Του Γιάννη Ν. Μπασκόζου
Διατρέχοντας την προσφατη και σχετικά πρόσφατη εκδοτική παραγωγή πέφτεις συχνά πάνω σε ιδιαίτερα βιβλία – μικρές μελέτες, δοκίμια, βιβλία ιδεών, παλιότερα και νεότερα που ξεχωρίζουν κυρίως για την ειδική θεματική τους ή για την πολύ προσωπική διαπραγμάτευσή τους. Παραθέτω μια επιλογή βιβλίων που συνήθως δεν μπαίνουν στα ευπώλητα, ενδιαφέρουν συχνά ένα ειδικό κοινό χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δεν θα ενδιέφεραν και άλλους αναγνώστες που ψάχνονται.
Άγγελος Σιμωνετάτος, Από την ομηρική στη νεότερη Κεφαλλονιά. Μορφές και τοπωνύμια, mediterrabooks
Η άποψη ότι η ομηρική Ιθάκη βρίσκεται στην Κεφαλλονιά δεν είναι καινούργια . Ήδη ο Ρόμπερτ Μπίτλστοουν στο Οδυσσέας Λυόμενος. Η αναζήτηση της ομηρικής Ιθάκης (Πατάκης) είχε αποσπάσει την προσοχή του κοινού αλλά και της διεθνούς πανεπιστημιακής κοινότητας, με τη θεωρία του ότι η ομηρική Ιθάκη ήταν στην πραγματικότητα ένα τμήμα της σημερινής Κεφαλονιάς. Ο συγγραφέας Α.Σ., οικονομολόγος και κεφαλλονίτης, σε αυτό το βιβλίο αναδεικνύει αυτή τη θεωρία στηριγμένος κυρίως στα ομηρικά κείμενα, στα κείμενα του Στράβωνα, του Απολλόδωρου αλλά και σύγχρονων ιστορικών όπως ο Δημήτρης Αρβανιτάκης, ο Κώστας Κωστής, η Μαρία Κοτινά, ο Γεράσιμος Παγκράτης κ.ά. Κυρίως ερευνά τα ομηρικά τοπωνύμια και τις αντιστοιχίες τους με τα αρχαία κεφαλληνιακά ονόματά τους και το πως αυτά εξελίχθηκαν ή και μεταφέρθηκαν αλλού για τον φόβο των βαρβάρων από την αρχαία μυκηναϊκή περίοδο έως τους Βενετικούς χρόνους και σήμερα. Στο δεύτερο μέρος του βιβλίου αναφέρεται σε δύο σημαντικές προσωπικότητες της Κεφαλλονιάς, τον Μαρίνο Χαρμπούρη (1729-1782) και τον Άγιο Παναγή Μπασιά (1801-1888), τονίζοντας τον επαναστατικό, διαφωτιστικό, ριζοσπαστικό ρόλο τους στην κεφαλλονίτικη κοινωνία.
Σπύρος Καβουνίδης, Λόγια, Επίκεντρο
Ένας λόγος για να διαβάσεις τα μικρά κείμενα – βιωμένες εμπειρίες του Σ.Κ. είναι κυρίως γιατί σε μεταφέρουν στις Ηνωμένες Πολιτείες της δεκαετίας του ΄60, σε κοινωνούν με τα αισθητικά ρεύματα και τα κινήματα τα οποία ο συγγραφέας έζησε από πρώτο χέρι. Ιδιαίτερα αναλυτικός είναι για τη ροκ σκηνή του Σαν Φρανσίσκο μιας και είχε την τύχη να δει από κοντά συγκροτήματα – μύθους όπως οι Jefferson Airplane, Grateful Dead, Quicksilver Messenger Service, Creedence Clearwater Revival , γνήσια τέκνα του Φρισκο αλλά και άλλα από την ευρύτερη περιοχή όπως Santana, It’s a Beautiful Day, Chicago μαζί με άλλους καλλιτέχνες μετέπειτα θρύλους όπως η Τζόαν Μπαέζ. Ήταν παρόν στα επεισόδια στο Άλταμοντ που σημάδεψαν το τέλος της αθωότητας του ροκ. Παράλληλα θυμάται τις φοιτητικές εξεγέρσεις στο Οχάιο, και στο Στανφορντ. Το πρώτο μέρος των χρονογραφημάτων αυτών κλείνει με αναφορές στον Μάη του ΄68 και τις παγκόσμιες επιδράσεις του. Το βιβλιαράκι περιέχει ακόμα δημοσιεύσεις του (στην εφημερίδα Τα Νέα), για ποικίλα θέματα, την αριστερά, τη γλώσσα, την πολιτική ορθότητα. Ευσύνοπτα κείμενα με καθαρό σχολιαστικό, χωρίς φιοριτούρες, λόγο.
