Επικοινωνία χωρίς προαπαιτούμενα (της Μαρίας Αγγελοπούλου)

0
391

 

Μαρία Αγγελοπούλου (*)

Το  δυσκολότερο εγχείρημα για ένα συγγραφέα είναι ν’ αλλάξει τον τρόπο σκέψης του αναγνώστη. Ο Σέρσεν με το «Φαύλο κύκλο», έχοντας βάλει στην άκρη προσωπικές φιλοδοξίες και στόχους, έχοντας αγαπήσει τους πρωταγωνιστές του, τους αφήνει να διηγηθούν την ιστορία τους, και φαίνεται πως το πετυχαίνει. Έχοντας κι ο ίδιος προσωπικό βίωμα των όσων διαδραματίζονται, επιλέγει να ενσφηνώσει τελικά ελάχιστα μυθολογικά στοιχεία.

M’ έναν τίτλο αναφερόμενο στο μάταιο και το επαναλαμβανόμενο, αυτό που κάνει ο Σέρσεν στο βιβλίο του είναι να μας παρουσιάζει τους φαύλους κύκλους που διαγράφονται στη ζωή των πρωταγωνιστών. Κρατούμενες που αποφυλακίζονται για να ξαναφυλακιστούν, μετανάστες που ταξιδεύουν για μια καλύτερη ζωή και βυθίζονται τελικά στην πλήρη εκμετάλλευση, βία, με σκοπό να καταστείλει βία, που παράγει νέα βία.

Ο «Φαύλος κύκλος» είναι ένα μυθιστόρημα που πραγματεύεται μια σύντομη περίοδο στη ζωή μιας νεαρής Νιγηριανής, της Ουχουνόμα, κατά την διάρκεια εγκλεισμού της σε Ευρωπαϊκές φυλακές, εξαιτίας μη κατοχής των κατάλληλων μεταναστευτικών εγγράφων. Οι τεχνικές που χρησιμοποιεί η πρωταγωνίστρια με σκοπό να χτίσει γύρω της ένα περιβάλλον ασφάλειας και εμπιστοσύνης, κι οι αφηγήσεις που αφορούν την προ του εγκλεισμού περίοδο της ζωής της στη χώρα προέλευσης, τη Νιγηρία, αποτελούν τους βασικούς άξονες ανάπτυξης της ιστορίας. Βλέπουμε την Ουχουνόμα και τις υπόλοιπες τροφίμους των φυλακών, προερχόμενες από όλο τον κόσμο, να βιάζονται από τον «χριστιανό» ιερέα της φυλακής, να λοιδορούνται με ψεύτικες κατηγορίες, να ερωτεύονται, να εκφοβίζουν ή να προστατεύουν η μία την άλλη, να στερούνται τροφής ή προαυλισμού, να κακοποιούνται συναισθηματικά και σωματικά με κάθε τρόπο κι από κάθε λειτουργό. Μέσα από την κλειδαρότρυπα που μας ανοίγει ο Σέρσεν στις γυναικείες φυλακές, παρατηρείται η πλήρης διαστρέβλωση κι ο επαναπροσδιορισμός εννοιών που θεωρούνταν γνωστές, όπως η οικογένεια, η επικοινωνία, η καθημερινότητα, ο χρόνος ή η ασφάλεια υπό το πρίσμα της γυναίκας κρατούμενης.
«(…) απ’ έξω φαίνεσαι σκληρή και δίχως σημάδια, από μέσα όμως σαπίζεις. Κάτω από το δέρμα γίνεσαι πλαδαρή και αμέσως μετά ξεραίνεσαι.»

Κατά την ανάγνωση του «Φαύλου κύκλου» ο αναγνώστης θα συναντήσει πληθώρα στοιχείων ρεπορτάζ και έρευνας, χαρακτηριστικά που δίνουν στο βιβλίο έναν ντοκυμαντερικό χαρακτήρα. Έτσι δίνεται η δυνατότητα να ενταχθεί το βιβλίο με σχετική ασφάλεια στο λογοτεχνικό είδος «Τεκμηριωτική πεζογραφία».

