Ο Μάρκος Κρητικός συστήνει μια προσωπική ανθολογία 9 σπουδαίων συγγραφέων της Ισπανίας μέσα από 9 χαρακτηριστικά τους βιβλία.
Η Βαλενσιάνικη Βίβλος (1955) – Ραφαέλ Τάζις
Μετάφραση: Ευρυβιάδης Σοφός
Εκδόσεις Καστανιώτη (2019)
σελ. 208
Ο χρεωκοπημένος αριστοκράτης Γκουστάου ντε Κατλιάρ, βρίσκεται νεκρός στο διαμέρισμά του, στη Γοτθική συνοικία της Βαρκελώνης. Αν και ένα γράμμα που αφήνει στην οικογένεια του, μαζί με μια σειρά άλλων στοιχείων παραπέμπουν σε αυτοκτονία, ο επιθεωρητής Βιλαγούτ και ο δημοσιογράφος Κάλντες που αναλαμβάνουν την εξιχνίαση της υπόθεσης -στα πρότυπα Σέρλοκ Χόλμς και δρ. Γουάτσον- με λεπτομερή εμπειρική έρευνα και ευφυή συλλογιστική μέθοδο, θα καταλήξουν σε άλλο συμπέρασμα, και θα οδηγηθούν στη γειτονιά των παλαιοβιβλιοπωλείων, γιατί η λύση του μυστηρίου σχετίζεται με ένα σπάνιο βιβλίο που ο νεκρός ίσως είχε στην κατοχή του. Ένα κλασικό whodunit αστυνομικό μυθιστόρημα, με δυνατή πλοκή που είναι περίτεχνα δομημένη γύρω από το πάθος για την απόκτηση ενός πολύτιμου βιβλίου, ενώ η μυστηριώδης ατμόσφαιρα των υποφωτισμένων μεσαιωνικών δρόμων, γύρω απ’ τον Καθεδρικό ναό της Βαρκελώνης, όπου και εξελίσσεται η ιστορία, επιτείνει την αγωνία του αναγνώστη. Με την Βαλενσιάνικη Βίβλο, το πρώτο μέρος της τριλογίας με πρωταγωνιστές τους δυο φίλους ερευνητές, που ο Ραφαέλ Τάζις έγραψε το 1944, άνοιξε το δρόμο του Καταλανικού αστυνομικού μυθιστορήματος, του οποίου θεωρείται προπάτορας. «Ο δικός μας Έντγκαρ Άλαν Πόου» τον αναφέρουν χαρακτηριστικά.
H αλήθεια για την υπόθεση Σαβόλτα (1975) – Εντουάρντο Μεντόθα
Μετάφραση: Μαρία Χατζηγιάννη
Ζαχαρόπουλος (1992)
σελ. 505
Ο αφηγητής της ιστορίας, Χαβιέρ Μιράντα, υπάλληλος σε δικηγορικό γραφείο στη Βαρκελώνη, προσφέρει παράλληλα τις υπηρεσίες του στον Πολ-Αντρέ Λεπρένς, υψηλόβαθμο στέλεχος της επιχείρησης Σαβόλτα. Ο αδίστακτος Λεπρένς με τις απάνθρωπες μεθόδους του, εξωθεί το προσωπικό στην οργάνωση απεργιακών κινητοποιήσεων. Ο θάνατος ενός εργαζόμενου από ξυλοδαρμό, καθώς και λίγες μέρες αργότερα ενός δημοσιογράφου που καταγγέλλει τις πρακτικές της επιχείρησης, θα ανοίξουν τον ασκό του Αιόλου. Με την αστυνομική πλοκή ως πρόσχημα, ο συγγραφέας κατακρίνει με σαρκασμό την κοινωνική, πολιτική και οικονομική πραγματικότητα της Βαρκελώνης μετά τον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο. Η αφήγηση του ήρωα εναλλάσσεται σε δυο διαφορετικούς χρόνους: στην πρωτοπρόσωπη καταγραφή των γεγονότων μέχρι την πτώχευση της επιχείρησης (1917-1919) και στην κατάθεσή του ως μάρτυρα, δέκα χρόνια αργότερα, στο δικαστήριο της Νέας Υόρκης. Το πρωτότυπο αυτό τέχνασμα διευκολύνει τον αναγνώστη στην ανασύνθεση της ιστορίας, διατηρώντας αμείωτο το ενδιαφέρον του. Το βιβλίο, γραμμένο την χρονιά που πέθανε ο Φράνκο, θεωρείται σταθμός στην ιστορία της Ισπανικής λογοτεχνίας γιατί είναι το πρώτο που ουσιαστικά προαναγγέλλει τους κοινωνικούς αγώνες για την μετάβαση στη δημοκρατία. Ο ήδη πολυβραβευμένος Εντουάρντο Μεντόθα τιμήθηκε το 2016 με το βραβείο Μιγκέλ ντε Θερβάντες για το σύνολο του έργου του.