Μαρία Βάρβογλη, Ραντεβού στο Φλόκα, Η ιστορία των γνωστών ζαχαροπλαστείων, Κλειδάριθμος
Η ιστορία των πόλεων είναι γνωστό πως δεν γράφεται μόνον από τους επίσημους θεσμούς αλλά και από δεκάδες μικρά γεγονότα και καταστάσεις, όπως και από σημαντικούς ανθρώπους που διαμορφώνουν και σηματοδοτούν το κοινωνικό προφίλ της πόλης. Η συγγραφέας, απόγονος της οικογένειας Φλόκα, αφηγείται την ιστορία των ανθρώπων που δημιουργήσαν τα περίφημα ζαχαροπλαστεία Φλόκα που μέχρι σήμερα είναι συνώνυμα με το γλυκό και τον καφέ, ως απαραίτητου συμπληρώματος της εξωστρεφούς ζωής του έλληνα. Επρόκειτο για μια οικογενειακή επιχείρηση που ξεκίνησε από την Θεσσαλονίκη και ασχολείτο με εμπόριο ειδών ζαχαροπλαστικής και ζυμαρικών. Τρία αδέλφια με καταγωγή από το Μέτσοβο, επεκτάθηκαν αργότερα στα γλυκά και στις σοκολάτες, είδος ακριβό για την εποχή. Το 1913 έκαναν το μεγάλο άλμα δημιουργώντας το καφέ-ζαχαροπλαστείο Φλόκα στην πλατεία Ελευθερίας. Έχοντας γνώση της γαλλικής γευστικής κουλτούρας αλλά και της ανατολικής παράδοσης άρχισαν να προτείνουν ποικιλίες γλυκών στο κοινό τους : πλεζίρ ντε νταμ/εκλέρ, κοκ, μαρκησίες αλλά και σιροπιαστά, κανταΐφια κ.ά Το Café Floca έγινε στη Θεσσαλονίκη κέντρο συνάθροισης πολιτικών και στρατιωτικών, κατασκόπων κ.ά. Κάπως έτσι αρχίζει μια επιχειρηματική εποποιΐα που διακόπηκε άδοξα μετά την δικτατορία (οικονομικά προβλήματα, σκάνδαλα κ.ά) αλλά το περίφημο brand μέσω των Goodys ταξιδεύει έως τις ημέρες μας.
Κίμων Θεοδώρου, Ο Βέλμος και οι εκθέσεις του στο Άσυλον Τέχνης, Φαρφουλάς
Ο μεσοπολεμικός Νίκος Βέλμος (1890-1930) ήταν ένας πολυσχιδής διανοούμενος που δεν πέρασε απαρατήρητος στην εποχή του :ηθοποιός, λογοτέχνης, ζωγράφος, εκδότης περιοδικού και ιδρυτής αίθουσας τέχνης, παρεμβατικός συνέδεσε την τέχνη με την ζωή του σε ένα ενιαίο αισθητικό/ κοινωνικό ιδεώδες. Οι εκδόσεις Φαρφουλάς έχουν ασχοληθεί και παλιότερα με τον Βέλμο, τον βίο και τις ιδέες του και έχουν επανεκδώσει το περίφημο στην εποχή του περιοδικό «Φραγγέλιο», μία βιογραφία του και την μελέτη του για τον Χαλεπά. Ο Κ.Μ. αφιερώνει το πρώτο μέρος της δικής του μελέτης στα βιογραφικά του στοιχεία. Στο δεύτερο μέρος καταγράφει τις απόψεις του Βέλμου περί τέχνης, της σχέσης κοινωνίας-τέχνης-επανάστασης , τις αισθητικές του αναζητήσεις, τις κόντρες του με το εικαστικό κατεστημένο. Στο τελευταίο μέρος παρουσιάζει το όραμα του όπως διαμορφώθηκε στην γκαλερί του που είχε έδρα το σπίτι του και τιτλοφορείτο «Άσυλον Τέχνης». Ριζοσπάστης, αντιεξουσιαστής, «ανάποδο πνεύμα», σίγουρα τέκνο της εποχής που κυοφορούσε μεγάλες αλλαγές, ο Βέλμος παραμένει μια ενδιαφέρουσα προσωπικότητα.
