενικό πεθαίνει κατά την σεξουαλική επαφή αφήνοντας ολόκληρο το σώμα του ως πτωματικό βύσμα στο θηλυκό, το οποίο στη συνέχεια το σέρνει για αρκετές ώρες μαζί του.

Ουσίες χειραγώγησης

Το υγρό εκσπερμάτωσης φιλοξενεί πλήθος διαφορετικών πρωτεϊνών. Ουσίες με σημαντικό ρόλο στην παρεμπόδιση μελλοντικών μνηστήρων. Στη μύγα δροσόφυλλα το πεπτίδιο του σεξ εισέρχεται στο αίμα του θηλυκού και προσκολλάται σε υποδοχείς στον εγκέφαλό της κάνοντάς την να χάσει κάθε ενδιαφέρον για άλλα αρσενικά. Στη νυχτοπεταλούδα η πρωτεΐνη PSP1 καταστέλλει αμέσως την παραγωγή φερομονών, ώστε τα άλλα αρσενικά, τα οποία βασίζονται εξ ολοκλήρου στην οσμή να μην μπορούν πλέον να τις εντοπίσουν. Στον άνθρωπο οι σπερματικές πρωτεΐνες, όπως η σπερματιδίνη, φαίνεται να μειώνει αισθητά την κατάθλιψη των θηλυκών καθώς και την προεκλαμψία στις εγκυμονούσες. Σε ορισμένα είδη αυτή η χημική επέλαση στο σώμα των θηλυκών έχει και τοξικά αποτελέσματα με σκοπό την εξόντωση του σπέρματος παλιών εραστών αλλά και βλαβερές συνέπειες για τα θηλυκά . Στην περίπτωση της θηλυκής φρουτόμυγας για παράδειγμα, η έκθεση στο σπερματικό υγρό του αρσενικού μειώνει το προσδόκιμο ζωής κατά 20%. Με παρόμοιες ουσίες χειραγώγησης είναι εμποτισμένα και τα ερωτικά βέλη που αναφέραμε στην αρχή.

Ένας αγώνας χωρίς τέλος λοιπόν.  Μια φυλετική ανταγωνιστική συν-εξέλιξη. Όσο το θηλυκό καθιστά την κατάσταση πιο δύσκολη και πολύπλοκη για το αρσενικό, ώστε να επιβάλει την επιλογή της, τόσο το αρσενικό αναπτύσσει καινούργια κόλπα και εξοπλισμό για να ξεπεράσει αυτούς τους περιορισμούς. Και αντίστροφα, όταν τα σπαθιά γίνονται πιο κοφτερά τόσο παχύτερες γίνονται και οι ασπίδες.

Η πρασινοκέφαλη πάπια αποτελεί ένα καλό παράδειγμα αυτής της διαδικασίας. Τα αρσενικά της πρασινοκέφαλης πάπιας είναι εξαιρετικά επιθετικά προς τα θηλυκά (καμιά φορά και προς τα άλλα αρσενικά), συχνά επιδίδονται στον βιασμό και έχουν αναπτύξει ένα μακρύ ακανθώδες πέος σπειρωμένο σαν τιρμπουσόν. Τα θηλυκά ανέπτυξαν έναν εξίσου πολύπλοκο κόλπο με πλευρικές διακλαδώσεις παρακάμψεις και στροφές. Τα σύνθετα ζεύγη πέους-κόλπου στις πρασινοκέφαλες πάπιες είναι αποτέλεσμα φυλετικής ανταγωνιστικής συνεξέλιξης, όπου κάθε πρόθεση βιασμού από πλευράς αρσενικού αντισταθμίζεται από εμπόδια στον κόλπο του θηλυκού.

Σε μερικά είδη η κατάσταση ξεφεύγει ακόμα περισσότερο. Τα αρσενικά παρακάμπτουν τελείως το γενετικό σύστημα του θηλυκού με τις ασφαλιστικές δικλείδες του και τους ελέγχους του και τρυπούν απευθείας το σώμα του θηλυκού με το πέος τους ωθώντας τα σπερματοζωάρια τους να βρουν το δρόμο τους προς τα ωάρια μέσα από το κυκλοφοριακό και τους ιστούς του σώματος του θηλυκού. Η διαδικασία αυτή ονομάζεται «τραυματική σπερματέγχυση». Στους κρεβατοκοριούς π.χ. εάν ένα θηλυκό ζει σε μια αποικία με έως και δώδεκα αρσενικά, συχνά πέφτει νεκρό την άλλη μέρα από τα τραύματα από τα πέη των εραστών του.