Οι θάλασσες του νότου (1979) – Manuel Vazquez Montalban
Μετάφραση: Βέρα Δαμόφλη
Μεταίχμιο (2015)
σελ. 360
Ο αγαπημένος «Μανόλο» των Καταλανών, θεωρείται από τους πρωτεργάτες και πιο επιδραστικούς συγγραφείς του Μεσογειακού νουάρ, με χαρακτηριστικότερο παράδειγμα αυτό του διάσημου Ιταλού Αντρέα Καμιλλέρι που αποτίνοντας φόρο τιμής στον σπουδαίο ομότεχνό του, έδωσε το όνομά του (Σάλβο Μονταλμπάνο) στον ντετέκτιβ-ήρωα των βιβλίων του. Οι θάλασσες του νότου (βραβείο Premio Planeta 1979 και στη λίστα με τα 100 καλύτερα μυθιστορήματα του 20ου αιώνα) είναι η τέταρτη περιπέτεια , -από τις είκοσι πέντε συνολικά- με πρωταγωνιστή τον γαστρονόμο-ντετέκτιβ Πέπε Καρβάλιο, που συνδέεται με μια πόρνη πολυτελείας, καίει στο τζάκι του σπιτιού του βιβλία λογοτεχνίας και έχει στενές σχέσεις με τον υπόκοσμο. Όταν ο επιχειρηματίας, Κάρλος Πεδρέλ, που είχε προ μηνών εγκαταλείψει την οικογένεια του για να ζήσει στη μακρινή Πολυνησία, βρίσκεται δολοφονημένος σε μια κακόφημη γειτονιά της Βαρκελώνης, ο Πέπε αναλαμβάνει να λύσει το μυστήριο. Ένα σκληρό ατμοσφαιρικό νουάρ που μέσα από το προσχηματικό αστυνομικό σενάριο, ο συγγραφέας πραγματεύεται τα κοινωνικά και πολιτικά προβλήματα της αβέβαιης μετά Φράνκο εποχής, ενώ με τα μάτια του περιθωριακού του ήρωα, περιγράφει ανάγλυφα τις συνήθειες των Καταλανών που ζουν πίσω από τα φώτα της κοσμοπολίτικης Βαρκελώνης. Εξαιρετική αναγνωστική επιλογή αποτελεί το πρόσφατα επανεκδομένο Η Βαρκελώνη του Μανόλο (Μεταίχμιο), στο οποίο εκτός από το εν λόγω βιβλίο περιλαμβάνονται δυο ακόμα από τις πιο δημοφιλείς περιπέτειες του αντισυμβατικού Πέπε Καρβάλιο, Ο Ελληνικός λαβύρινθος, με άρωμα Αιγαίου και Το βραβείο.