Αχιλλέας Κυριακίδης, Το OuLiPo και η ευφορία της μετάφρασης, Ύψιλον
Ισχύει το ευκλείδειο θεώρημα στη λογοτεχνία, ότι ανάμεσα σε δύο λέξεις υπάρχουν άπειρες, όπως άπειρα σημεία υπάρχουν μεταξύ δύο σημείων; Ισχύει ότι η μετάφραση σκοτώνει το περιεχόμενο ή πολλές φορές κατά τον Μπόρχες το τελευταίο είναι κατώτερο της;. Αν λείπει η σωστή λέξη (κατά Φλωμπέρ) από το ποιητικό κείμενο τότε καταρρέει όλο, όπως όταν τραβήξεις το λάθος ξύλινο τουβλάκι από ένα παιχνίδι Τζεντάι; Είναι η λογοτεχνία ένα παιχνίδι, κάτι σα lego για μεγάλους, που όμως πρέπει να παίζεται με τη σοβαρότητα που τα παιδιά παίζουν με τα παιχνίδια τους. Σε τέτοιες αντινομίες ή παραδοξότητες προσπάθησε να απαντήσει το ρεύμα του OuLiPo και ο συγγραφέας, μεταφραστής , σκηνοθέτης Αχιλλέας Κυριακίδης σε μια διάλεξη/ ομιλία ως αντιφώνησή στην αναγόρευσή του σε Επίτιμο Διδάκτορα του Τμήματος Γαλλικής Φιλολογίας του ΑΠΘ. Ο Α.Κ. αναδεικνύει τον μαγικό τρόπο της λογοτεχνικής δημιουργικής διαδικασίας. Υπερασπίζεται το κίνημα OuLiPo από τις επικρίσεις για φορμαλισμό λέγοντας ότι στα καλύτερα δείγματα λογοτεχνίας κανένας φορμαλιστικός παροξυσμός δεν αλλοίωσε το νόημα αλλά κυρίως δίνει ένα παιχνιδιάρικο κείμενο με πολλά «σφηνάκια» μπορχεσιανής (και πως αλλιώς) θεωρίας.
George Orwell, Το Λιοντάρι και ο Μονόκερως, Ο σοσιαλισμός και η αγγλική μεγαλοφυία, μτφρ. Χριστόδουλος Λιθαρής, Στιγμός
Τα τελευταία χρόνια εκδίδονται ή και επανεκδίδονται κριτικά κείμενα του Όργουελ, ενός σημαντικού συγγραφέα και μαχητικού διανοούμενου, που η φήμη των προφητικών 1984 όπως και του Η φάρμα των Ζώων κ.ά εσκίασε το κριτικό του έργο. Σε αυτό το πρώιμο έργο του, εκδομένο το 1941, αναφέρεται στην Αγγλία, στη διαμόρφωση της κοινωνικής συνείδησης, στις τάξεις και στις αλλαγές που ο 20ος αιώνας έφερε σε αυτές αλλά και στην παλιομοδίτικη νοοτροπία της αγγλικής αριστοκρατίας και της συνοδοιπόρου της μεγαλοαστικής τάξης που τα μεγαλεία του παρελθόντος τύφλωναν συχνά την ενατένιση του επερχόμενου μέλλοντος. Είναι πολύ γλαφυρός και απολαυστικός όταν προσπαθεί να προσδιορίσει τα εθνικά χαρακτηριστικά των Άγγλων, συγκρίνοντας τους με τους γερμανούς, τους γάλλους, τους ισπανούς. Δεν έχουν μουσικό αυτί, δεν έκαναν σπουδαία πράγματα στη ζωγραφική και τη γλυπτική, απεχθάνονται την αφηρημένη σκέψη, είναι υποκριτές…αλλά αντίθετα «αγαπούν τα λουλούδια έχουν μικρά χόμπυ όπως συλλογή γραμματοσήμων ή τη ερασιτεχνική ξυλουργία και άλλα που προσδιορίζουν μια χαρακτηριστική ιδιωτικότητα. Έχουν απαρχαιωμένο δίκαιο, παλιό σύστημα μέτρων και σταθμών κλπ κλπ διαφέρουν εντέλει από τος υπόλοιπους ευρωπαίους. Τα κείμενα αυτά γράφονται την εποχή της ναζιστικής επέλασης την οποία ο Όργουελ έβλεπε σαν θρυαλλίδα για να ξεσπάσει η σοσιαλιστική αγγλική επανάσταση, η μόνη κατ΄ αυτόν μελλοντική ελπίδα. Ακόμα κι αν διαψεύστηκε σε αυτό το τελευταίο στα κείμενά του για άλλη μια φορά διακρίνουμε τον οξυδερκή, ανυπόταχτο διανοούμενο.