Για το σύγχρονο μεταναστευτικό έχουν γραφτεί πολλά βιβλία, τουλάχιστον στην Ελλάδα. Η ανάγνωσή τους, δημιουργεί συχνά την εντύπωση πως οι συγγραφείς «ικανοποιούνται» με την ύπαρξη πολέμων και φτώχειας. «Χαίρονται» με τον μεγάλο αριθμό μεταναστών προς την Ευρώπη και τις θλιβερές τους ιστορίες, καθώς τα χρησιμοποιούν ως παράγοντες έμπνευσης για να δημιουργήσουν τέχνη. Αρκετά συχνά φτάνουν στα άκρα, κανιβαλίζοντας εντελώς τους πρωταγωνιστές τους με σκοπό κυρίως να σοκάρουν τον αναγνώστη. Ο Σέρσεν δεν έχει πέσει σε αυτήν την παγίδα. Υπάρχει βία στον «Φαύλο κύκλο», αλλά ως αναφορά. Τα περιστατικά βίας δεν παρουσιάζονται με σκοπό να εξυπηρετήσουν ένα συναισθηματικό πορνό, δεν υπάρχει η βία για τη βία, αλλά μονάχα για να κατανοήσει ο αναγνώστης την πληγή που υφίσταται η γυναίκα – χαρακτήρας του Σέρσεν. Έτσι ο συγγραφέας, πιο κοντά στους αρχαίους τραγικούς και πιο μακριά από τους σύγχρονούς του, δεν γράφει για να προωθήσει τον εαυτό του και τον τρόπο που περιγράφει το αίμα που κυλά, αλλά για να κάνει γνωστό τον αθέατο πόνο των πρωταγωνιστών του.

Άλλο ένα χαρακτηριστικό που αξίζει να σημειωθεί, είναι η αφοσίωση κι ο χρόνος που διαθέτει ο Σέρσεν στα όνειρα. Είναι τα όνειρα μια απαραίτητη ανάγκη για τη διαβίωση σε συνθήκες εγκλεισμού κι απομάκρυνσης απ’ τα πατρικά εδάφη, μια τηλεπαθητική προσπάθεια επικοινωνίας με όσους έχουν μείνει πίσω; ‘Η αποτελούν ένα αγαπημένο συστατικό στην αφηγητική του Σέρσεν κι επιλέγονται από «άποψη»;

Σκύβοντας μέσα στο βιβλίο και τα στοιχεία Νιγηριανής κουλτούρας, είναι αδύνατο να μην  παρατηρήσει ο αναγνώστης τις ομοιότητες που υπάρχουν με τον δικό του λαό και γιατί όχι να ταυτιστεί. Αξιοπρόσεκτος είναι ο τρόπος με τον οποίο περιγράφεται η επίδραση των στίχων ενός Νιγηριανού τραγουδιστή, του Φέλα, στον τοπικό πληθυσμό, ο οποίος δε φαίνεται να διαφέρει από αντίστοιχες περιγραφές του Έλληνα λαϊκού τραγουδιστή Καζαντζίδη. «Οι στίχοι των τραγουδιών του άγγιζαν τους πάντες, γιατί τους μπόλιαζε με την οργή του φτωχού εργάτη.» Βλέπουμε επίσης το πώς η χριστιανική θρησκεία έχει γίνει συσσωμάτωμα με ντόπιες θρησκείες και εξάγεται πλέον ως ενιαίο σώμα. «Παλιά, πριν τον ερχομό του Ιησού Χριστού μας στη Γη, υπήρχε ο Οσαλόγκμπουα. Ο Οσαλόγκμπουα δημιούργησε τα πάντα (…) Ο Οσαλόγκμπουα είχε τους βοηθούς του, τους Έχι. Ο κάθε Έχι φρόντιζε έναν άνθρωπο. Καθήκον του Έχι ήταν να θυμίζει σε κάθε άνθρωπο τη ζωή που είχε επιλεγεί για εκείνον πριν γεννηθεί στο μετέπειτα σώμα του.(…) Όμως οι άνθρωποι νόμισαν ότι μπορούσαν να μιλούν κατευθείαν στον Οσαλόγκμπουα και άρχισαν να του κάνουν θυσίες (…) χωρίς να γνωρίζουν ότι, εφόσον δεν άκουγαν τον Έχι τους, όλα ήταν μάταια. Γι’ αυτό ο Ιησούς Χριστός κατέβηκε ανάμεσά μας, διέταξε τους ανθρώπους να πάψουν να θυσιάζουν και μας συμφιλίωσε με τη μοίρα μας. Γι’ αυτό εμείς, παιδιά μου, είμαστε χριστιανοί.»