Ο χειμώνας στη Λισσαβώνα (1987) – Αντόνιο Μουνιόθ Μολίνα
Μετάφραση: Γιώργος Γιαννουλόπουλος
Σέλας (1992)
σελ. 206
Ο μουσικός Σαντιάγο Μπιράλμπο, παίζει τα βράδια πιάνο με μια τζαζ μπάντα στο μπαρ Λέιντυ Μπερντ, στην πόλη Σαν Σεμπαστιάν. Εκεί γνωρίζει και ερωτεύεται μια μυστηριώδη και μοιραία γυναίκα, την Λουκρέθια, που συναναστρέφεται με ανθρώπους του υπόκοσμου. Μια ερωτική ιστορία που εξελίσσεται στο Σαν Σεμπαστιάν, τη Μαδρίτη και την Λισσαβώνα, παράλληλα με τη σκοτεινή υπόθεση της κλοπής ενός πίνακα του διάσημου Γάλλου ζωγράφου Πωλ Σεζάν, που κινεί τον αστυνομικό μύθο του βιβλίου. Ένα ερωτικό θρίλερ μυστηρίου, που αν και η δράση δεν είναι καταιγιστική η εξαιρετική γραφή ενός σπουδαίου λογοτέχνη καθηλώνει τον αναγνώστη. Το χειμωνιάτικο οδοιπορικό σε υποφωτισμένα μπαρ, γεμάτα καπνό , απρόσωπα ξενοδοχεία, και σκοτεινά σοκάκια γοτθικών συνοικιών, συνθέτουν την έξοχη νουάρ ατμόσφαιρα του βιβλίου, με τις σκιές των ηρώων να υπνοβατούν πάνω στις νότες της τζαζ μουσικής που συνοδεύουν την αφήγηση σαν υπόκρουση κινηματογραφικής ταινίας. «Οι μουσικοί της τζαζ μ’ ενδιαφέρουν πολύ, γιατί είναι οι μεγάλοι καταραμένοι καλλιτέχνες του εικοστού αιώνα. Η μουσική τους βαδίζει στην κόψη του ξυραφιού, όπως και η καλή λογοτεχνία» θα πει ο πολυβραβευμένος Αντόνιο Μουνιόθ Μολίνα για ένα βιβλίο, ορισμό του νουάρ μυθιστορήματος.
Ασθενοφόρο (1990) – Σούσο δε Τόρο
Μετάφραση: Κωνσταντίνος Παλαιολόγος
Εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου (2003)
σελ. 181
Δυο φτωχοδιάβολοι, ο Πεπέτε και ο Μικρός, αμέσως μόλις αποφυλακίζονται ληστεύουν ένα βενζινάδικο τραυματίζοντας σοβαρά τον υπάλληλο. Εγκλωβίζονται όμως στις κακόφημες γειτονιές του Σαντιάγο δε Κομποστέλα εξ αιτίας ενός τρομοκρατικού χτυπήματος στην περιοχή που κινητοποιεί όλη την αστυνομική δύναμη της μικρής πόλης και μοιραία συναναστρέφονται με ανθρώπους του υποκόσμου. Πόρνες, έμποροι με σκοτεινές διασυνδέσεις ιδιοκτήτες κακόφημων μπαρ και ένας αδέσποτος σκύλος θα γίνουν συνοδοιπόροι των δυο αντιηρώων πρωταγωνιστών, στην απελπισμένη τους προσπάθεια να βρουν μια έξοδο διαφυγής που -συμβολικά- δεν υπάρχει. Ένα σπαρταριστό νουάρ με έμφαση στην δράση, έξυπνή πλοκή, έντονα στοιχεία μαύρου χιούμορ και κωμικοτραγικές καταστάσεις. «Το ασθενοφόρο είναι ένα τρελό και μηδενιστικό μυθιστόρημα που διηγείται γεγονότα βίαια και θλιβερά» θα πει ο Σούσο δε Τόρο «αλλά με ανείπωτο χιούμορ και τρυφερότητα» θα προσθέσει ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγος που υπογράφει το εξαιρετικό επίμετρο του βιβλίου, με εκτενή αναφορά στην ιστορία του Ισπανικού αστυνομικού μυθιστορήματος.
