(Κι εδώ είναι το τέλος του Αφιερώματος στον “αφανή” Πάτροκλο Γιατρά. Τα ερωτήματα πλήθυναν, τα άρθρα του περιοδικού Ο Αναγνώστης προσπάθησαν να αποκαταστήσουν την αλήθεια, αλλά αυτή έχει ακόμα κρυφές πτυχές. Ας ακολουθήσουν κι άλλοι τα βήματά μας. Επιμέλεια αφιερώματος Αριστοτέλης Σαϊνης)
[Κλεάνθης Νικολάου] (*)
«Μου είπαν πως είχες πεθάνει. Και σε ξαναβρίσκω
στο καφενείο να παίζεις τάβλι με τους ζωντανούς»
Nάσος Βαγενάς, Πεδίον Άρεως (1974)
Πέρασαν πενήντα χρόνια (Αύγουστος 1973, περ. Η Συνέχεια τ. 6) από τη δημοσίευση του κειμένου του Νάσου Βαγενά «Πάτροκλος Γιατράς ή Οι ελληνικές μεταφράσεις της Έρημης Χώρας» και πλέον έρχονται στο φως νέα στοιχεία (δυστυχώς όχι όμως και η ίδια η μετάφραση του Γιατρά για την οποία, εικάζω, τα χειρόγραφά της έχουν καταστραφεί από καιρό). Νέα στοιχεία, λοιπόν, όχι μόνο για τη ζωή του σεμνού μεταφραστή αλλά κυρίως για το θάνατό του. Χάρη σε κάποιες διαβολικές (ή μήπως αγγελικές) συμπτώσεις το τελευταίο εξάμηνο έχω στα χέρια μου ισχυρές ενδείξεις (και σύντομα αν δεν συμβεί κάτι ξαφνικό και σε μένα τον ίδιο θα τις δώσω στη δημοσιότητα αφού βέβαια πρώτα ενημερώσω τις αρχές) που ανατρέπουν την επικρατούσα εκδοχή ότι ο Πάτροκλος Γιατράς πέθανε από φυσιολογικό θάνατο (όπως σπεύδει να μας πληροφορήσει ο Νάσος Βαγενάς). Όχι, λοιπόν, και το λέω μετά λόγου γνώσεως, ο Πάτροκλος Γιατράς δεν πέθανε από άγνωστο ιό, ούτε αυτοκτόνησε, ούτε πέθανε από αιφνίδιο μαρασμό (όπως επίσης έσπευσε να μας πληροφορήσει η σπιτονοικοκυρά του) και φυσικά δεν πέθανε από φυσιολογικό θάνατο όσο βαρύ κι αν ήταν το έργο που είχε αναλάβει. Ο Πάτροκλος Γιατράς δολοφονήθηκε.
Εκείνο το βράδυ της 18ης Νοεμβρίου του 1969 στα στενά του Περισσού, σε ένα νοικιασμένο καμαράκι της οδού Ναζλή 12, συντελέστηκε ένα έγκλημα όχι μόνο εναντίον της ελληνικής ποίησης (έγκλημα που πράγματι άλλαξε την πορεία της) αλλά και ένα έγκλημα κατά της έννοιας του ίδιου του όρου μετάφραση. Γιατί ο Πάτροκλος Γιατράς είχε φέρει όντως εις πέρας το επικό αυτό έργο που είχε επωμιστεί, είχε ολοκληρώσει όντως τη μετάφραση της Έρημης χώρας, όχι απλώς τη μετάφραση αλλά την επανεγγραφή αυτού του σπουδαίου ποιήματος που η Ποίηση είχε (από λάθος, επιτρέψτε μου να πω) εμπιστευτεί στον Θωμά Έλιοτ. Γιατί ο Πάτροκλος Γιατράς ήταν πιο κατάλληλος από τον Έλιοτ να υπηρετήσει τις προσταγές της και επιτέλους να πάρει την εκδίκησή του στο όνομα όλων όσων αποτυχημένων, άδοξων, διωγμένων και καταδικασμένων. Γι’ αυτό και δολοφονήθηκε. Και το χειρότερο, καταδικάστηκε σε σιωπή στους αιώνες με την αρπαγή και την καταστροφή του έργο του.
