του Αλέξη Καλοφωλιά (*)
Ο Πάνος ήταν για μας ένας beat υπερήρωας. Ήρθαμε σε επαφή με τις ιστορίες του στην εφηβεία μας και μαγευτήκαμε από την μοναδική γραφή του, που δεν έμοιαζε με τίποτε απ’ όσα είχαμε διαβάσει ως τότε. Στα μάτια μας είχε διαστάσεις ζωντανού θρύλου και συμπύκνωνε τα πιο ωραία στοιχεία της γενιάς του: το πάθος για ζωή και ελευθερία, ένα αδυσώπητο χιούμορ- αντίδοτο στον παραλογισμό του μεταπολεμικού κόσμου, μία παιδικότητα που ισοπέδωνε τις συμβάσεις και τον καθωσπρεπισμό και μαζί την αίσθηση ότι όλος ο κόσμος ήταν μία μεγάλη γειτονιά για τους τολμηρούς. Και επιπλέον, μια σκοτεινή αίσθηση ματαιότητας και πεσιμισμού που έβγαζε τη γλώσσα στη σχεδόν καταναγκαστική αισιοδοξία των χίπις. Έπλαθε ένα ολόκληρο σύμπαν «χειροποίητης» επιστημονικής φαντασίας χρησιμοποιώντας όλα τα μέσα: λόγο, φωτογραφία, ζωγραφική, κολάζ• μεταχειριζόταν διάφορες γλώσσες, διέθετε δημιουργική πρόσβαση σε κάθε τόπο που μπορούσε να εκφράσει τη φαντασία του, όσο μακριά και αν βρισκόταν.
Σε προσωπικό επίπεδο ο Πάνος ήταν ένας ήπιος, λεπτός άνθρωπος, με ευγένεια και οξυδέρκεια που σε κέρδιζαν. Μιλούσε με σιγανή, σχεδόν εύθραυστη φωνή, έλεγε τις ιστορίες του σαν να βιαζόταν να τις τελειώσει και απολάμβανε τη μικρή αμήχανη σιωπή πριν από το γέλιο που προκαλούσαν, διασκεδάζοντας πρώτα απ’ όλα ο ίδιος μαζί τους. Ήταν σαν να αναθεωρούσε διαρκώς την πραγματικότητα∙ το βλέμμα που τον προσανατόλιζε στους αλλόκοτους και αστείους κόσμους τούς οποίους εξερευνούσε δεν τον εγκατέλειψε ποτέ. Στο μέσο μιας σοβαρής συζήτησης, ένα σχόλιο ή μία παρατήρησή του σου θύμιζε ότι πάντα υπήρχε η «άλλη» πλευρά, ότι είμαστε πλάσματα γεμάτα αδυναμίες και ανεπάρκειες που χωρίς την ικανότητα να γελάμε μαζί τους θα καταρρέαμε μέσα σε μια στιγμή. Παρέμεινε μέχρι το τέλος διαυγής και πνευματικά δραστήριος, έγραφε ιστορίες και έκανε σχέδια για την έντυπη έκδοση της συνέντευξης που παραθέτω σε link στο τέλος του κειμένου μου. Ένα σπινθηροβόλο πνεύμα, ένας ταξιδιώτης του κόσμου και της γλώσσας, μια απόδειξη ότι το αληθινά παγκόσμιο πάντα φέρει εντός του το τοπικό.