Ποτέ μην δίνεις το χέρι σ’ έναν αριστερόχειρα πιστολέρο (1996) – Benjamin Prado
Μετάφραση: Ιωάννα Παπαδοπούλου – Aranzazu Priego
Σέλας (1999)
σελ. 171
Ο νεαρός Ίσραελ, εξαφανίζεται ξαφνικά κάτω από αδιευκρίνιστες συνθήκες και ο συγγραφέας σε ρόλο ντετέκτιβ-ανακριτή, καλεί τρεις ανθρώπους που τον γνωρίζουν καλά, να μιλήσουν για τη ζωή του. Τρεις αφηγήσεις που συνθέτουν την ιστορία της ενηλικίωσης του ήρωα, που μετά από δύσκολα παιδικά χρόνια και σπουδές στη Νομική κατ’ εντολή του αυταρχικού πατέρα, επανέρχεται μετά τον θάνατο του, ξεπουλάει την πατρική περιουσία και βρίσκει διέξοδο στην μουσική, το αλκοόλ και τα αστυνομικά μυθιστορήματα. Μια πρωτότυπη νουβέλα του βραβευμένου αλλά άγνωστου στην Ελλάδα Μπένχαμιν Πράδο -«οι ποιητικές του εικόνες συγκροτούν ευφυέστατα σχόλια που διατυπώνονται με την μορφή αφορισμών ποιητικού ροκ» θα γράψει ο Μανουέλ Βάσκεθ Μονταλμπάν- με έντονη νουάρ ατμόσφαιρα και συνεχείς λογοτεχνικές, μουσικές και κινηματογραφικές αναφορές, ενώ η αστυνομική ίντριγκα υποβόσκει περίτεχνα, από την αρχή μέχρι τον έξοχο επίλογο, όπου ο συγγραφέας συζητά με τους τρεις αφηγητές. «Βρισκόμαστε και η τέσσερις εδώ και μοιάζει με το τελευταίο κεφάλαιο ενός αστυνομικού μυθιστορήματος» θα δηλώσει και θα αναφέρει για τον καθένα τα κίνητρα ενός ενδεχόμενου φόνου. «Δεν θα είναι ψέματα αν το γράψω. Εγώ δεν χρειαζόμουν κάποιο τέλος, Εσείς μου το ζητήσατε» θα αντικρούσει κυνικά τις διαμαρτυρίες τους. Γιατί τελικά, ποιος αποφασίζει για το τέλος μιας ιστορίας, ο συγγραφέας ή οι ήρωές του; Ή μήπως ο αναγνώστηs, ακούγοντας σε δυνατή ένταση, Sex Pistols, Ramones και Velvet Underground…
Ύπνος (1996) – Χαβιέρ Ασπέιτια
Μετάφραση: Κρίτων Ηλιόπουλος
Opera (2007)
σελ. 171
Η νεαρή ψυχίατρος Μπεατρίς Βάργκας Ντιβάλ πιάνει δουλειά στο πλευρό του καθηγητή Φον Βάγκεν, γνωστού για τις επιστημονικά αμφιλεγόμενες θεραπευτικές μεθόδους του που σχετίζονται με την ύπνωση. Αντιμετωπίζοντας και η ίδια ψυχικές διαταραχές θα εγκλωβιστεί στο νοσηρό περιβάλλον της απομονωμένης ψυχιατρικής κλινικής, σε έναν ασαφή διττό ρόλο γιατρού-ασθενούς. Η εμφάνιση ενός ντετέκτιβ που προσποιείται τον ασθενή, προκειμένου να ερευνήσει εάν οι αμφιλεγόμενες πρακτικές του καθηγητή είναι αυτές που οδηγούν τους ασθενείς στην αυτοκτονία, προσδίδει στο μυθιστόρημα χαρακτηριστικά του αστυνομικού είδους. Ένα ατμοσφαιρικό, ψυχολογικό θρίλερ όπου ο συγγραφέας με συνεχείς αμφισημίες και υπονοούμενα καθιστά μη διακριτά τα όρια πραγματικότητας και παραίσθησης -«Κάτω απ’ την εικόνα αυτή υπάρχει μια άλλη, σαν δυο φωτογραφίες τυπωμένες στο ίδιο σημείο του αρνητικού»- αφήνοντας περίτεχνα στον αναγνώστη την απόφαση της δικής του εκδοχής στον μύθο, ενώ η αγωνία του επιτείνεται με την συνεχή αφήγηση σε δεύτερο ενικό πρόσωπο που δίνει την αίσθηση μιας φασματικής ύπαρξης που εξουσιάζει την ηρωίδα. Ο Ύπνος τιμήθηκε με το διεθνές βραβείο Dashiell Hammett , νουάρ μυθιστορήματος το 1997.