Οδηγός δημιουργικής γραφής του Cambridge, (επιμ.David Morley, Philip Nielsen), μτφρ. Ροζαλί Σινοπούλου, EAΠ
Μόνο τα τελευταία χρόνια εδραιώθηκε και στη χώρα μας η άποψη ότι όπως όλες οι τέχνες έτσι και η λογοτεχνία μπορεί να διδαχθεί. Η ύπαρξη τριών μεταπτυχιακών τμημάτων Δημιουργικής Γραφής (Πανεπιστήμιο Μακεδονίας, Μητροπολιτικό Κολλέγιο/oxford Brookes και Ανοικτό Πανεπιστήμιο) εδραίωσε την ανάγκη να υπάρξει σε ανώτερο επίπεδο η διδασκαλία της γραφής. Στο βιβλίο αυτό, μεταφρασμένο από τα αγγλικά, στο πρώτο μέρος υπάρχουν άρθρα εισαγωγής στην δημιουργική γραφή και θεωρία αλλά και άλλα τα οποία σχετίζονται με ποικίλες εκφράσεις του λόγου, όπως είναι η δραματουργία, η ταξιδιωτική γραφή, η δημιουργική γραφή στα νέα μέσα, η δημιουργική μετάφραση, η βιογραφία κ.ά. Στο δεύτερο μέρος αναπτύσσονται διάφορες θεματικές όπως η σχέση δημιουργικής γραφής και επιστήμης, οι σύγχρονες εκδοτικές πρακτικές, οι διαπολιτισμικές αφηγήσεις κ.α. Στο εγχείρημα συμμετέχουν και έλληνες συγγραφείς που διδάσκουν ως επί το πλείστον στο ΕΑΠ μεταφέροντας τμήματα της δικής τους εμπειρίας .
Άγγελος Τερζάκης αγωνιών και άγρυπνος, Πρακτικά ημερίδας, επιμέλεια: Λίλυ Αλεξιάδου, Μιχαέλα Αντωνίου, Κάπα εκδοτική
Τα κείμενα προέρχονται από σχετική μερίδα που διοργάνωσε το Τμήμα Θεατρικών Σπουδών του ΕΚΠΑ και διασπώνται σε αρκετά θέματα της πολύπλευρης δημιουργίας του Άγγελου Τερζάκη έχοντας όμως ως κεντρικό πυρήνα τη σχέση του με το θέατρο. Στο τμήμα αυτό εξετάζεται ο Α.Τ. ως κριτικός, ως δραματουργός, στη σχέση του με την ιστορία, στο ρόλο του ως Καλλιτεχνικού Διευθυντή του Εθνικού Θεάτρου, ως θεωρητικός του δράματος. Σε ένα άλλο μέρος του βιβλίου εξετάζεται η σχέση του Α.Τ. με το μυθιστόρημα και ορισμένες προεκτάσεις όπως η παρουσία του έργου του στην ελληνική τηλεόραση από τον Θανάση Αγάθο. Πολύ ενδιαφέρουσα είναι παρέμβαση της Κατερίνας Μουστακάτου για τη συνομιλία του Τερζάκη με τον άλλο μεγάλο διανοητή της γενιάς του 30 και ικανό μυθιστοριογράφο Γιώργο Θεοτοκά. Συγκρίνοντας το Δαιμόνιο του Θεοτοκά και το Μυστική Ζωή του Τερζάκη καταλήγει ότι το δαιμόνιο που κατατρύχει τους ήρωες και των δύο μυθιστορημάτων δεν είναι παρά μια αναταραχή που προκαλείται στο ψυχικό κέντρο του ελληνισμού, μια αγωνία για το μέλλον, η δύναμη που βασανίζει κάποιους εξαιρετικούς ανθρώπους να υπερβούν τα εξωτερικά κοινωνικά όρια. Ενδιαφέρουσα και η παρέμβαση της Μαρίας Σεχοπούλου για το κύκνειο θεατρικό του Α.Τ. Πρόγονος και η διπλή ανάγνωση του έργου Γαμήλιο Εμβατήριο . Προσωπικό, συγκινητικό και πολύ κατατοπιστικό για τον άνθρωπο Τερζάκη είναι και το κείμενο του γιου του, Δημήτρη. Θεωρώ ότι τα κείμενα αυτά προσφέρουν ερεθίσματα για τη συνέχιση της μελέτης της κληρονομιάς της γενιάς του ΄30 και ιδίως των πρωτοπόρων της διανοουμένων.