Ο ρόλος του ψέματος κι η αποχή απ’ την αλήθεια στην καθημερινή ζωή των κρατουμένων είναι κομβικής σημασίας. Η αλήθεια παρουσιάζεται ως αμαρτία και ως κατάντια. Φαίνεται να βυθίζει τους πρωταγωνιστές στην απόγνωση, ενώ θεωρείται δείγμα αδυναμίας. «Και η αλήθεια; Αυτή η μολυσμένη ουσία σαπίζει σαν γάγγραινα κάτω απ’ την επιφάνεια, ενώ εκείνος που την ξεστόμισε περιστρέφεται στη σούβλα των συνεπειών, παντελώς στερημένος από οποιοδήποτε μέσο με το οποίο θα μπορούσε να σωθεί από την καταραμένη θέση στην οποία έφερε τον εαυτό του.»

Όταν γνώρισα τον Ίβαν διαφωνούσαμε σε κάτι. Εγώ υποστήριζα πως χρειάζεται τουλάχιστον μια κοινή γλώσσα μεταξύ δυο ανθρώπων για να υπάρξει επικοινωνία, εκείνος, πως δεν απαιτείται. Διαβάζοντας τον «Φαύλο κύκλο» διαπιστώνω πως είχε δίκιο. Για να υπάρχει επικοινωνία και κοινωνία, αρκεί η ύπαρξη ανθρώπων οποιασδήποτε γλώσσας, θρησκείας ή κουλτούρας στον ίδιο χώρο. Αυτά είναι τα απαραίτητα δομικά στοιχεία. Με ανθρώπους παρόντες, επικοινωνία θα υπάρξει.

Ολοκληρώνοντας την ανάγνωση του «Φαύλου κύκλου» και συγκρίνοντας με άλλα παρομοίου περιεχομένου βιβλία δημιουργούνται εύλογα κάποιες απορίες. Τι είναι αυτό που μας ωθεί να εντάσσουμε το μεταναστατευτικό στην τέχνη; Είναι μια προσωπική επιλογή γούστου; Αποτελεί στρατευμένη επιλογή με σκοπό να ευαισθητοποιηθεί ο κόσμος; Ή μήπως λειτουργούμε απλά ρεπορταζιακά καταδεικνύοντας το θέμα δίχως να αποσκοπούμε σε τίποτα περαιτέρω;

 

info: Ίβαν Σέρσεν, Φαύλος κύκλος, μτφρ:Ισμήνη Ραντούλοβιτς, Καστανιωτης

 

(*) H Η Μαρία Αγγελοπούλου είναι ποιήτρια. Κυκλοφορεί το βιβλίο της “Η απουσιολόγος”, εκδ.Θράκα

 

 

 

 

 

Προηγούμενο άρθροCesare Pavese ,Διάλογοι με την Λευκώ (μτφρ:Γιάννης Η.Παππάς)
Επόμενο άρθροΚοιτάζοντας κατάματα το Κακό (του Σπύρου Κακουριώτη)

ΑΦΗΣΤΕ ΜΙΑ ΑΠΑΝΤΗΣΗ

εισάγετε το σχόλιό σας!
παρακαλώ εισάγετε το όνομά σας εδώ