Εκείνο λοιπόν το βράδυ, γύρω στις εννιά, στη μισοσκότεινη γειτονιά όπου βρισκόταν το δωμάτιο του Γιατρά, εθεάθη ένας νεαρός ποιητής, ανήσυχος να τριγυρίζει στα στενά σοκάκια του Περισσού και να σταματάει με κάθε προφύλαξη μπροστά στην πόρτα της οδού Ναζλή. Ένα συνωμοτικό χτύπημα και αμέσως χάθηκε μέσα στο σπίτι όπου ο Πάτροκλος Γιατράς έδινε τη δική του μάχη με τη μοίρα. Μια ώρα μετά, μια σκοτεινή φιγούρα με καμπαρντίνα και καπέλο, ένας κύριος αρκετά ευτραφής και με τριχωτά χέρια (όπως με διαβεβαίωσε ο κάπελας της γωνίας όπου είχε καθίσει να πιει ένα τσάι περιμένοντας να περάσει η ώρα), ένας τύπος που θύμιζε διπλωμάτη, βαρύς, σκεφτικός και συνοφρυωμένος, στάθηκε κάτω από το παράθυρο του Γιατρά. Το παράθυρο μισάνοιξε και ένα πακέτο τυλιγμένο σε χασαπόχαρτο, δεμένο με σπάγκο, του παραδόθηκε με κάθε προφύλαξη και ο παράξενος τύπος χάθηκε στο σκοτάδι. Αργότερα, το ίδιο βράδυ, γύρω στις έντεκα, ο Πάτροκλος Γιατράς βρέθηκε νεκρός στο κρεβάτι του. Πάνω στο γραφείο του δεν υπήρχε τίποτα παρά κάποιες σημειώσεις που η δήθεν άγνοια της σπιτονοικοκυράς του τις διέσωσε. Δεν βρέθηκε δυστυχώς κανένα από τα χειρόγραφα της μετάφρασης. Το τέλειο έγκλημα είχε συντελεστεί. Μέχρι σήμερα κανείς δεν έμαθε ποιος ήταν εκείνος ο παχύς τύπος με τα τριχωτά χέρια που τον κατάπιε η νύχτα της 18ης Νοεμβρίου 1969, ούτε κανείς έμαθε ποτέ το όνομα του νεαρού με το ζωηρό βήμα. Υποθέτω πως μέσα στα χρόνια παρέμεινε ο αυτός με τις ίδιες ιδέες. Όσο για μένα, το όνομα μου είναι Κλεάνθης Νικολάου, Δραμηνός στην καταγωγή, τυπογράφος, ερασιτέχνης φιλόλογος και ποιητής. Σύντομα θα σας παρουσιάσω τις αδιάσειστες αποδείξεις που έχω στη διάθεση μου και που κρατώ προσεκτικά φυλαγμένες. Ο Μενέλαος Σοϊλεμετζίδης ο εγγονός, ο γιος του Καρανίκα και ο Στέλιος ο σακάτης, ο τενεκετζής, είναι ενήμεροι για όλα αυτά και σε περίπτωση που κάποιοι θελήσουν να μου κλείσουν το στόμα έχουν πάρει οδηγίες ώστε τα πάντα να βγουν στο φως.
Θα θελα να κλείσω εδώ με δυο στίχους ενός ανώνυμου ποιητή που νομίζω αποδίδουν άριστα το κλίμα εκείνης της τρομερής νύχτας. Εκείνης της νύχτας που ο Πάτροκλος Γιατράς πέρασε ξεχασμένος στην αιωνιότητα δίχως τη λύρα του.
“Ζεστή σελήνη, απέραντη επανάσταση, μητέρα του σκότους
σταματημένη σε μια κρύα νύχτα του Νοεμβρίου.”
Υ. Γ. Την ώρα που έγραφα αυτές τις γραμμές χτύπησε το τηλέφωνο. Μια βαριά φωνή ψιθύρισε απειλητικά: Τα πόμολα γυρίζουν τη νύχτα.
Και μόνο αυτό το περιστατικό με βεβαιώνει πως βρίσκομαι στο σωστό δρόμο.
(*) [Ευχαριστούμε τον Δημήτρη Πέτρου (Δράμα 1970) για την παραχώρηση του κρίσιμου αυτού σημειώματος. Ο Δημήτρης Πέτρου είναι ποιητής. Τελευταία του ποιητική συλλογή: Εικοστός Κόσμος (Πόλις 2022)]