Πώς όμως φθάσαμε ως εδώ;

Η αναπαραγωγή αρχικά στη φύση δεν χρειαζόταν ούτε τα φύλα, ούτε το σεξ. Στον κόσμο των βακτηρίων και των μονοκύτταρων οργανισμών η αναπαραγωγή γινόταν μέσω της διαίρεσης του κυττάρου σε δύο όμοια (μίτωση). Αλλά και σήμερα υπάρχουν πολλοί οργανισμοί που αναπαράγονται χωρίς να χρειάζονται δύο φύλα και σεξ. Πέραν των βακτηρίων, πολλά φυτά, κάποιες παρασιτικές σφήκες, κάποιες σαύρες κάποια υδρόβια, όλα θηλυκά με απογόνους θηλυκούς κλώνους  πανομοιότυπους με τη μητέρα τους, αναπαράγονται χωρίς την ανάγκη ύπαρξης δύο φύλων και ερωτοτροπίας.

Άρα τέθηκαν τα εύλογα ερωτήματα πως προέκυψαν τα δύο φύλλα; Πως προέκυψαν τα γεννητικά όργανα; Και πως καταλήξαμε στο αρσενικό να προσφέρει μόνο το DNA του ενώ το θηλυκό το ωάριο του, το οποίο, πέρα από το ότι φέρει το DNA του, αποτελεί και ένα ολοκληρωμένο κύτταρο με όλα τα οργανίδια (μιτοχόνδρια, λυσοσώματα, ριβόσωμα, κενοτόπια, κυστίδια, μεμβράνες κλπ.) απαραίτητα για την επιβίωσή του;

Όλα αυτά είναι μυστήρια της εξέλιξης που προβληματίζουν την επιστήμη πολλά χρόνια τώρα. Σήμερα οι επιστήμονες πιστεύουν ότι τα φύλα και το σεξ προσφέρουν ένα τεράστιο πλεονέκτημα συγκριτικά με τον προηγούμενο τρόπο αναπαραγωγής για αυτό είναι και τόσο διαδεδομένα στη φύση. Το πλεονέκτημα αυτό έγκειται στο ότι το ανακάτεμα των γονιδίων προστατεύει από δύο σημαντικούς κινδύνους. Τα παράσιτα και τις επιβλαβείς μεταλλάξεις (τα λάθη στην αναπαραγωγή του DNA).

Στην περίπτωση της αρχικής αναπαραγωγής όλα τα άτομα είναι ολόιδια αντίγραφα του μητρικού οργανισμού, όποτε ένας θανατηφόρος ιός μπορεί να επεκταθεί και να εξαφανίσει ολόκληρη την γενιά. Με την ανταλλαγή γονιδίων και την ποικιλία στο DNA των απογόνων που αυτή δημιουργεί, η επέκταση του θανατηφόρου ιού και η καταστροφή θα περιοριζόταν σε ένα μικρό υποσύνολο της γενιάς. ‘Όπως λέει και η κόκκινη βασίλισσα του Λιούις Κάρολ στην Αλίκη (Μες στον καθρέφτη): «Εδώ πρέπει να τρέχεις όσο πιο γρήγορα μπορείς για να μείνεις στο ίδιο σημείο».

Επίσης, στην περίπτωση της αρχικής αναπαραγωγής, ένα λάθος στην αναπαραγωγή του DNA μεταδίδεται σε όλη την γενιά, όπως μία μουτζούρα σε μία αναπαραγόμενη φωτοτυπία, ενώ μέσα από την ανταλλαγή γονιδίων κάποια λάθη διορθώνονται και εν πάση περίπτωση δεν περνούν σε όλους τους απογόνους.

Ωραία, θα πείτε, και γιατί χρειάζονται δύο φύλα; Θα μπορούσε κάλλιστα ένα βακτήριο π.χ. να ανταλλάσσει γονίδια με ένα άλλο για να πετύχει αυτές τις βελτιώσεις χωρίς να απαιτείται η ύπαρξη δεύτερου φύλου. Η ένωση όμως δύο κυττάρων, δύο ολοκληρωμένων οργανισμών δηλαδή, οδηγεί σε ένα καταστροφικό πόλεμο των οργανιδίων των κυττάρων. Όπως ακριβώς συμβαίνει και σε μια μεταμόσχευση κάποιου οργάνου όπου ο οργανισμός επιτίθεται στο ξένο σώμα. Η επικρατέστερη θεωρία υποστηρίζει ότι τα χωριστά φύλα εξελίχθηκαν προκειμένου να αποτραπεί ένας πόλεμος μεταξύ των οργανιδίων. Έτσι φτάσαμε σε ένα αρσενικό που με τα σπερματοζωάρια του προσφέρει μόνο τα γονίδιά του στο ωάριο, το οποίο διαθέτει όλα τα οργανίδια και τα γονίδια του θηλυκού. Έτσι ο πόλεμος των φύλων προέκυψε στην προσπάθεια να αποφευχθεί ο πιο καταστροφικός πόλεμος των οργανιδίων. Πρέπει να ανακατέψουμε τα γονίδιά μας για να μεγιστοποιήσουμε τις πιθανότητες επιβίωσής μας, αλλά δεν παύουμε σε αυτό το ανακάτεμα να προσπαθούμε να προωθήσουμε τους δικούς μας ατομικούς στόχους, τα δικά μας γονίδια.