Ο άνθρωπος που σκότωσε τον Ντουρούτι (2004) – Πέντρο ντε Παζ
Μετάφραση: —
Δαίμων του Τυπογραφείου (2010)
σελ. 152
Ο Μπουεναβεντούρα Ντουρούτι, κεντρικό πρόσωπο του Ισπανικού εμφυλίου στα πρώτα στάδια του πολέμου, τραυματίστηκε θανάσιμα στη Μαδρίτη στις 11 Νοεμβρίου 1936, και ο ταγματάρχης Φερνάντεθ Δουράν αναλαμβάνει την απόρρητη αποστολή να διερευνήσει τις συνθήκες του θανάτου και να συντάξει την τελική αναφορά που θα κλείσει την υπόθεση. Η έκδοση περιλαμβάνει αντί προλόγου μαρτυρίες φίλων και συντρόφων του Ισπανού αναρχικού από Το σύντομο καλοκαίρι της αναρχίας του Χανς Μάγκνους Εντσενσμπέργκερ (πρόσφατα από τις εκδόσεις Εστία) που ρίχνουν φως στην προσωπικότητα του Ντουρούτι και τις αντικρουόμενες εκδοχές του θανάτου του, ενώ λειτουργούν για τον αναγνώστη ως παράθεση του ανακριτικού υλικού της έρευνας. Μια πολιτική νουβέλα, νουάρ αισθητικής και αστυνομικής πλοκής που της προσδίδουν οι έρευνες των ντετέκτιβ-στρατιωτικών για τις συνθήκες της δολοφονίας, όπου ο συγγραφέας Πέντρο ντε Παζ (βραβείο Σαραμάγκου 2003) συνδυάζει περίτεχνα την μυθοπλασία με τα ιστορικά ντοκουμέντα της εποχής (docu-novel). Στο τέλος της έκδοσης αναδημοσιεύεται το εμβληματικό κείμενο Η ζωή στην επαναστατική Βαρκελώνη που παρουσιάζει την ισπανική κοινωνική επανάσταση όχι απ’ τη σκοπιά του ιστορικού «αλλά μέσα από τις γλυκές και τις πικρές μνήμες ενός παιδιού».
Θρυλική ζωή, πεζός θάνατος (2016) – Alejandro M. Gallo
Μετάφραση: Κρίτων Ηλιόπουλος
Angelus Novus (2017)
σελ. 208
Ο αστυνόμος Γοργόνιο Γιανέθα είναι προσκεκλημένος σε μια μεταμεσονύχτια ραδιοφωνική εκπομπή με σκοπό να ενισχύσει την έξωθεν καλή μαρτυρία του Σώματος. Εκεί θα διηγηθεί την πρώτη υπόθεση που ανέλαβε και που έμελλε να είναι η μοναδική που τυπικά έκλεισε αλλά δεν εξιχνιάστηκε ποτέ. Η αφήγηση μας μεταφέρει το 1972 όταν ο νεαρός Γοργόνιο μετατίθεται λόγω των κακών του επιδόσεων στις εξετάσεις της αστυνομίας στην Υπηρεσία Εγκληματολογικών Ερευνών της επαρχίας Καστεγιόν όπου δρα ανενόχλητη η διαβόητη Πολιτική και Κοινωνική Αστυνομία του Φράνκο. Στην παρθενική του αποστολή καλείται να βεβαιώσει το θάνατο ενός Χιλιανού μηχανικού σε τροχαίο ατύχημα. Ενώ οι ανώτεροί του, επιτάσσουν να κλείσει η υπόθεση χωρίς την παραμικρή υπόνοια ότι μπορεί να πρόκειται για δολοφονία, ο νεαρός αστυνομικός θα ανακαλύψει ότι ο νεκρός ήταν γνωστός αριστερός με σπουδαία αντικαθεστωτική δράση. Ένα πολιτικό νουάρ αστυνομικής δομής με πρωτοπρόσωπη γραφή, ρεαλιστική περιγραφή της σκοτεινής φρανκικής εποχής και καυστικό χιούμορ για τις τότε πρακτικές της επαρχιακής αστυνομίας. Αξίζει τέλος να αναφέρουμε ότι ο Αλεχάντρο Γκάγιο -με δώδεκα μυθιστορήματα στο ενεργητικό του- είναι σήμερα διοικητής της αστυνομίας στη Χιχόν.
Γαλλικό νουάρ προσεχώς!
Μείνετε συντονισμένοι…