(*) Ο Αλέξης Καλοφωλιάς είναι μουσικός και μεταφραστής
***********
Μικρή ιστορία μιας μεγάλης συνέντευξης
Όταν ηχογραφήσαμε το Subliminal με τους Last Drive to 1994, έπεσε η ιδέα να προσεγγίσουμε τον Πάνο για το εξώφυλλο. Η αρχική επαφή μας έγινε μέσω του Θοδωρή Μανίκα που την εποχή εκείνη συζητούσε μαζί του για μία πιθανή ηχογράφηση των ταχυδραμάτων. Ο Πάνος ανταποκρίθηκε με χαρά και μαζί με την Kate μας δέχθηκαν, μας άνοιξαν το σπίτι τους και μας έδειξαν τη συλλογή των έργων του με γενναιοδωρία. Είδαμε παρέα το υλικό που έντυσε την τελευταία δισκογραφική απόπειρα της πρώτης περιόδου της μπάντας. Αυτό που μας γοήτευσε ήταν ότι πίσω από κάθε έργο κρυβόταν μία ολόκληρη ιστορία που ο Πάνος πρόθυμα μοιραζόταν μαζί μας: Οι πυραμιδοειδείς φιγούρες του εξωφύλλου – οικογένειες των ένοπλων αναρχικών «θεοτήτων» (Die Verdammte Gruppe) που ζούσαν μέσα σε μια μεγάπολη από λυχνίες και μετασχηματιστές ενός παλιού ραδιοφώνου, η νεκροκεφαλή με τα λουλούδια που μετέφερε απόηχους μιας σκοτεινής Ευρώπης, ο τυραννόσαυρος με την κονκάρδα “I am an enemy of the state”, το κράνος με τον σκελετό που έμοιαζε φτιαγμένο για την ιστορία του “Helmethead” χρόνια πριν γραφτεί το τραγούδι∙ όλα έβρισκαν τη θέση τους με έναν τρόπο σχεδόν μαγικό. Προβάλλαμε τα slides και διαλέξαμε παρέα με τον Πάνο τα έργα που μαζί με το μουσικό υλικό έγιναν μία ολότητα.
Η ίδια η συνέντευξη είναι προϊόν ομαδικής δουλειάς. Τα παιδιά από το περιοδικό Merlin’s Music Box, ο Γιάννης (Καστανάρας) και ο Θοδωρής (Κούτσης) είχαν την ιδέα να καταγράψουμε μια συζήτηση με τoν Πάνο. Ήταν και για εκείνους η ξεχωριστή καλλιτεχνική ύπαρξη που συμπύκνωνε μια τόσο ξεχωριστή γενιά. Την πρώτη φορά που πήγα στο σπίτι του, είχα μαζί μου μία ενενηντάρα κασέτα – ο Πάνος ήταν λιγόλογος άνθρωπος και πίστευα ότι θα αρκούσε. Όμως η μιάμιση ώρα δεν έφτασε ούτε για το ξεκίνημα της αφήγησής του. Ο Πάνος μιλούσε αργά, η αφήγησή του ξεκίνησε από τα παιδικά του χρόνια με λεπτομέρειες που με έκαναν να καταλάβω ότι ήθελε αυτή τη συνέντευξη όσο κι εμείς. Φεύγοντας από το σπίτι του την πρώτη φορά, πετούσα από τη χαρά μου. Ο Γιάννης ανέλαβε την απομαγνητοφώνηση, ο Θοδωρής την μεταφορά του προφορικού λόγου σε γραπτό και τη γενική επιμέλεια του εγχειρήματος. Όταν πήγα ξανά στο σπίτι του Πάνου για το δεύτερο μέρος της κουβέντας μας, εκείνος κράτησε το τυπωμένο κείμενο της πρώτης μας συνάντησης για να το διορθώσει. Αυτή ήταν η διαδικασία: εγώ έκανα την κουβέντα, τα παιδιά την απομαγνητοφωνούσαν και την κατέγραφαν, ο Πάνος έπειτα διόρθωνε το κείμενο στο χαρτί και τα παιδιά περνούσαν τις διορθώσεις του και συζητούσαμε για τον δρόμο που έπαιρνε η συνέντευξη. Στη συνέχεια ξαναπήγαινα το διορθωμένο κείμενο στον Πάνο για να το ελέγξει για άλλη μια φορά και πάει λέγοντας. Αυτή η διαδικασία επαναλήφθηκε αν θυμάμαι καλά πέντε φορές: η αρχική μας κουβέντα εξελίχθηκε σε μία συνέντευξη – ποταμό, μία περιήγηση στο υπέροχο σύμπαν του και μία καταγραφή –τόσο της δικής του διαδρομής όσο και μιας ολόκληρης γενιάς την οποία ο Πάνος παρακολούθησε σε όλα της τα στάδια της εξέλιξής της και έχει τη σφραγίδα του.
Α.Κ.
Μάρτιος 2019-Οκτώβριος 2021
Επανακυκλοφορούν τρία σημαντικά βιβλία του Π.Κ.
Πάνος Κουτρουμπούσης, στον θάλαμο του μυθογράφφ, Απόπειρα
Πάνος Κουτρουμπούσης, Εν αγκαλιά de Κρισγιαούρτι, Απόπειρα
Πάνος Κουτρουμπούσης, Το κεντράκι του Ταρζάν, Απόπειρα
