του Σάκη Παπαδημητρίου.
Πέρασαν σχεδόν 46 χρόνια από το σκοτεινό 1967. Για όλο τον κόσμο μετράει η εκτέλεση του Τσε Γκεβάρα στις 9 Οκτωβρίου 1967 αλλά ο μικρός κόσμος της τζαζ θρηνεί το θάνατο του John Coltrane στις 17 Ιουλίου. Στα 39 ο Τσε Γκεβάρα, στα 41 ο John Coltrane. Τώρα, αν προσθέσουμε ότι στην Ελλάδα το 1967 καταγράφεται με την επικράτηση της χούντας της 21ης Απριλίου, ε! τότε πώς να μην χαρακτηριστεί σκοτεινό το 1967; Ήταν και παραήταν. Και μάλιστα το σκότος (ή ο γύψος) συνεχίστηκε επί επτά χρόνια. Πώς να φτάσει έως εδώ το φως του Μάη του ’68; Πώς να παρακολουθήσουμε τις εξεγέρσεις στα αμερικανικά και ευρωπαϊκά πανεπιστήμια; Ποιο Woodstock; Ποιο ρόκ; Ποια free jazz;
Ο Ζαν-Πολ Σάρτρ το είπε στα παιδιά του Μάη: «Ο Τσε Γκεβάρα είναι ένας από τους μεγάλους μύθους αυτού του αιώνα». Και εξακολουθεί να υφίσταται και τον 21ο αιώνα. Ο ρομαντικός επαναστάτης με τον μπερέ και το πούρο ο οποίος έγινε σύμβολο μιας δυτικής επανάστασης, που αν και δεν ολοκληρώθηκε ποτέ, δεν εγκατέλειψε τον μύθο της, ακόμη και αν τον έκανε μόδα με κονκάρδες, αφίσες, μπλούζες και καπέλα.
Ο John Coltrane δεν έγινε ακριβώς μόδα αλλά ήδη από τη δεκαετία του ΄70 κυκλοφορούσε ζωντανός. Τον άκουγες δεξιά-αριστερά. Στην Αμερική και στην Ευρώπη, στον υπαρκτό καπιταλισμό και στον υπαρκτό σοσιαλισμό. Στους νέους σαξοφωνίστες, στα γκρουπ ροκ, στους δυνατούς ρυθμούς, στα νέα ηλεκτρονικά, στην προσπάθεια να αγγίξει η μουσική το σημείο έκστασης. Συμπέρασμα: «Ο John Coltrane ζει». Όπως έγραφαν στους τοίχους της Νέας Υόρκης όταν πέθανε ο Charlie Parker το 1955, όπως έγραφαν στην Ελλάδα για τον Γρηγόρη Λαμπράκη, όπως έγραφαν παντού για τον Τσε Γκεβάρα.
O John Coltrane, για πρώτη φορά στην ιστορία της αφροαμερικανικής μουσικής, έθεσε το υψηλότερο κριτήριο που θα μπορούσε να διανοηθεί ο μουσικός ή ο φιλόμουσος. Ένα κριτήριο που έχει να κάνει με τη μουσική ως αισθητικό και ηθικό προβληματισμό, ως κυρίαρχο θέμα φιλοσοφίας ή και μεταφυσικής. Ή όπως έχει πεί η Alice Coltrane: «Μερικά από τα τελευταία του έργα δεν είναι μουσικές συνθέσεις. Θέλω να πω ότι δε βασίζονται αποκλειστικά σε μουσικά κριτήρια. Ένα μέρος έχει σχέση με τα μαθηματικά, ένα άλλο με τη ρυθμική δομή και τη δύναμη της επανάληψης. Ελάχιστα με τα γνωστά στοιχειώδη. Είχε πάντα την αντίληψη ότι πριν από την ίδια τη μουσική το πρωταρχικό στη δημιουργία ήταν ο ήχος». Το κριτήριο αυτό ποτέ δεν είχε γίνει τόσο έντονα αντιληπτό στην πορεία της τζαζ, παρόλο που υπήρχαν φυσικά οι άνθρωποι, οι ιδέες και τα οράματα. Ο John Coltrane το έκανε απολύτως προσωπικό και το επέβαλε με την παρουσία του, με τον ήχο του, με τη φυσιογνωμία του, με τη ζωή του, με τις επιλογές του, με τις εμφανίσεις και τις ηχογραφήσεις του και ό,τι άλλο.
Ας έρθουμε τώρα σε ένα από τα πολλά ποιήματα που γράφτηκαν για τον John Coltrane. Ένα ποίημα του Jim Brodey με ημερομηνία 6 Ιουνίου 1976, το οποίο βρίσκεται στην ανθολογία του David Meltzer Reading Jazz, Mercury House, San Francisco 1993. Το ποίημα αναφέρεται στο κομμάτι After the Rain, γνωστή σύνθεση του σαξοφωνίστα η οποία περιλαμβάνεται στο άλμπουμ Impressions, Impulse A-42 με τον McCoy Tyner πιάνο, Jimmy Garrison κοντραμπάσο και Roy Haynes ντραμς. Η ηχογράφηση έγινε στις 29 Απριλίου 1963. Ο Jim Brodey προφανώς άκουσε από κοντά το κουαρτέτο όταν έπαιζε ο Εlvin Jones και γι’ αυτό τον αναφέρει.
ΣΤΟΝ JOHN COLTRANE
Μετά τη βροχή, η κοιλάδα άνοιξε το στόμα της
λιγοστά περιστέρια ξεπετάχτηκαν κι εξαφανίστηκαν,
έφτασαν τόσο ψηλά που δε μπορούσαμε πια
να τα δούμε
Μετά τη βροχή, μια φωνή αρχίζει να τραγουδά,
κάπου μακριά περικυκλωμένη από το
δυνατό άρωμα των φιλιών
που ανέδιδαν οι φεγγοβόλοι αγροί
Μετά τη βροχή, ο ουρανός καθάρισε
ήρθαν οι άγγελοι και στάθηκαν σαν πλεούμενα,
τα περιστέρια βρήκαν φωλιά
στους διαφανείς τους θύλακες
Μετά τη βροχή, το κουαρτέτο αρχίζει να παίζει
κι εμείς περπατούσαμε ξυπόλητοι
στο υγρό γρασίδι σα νά’ μασταν ολόγυμνοι
καθώς άρχισες το τραγούδι
Μετά τη βροχή, ο Elvin έκανε
τη μυώδη προσευχή του,
τα δάκτυλα του McCoy άστραψαν πάνω στα
πλήκτρα και ο Jimmy Garrison ακούμπησε
το κεφάλι του στον ώμο σου
Μετά τη βροχή, χαμόγελα ειρήνης και αρμονίας,
το γεράκι πλησιάζει το ανυποψίαστο θύμα του
και η μέρα κυλά γλυκά όπως
το τενόρο της αγάπης σου
