της Μένης Πουρνή
Με την ραγδαία ανάπτυξη των τεχνολογικών και εκτυπωτικών μέσων και την ευρύτερη, σε σχέση με το παρελθόν, πρόσβαση των παιδιών και εφήβων αναγνωστών στο βιβλίο, το εικονογραφημένο βιβλίο κερδίζει ολοένα και πιο σταθερά έδαφος στην αγορά του βιβλίου. Αν και στην χώρα μας, η ματιά φαίνεται να είναι ακόμη λίγο παραπάνω επικεντρωμένη στο βιβλίο με την περισσότερο παραδοσιακή έννοια, προσελκύει σιγά-σιγά και εδώ το ενδιαφέρον που του αξίζει και αναλογεί.
Κατά κοινή ομολογία, τα σημερινά παιδιά και έφηβοι διαβάζουν λιγότερο σε σχέση με το παρελθόν. Αυτό οφείλεται σε πολλούς και διαφορετικούς παράγοντες. Από τον γενικευτικό αφορισμό πως «ζούμε στην εποχή της εικόνας» μέχρι τον ολοένα και πιο καθοριστικό ρόλο που παίζει πλέον η τεχνολογία στη ζωή μας και τα διαφορετικά κοινωνικά και ιδεολογικά ερεθίσματα και πρότυπα που ακολουθεί κάθε γενιά.
Η πλειοψηφία των εικονογραφημένων βιβλίων αφορά τα παιδιά προσχολικής ηλικίας και του Δημοτικού σχολείου, ενώ τα τελευταία χρόνια με ταχύτατους ρυθμούς εκδίδονται εικονοβιβλία (ή εικονογραφημένα βιβλία) που απευθύνονται σε εφήβους και ενήλικες. Αυτό συμβαίνει όχι μόνο με τα κόμικς, αλλά και με την διασκευή δημοφιλών βιβλίων της κλασικής λογοτεχνίας και με σύγχρονες ιστορίες αποκλειστικά γραμμένες και εικονογραφημένες για το νεανικό και ενήλικο κοινό.
Πέρα από την αναμφισβήτητη αισθητική, ψυχαγωγική και αναγνωστική των εικονοβιβλίων, η μεγάλη προτίμηση που δείχνει προς αυτά το παιδικό αναγνωστικό κοινό, ανοίγει ένα ιδιαίτερα εκτεταμένο και πολλαπλά αξιοποιήσιμο πεδίο δραστηριοτήτων τόσο στην εκπαίδευση όσο και στον χώρο των βιβλιοθηκών και του αναγνωστικού χρόνου στο σπίτι. Λειτουργώντας και ανασυνθέτοντας τις φιλαναγνωστικές πρακτικές με τα δεδομένα της σύγχρονης πραγματικότητας, καλούμαστε να συντροφεύσουμε τα παιδιά στο ταξίδι τους μέσα από τον μαγικό κόσμο των εικόνων, ίσως θα έπρεπε να εξετάσουμε υπό νέα οπτική όχι μόνο τον ρόλο των εικονοβιβλίων προκειμένου τα παιδιά να καταστούν διά βίου αναγνώστες , αλλά και να αποτραπεί η αναγνωστική διαρροή που συμβαίνει στη μετάβαση από την πρωτοβάθμια στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση.
Παλιότερα, όταν παιδιά έφταναν στις μεγαλύτερες τάξεις του Δημοτικού, άρχισαν να σχηματίζουν την άποψη πως τα βιβλία με πολλές εικόνες απευθύνονται σε παιδιά μικρότερων ηλικιών και πρόκειται κυρίως για παραμύθια και μικρές ιστορίες με πιο απλή δομή και υπόθεση. Σήμερα τα παιδιά είναι πολύ πιο εξοικειωμένα με την εικόνα και έχουν στη διάθεσή τους μεγαλύτερης ποικιλίας και αισθητικής εικονοβιβλίων και άλλων έργων τέχνης που εκφράζονται μέσω της εικόνας, όπως το διαδίκτυο, τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, οι ιστοσελίδες που προορίζονται αποκλειστικά για ανέβασμα βίντεο, τα ιντερνετικά συνδρομητικά κανάλια, αλλά και οι ολοένα συχνότερες επισκέψεις με το σχολείο και την οικογένεια σε μουσεία και χώρους τέχνης.
Με βάση τα σύγχρονα αυτά δεδομένα και ανταποκρινόμενοι στις νέες ανάγκες και τα ενδιαφέροντα των παιδιών και εφήβων, η εκδοτική παραγωγή εικονογραφημένων βιβλίων που θα σέβεται την προσωπικότητα και τις αντιλήψεις των παιδιών με υψηλό αισθητικά περιεχόμενο σε κείμενο και εικόνα, θα βοηθήσει να κρατηθεί ζωντανό το αναγνωστικό ενδιαφέρον τους και να συνεχίσουν να είναι ενεργοί αναγνώστες και κατά την μετάβασή τους στην δευτεροβάθμια εκπαίδευση. Σε αυτό θα μπορούσε να συμβάλλει ιδιαίτερα η συστηματική μεταφορά σε εικονογραφημένες εκδόσεις σε μορφή κόμικς-και όχι μόνο-κλασικών έργων της παγκόσμιας και ελληνικής λογοτεχνίας. Επιτυχημένα παραδείγματα αποτελούν η μεταφορά σε κόμικ του Ημερολογίου της Άννα Φρανκ, των Μυστικών του βάλτου της Πηνελόπης Δέλτα και του Αϊβαλί, η πατρίδα μου του Φώτη Κόντογλου. Ανάλογη αξιοποίηση μπορεί να υπάρξει και με τα εικονογραφημένα βιβλία γνώσεων που αναφέρονται σε εικαστικούς καλλιτέχνες και μπορούν να αποτελέσουν κίνητρο να εξερευνήσουν οι μικροί αναγνώστες και το έργο των καλλιτεχνών, καθώς και τον ιστορικοκοινωνικό περίγυρο της εποχής τους μέσω της λογοτεχνίας.
Εξαιρετικό παράδειγμα συνιστούν οι ανάλογες εκδόσεις που έχουν γίνει κατά διαστήματα σε χώρες του εξωτερικού, όπου μέσω εξαιρετικών εικονογραφημένων βιβλίων τα παιδιά ενημερώνονται για κοινωνικά και ιστορικά ζητήματα ή μυούνται σε λογοτεχνικά είδη, όπως η λογοτεχνία του φανταστικού.
Επίσης, ας μην ξεχνάμε πως σε έναν κόσμο που διασυνδέεται όλο και περισσότερο, όπως ο δικός μας, πολύ συχνά η εικόνα αποτελεί μία πρώιμη μορφή επικοινωνίας και έκφρασης ζωτικών αναγκών με χαρακτηριστική περίπτωση την Βιβλιοθήκη της Λαμπεντούζα με τα silent books κατά την πρόσφατη προσφυγική και μεταναστευτική κρίση.