Ο πόλεμος πέρασε και στα ίδια τα γονίδια. Τα γονίδια του αρσενικού ωθούν το έμβρυο να αναπτύξει μια επιθετική στάση προς το σώμα της μητέρας εξασφαλίζοντας όσα περισσότερα θρεπτικά συστατικά για να γίνει ισχυρό και τροφαντό. Προωθούν την περαιτέρω εξάπλωση των γονιδίων του πατέρα και αδιαφορούν για την υγεία της μητέρας. Τα γονίδια του θηλυκού κάνουν ακριβώς το αντίθετο: περιορίζουν την ανάπτυξη του εμβρύου ώστε να ελέγξουν τη βλάβη που μπορεί να προκαλέσει η ανάπτυξή του στο γυναικείο σώμα. Εάν υπερισχύσουν πλήρως τα πρώτα, μπορεί να οδηγηθούμε σε καταστρεπτικές συνέπειες για το γυναικείο σώμα όπως στην εμφάνιση ενός καταστροφικού καρκίνου, το χοριοκαρκίνωμα. Εάν υπερισχύσουν πλήρως τα δεύτερα, η κατάσταση μπορεί επίσης να φτάσει στα άκρα. Να μην  καταφέρει καν να συνδεθεί ο πλακούντας με το ενδομήτριο με καταστροφικές για το έμβρυο συνέπειες. Χρειάζεται λοιπόν μια κάποια ισορροπία στον αέναο πόλεμο των δύο φύλων.

Τελικά στη φύση ταιριάζει περισσότερο η Λίλιθ. Η ισότιμη, ανεξάρτητη, απειλητική και επικίνδυνη πρωταρχική γυναίκα του Αδάμ, και όχι η Εύα που τελικά προτίμησαν οι Άγιοι Πατέρες.

Και οι όρκοι αιώνιας πίστης και αγάπης, το «Οὕς ὁ Θεός συνέζευξεν, ἄνθρωπος μή χωριζέτω»;

Μην αποθαρρύνεστε. Πειράματα στις φρουτόμυγες δημιουργούν κάποια αισιοδοξία. Ο κραταιός μύγας δροσόφιλος δεν συνευρίσκεται δεύτερη φορά με την ίδια δροσόφιλα και με το τοξικό του σπέρμα εξοντώνει τα ίχνη των ανταγωνιστών του, αλλά δηλητηριάζει ταυτόχρονα και το θηλυκό, το οποίο αναπτύσσει συνεχώς καινούργια αντίδοτα για να αδρανοποιήσει την τοξικότητα του σπέρματός του. Αρκούν 40 γενεές πειραματικά και εργαστηριακά επιβεβλημένης μονογαμίας για να αφοπλιστούν τα επιθετικά γονίδια και να «μπουν τα νύχια μέσα». Ταυτίζονται οι στόχοι των δύο φύλων και σταματάει ο πόλεμος. Η μεγάλη έκπληξη ήταν ότι αυτές οι μονογαμικές μύγες ήταν και πιο αρμοστικές, υπερτερούσαν των ανταγωνιστικών δροσόφιλων έχοντας μειώσει σημαντικά τον εξοπλιστικό προϋπολογισμό τους.

O Μέννο Σχίλτχαϋζεν μας ξεναγεί με διασκεδαστική ακρίβεια στην μεγάλη ποικιλία γεννητικών οργάνων και σεξουαλικών συμπεριφορών με την οποία εκφράζεται ο αέναος πόλεμος των φύλων σε πλήθος οργανισμών ανά την υφήλιο.

Ο Μέννο Σχίλτχαϋζεν είναι ολλανδός εξελικτικός βιολόγος και βιολόγος καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Leiden της Ολλανδίας και επιστημονικός ερευνητής του Κέντρου Βιοποικιλότητας Naturalis επίσης στο Leiden της Ολλανδίας.

 

ΙNFO: Μέννο Σχίλτχαϋζεν: ΓΕΝΕΤΗΣΙΑ ΠΑΙΧΝΙΔΙΑ: Τα γεννητικά όργανα των ζώων και οι ιδιοτροπίες της εξέλιξης. Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης 2019.

Προηγούμενο άρθροΒιβλία με ή χωρίς ταυτότητα (της Μαρίζας Ντεκάστρο)
Επόμενο άρθροΗ ιδιότυπη ομορφιά του κακού (της Βαρβάρας Ρούσσου)

ΑΦΗΣΤΕ ΜΙΑ ΑΠΑΝΤΗΣΗ

εισάγετε το σχόλιό σας!
παρακαλώ εισάγετε το όνομά σας εδώ