Στάθης, Τα αδέσποτα, σκίτσα για έναν αδικοχαμένο καιρό, Μωβ εκδόσεις
Τον είχαμε χάσει για ένα διάστημα τον Στάθη αλλά να που επέστρεψε δριμύτερος με σχόλια πάνω στην επικαιρότητα. Οι ήρωες του είναι οι απλοί άνθρωποι, μέσης ηλικίας, εργαζόμενοι και υφιστάμενοι τα δεινά των πολιτικών που εφαρμόζονται πάνω τους. Π.χ. σε παγκάκι ο ανθρωπάκος του διαβάζει μια εφημερίδα και ο διπλανός τον ρωτάει «ποια εταιρεία διαβάζεις;». Ή συνομιλία βουλευτή με ψηφοφόρο «Μα χρυσέ μου η κυβέρνηση διορίζει τα ανήψια της», απάντηση: «Ωραία διόρισέ με πρώτα ανήψι σας και μετά διορίστε το ανήψι σας». Θέματα του ο ιός και η φοβία απέναντι του, το εργασιακό ωράριο, η «κανονικότητα», η σκληρή οικονομία, η κλιματική αλλαγή κ.ά., όλα όμως μέσα από τις επιπτώσεις στον εργαζόμενο. Ακόμα κι αν διαφωνείς με κάποιες απόψεις του δεν μπορείς να μη συμπαθήσεις αυτά τα ανθρωπάκια σκιτσαρισμένα με την ευαισθησία της μαύρης μελάνης. Στα σκίτσα του περισσεύει η πίκρα για το ακατανόητο της ανθρώπινης συνθήκης, την ανημποριά του μικρού απέναντι στον ισχυρό, του αθώου έναντι του άπληστου. Τι μπορεί να πεις κανείς; Το πρώτο σκίτσο τα λέει όλα: «Περιμένω ένα θαύμα», «Για ποιο πράγμα;», «Θα μου πει το θαύμα».
Γιάννης Ευσταθιάδης, η άλλη γη, Ένα σενάριο για τον Θόδωρο Αγγελόπουλο και την τελευταία, ημιτελή ταινία του «Η άλλη θάλασσα», Μελάνι
Φόρο τιμής στον σκηνοθέτη Θόδωρο Αγγελόπουλο από έναν ευαίσθητο δέκτη της πρόσφατης κληρονομιάς μας. Γιατί ο Θόδωρος Αγγελόπουλος είναι μια σπάνια κληρονομιά που δεν θέλουμε να ξεχαστεί. Ο Γιάννης Ευσταθιάδης, ποιητής, πεζογράφος, μουσικός παραγωγός δημιούργησε ένα μικρό λεύκωμα (μεγάλου μεγέθους)- σπονδή στον αδικοχαμένο πριν δέκα χρόνια έλληνα σκηνοθέτη. Δεκατρείς σκηνές με διαλόγους παρμένους από τις αντίστοιχες ταινίες του Θόδωρου Αγγελόπουλου, πλαισιωμένους με τις υπέροχες φιλμικές εικόνες που έκαναν παγκόσμια γνωστό τον Θόδωρο Αγγελόπουλο. Μια συνομιλία της ποίησης του Λόγου με την ποίηση της Εικόνας όπως μόνον ο Θ.Α. μπορούσε να συνταιριάσει. « Έξω χιόνιζε/Το χιόνι έπεφτε αθόρυβα πάνω στη σκοτεινή πολιτεία/ στους έρημους δρόμους, στο νερό των καναλιών/πάνω σε όλους τους νεκρούς και τους ζωντανούς/στο χρόνο που έφευγε/και στο χρόνο που φεύγει» (από τη Σκόνη του χρόνου)». Τα αποσπάσματα των διαλόγων είναι επιλεγμένα με τέτοιο τρόπο που να φανερώνεται η διαρκής αγωνία του σκηνοθέτη : « Με ποιες λέξεις-κλειδιά θα μπορούσαμε να δώσουμε ζωή σ΄ένα καινούργιο συλλογικό όνειρο» (από το Μετέωρο Βήμα του Πελαργού).
Μαριλένα Ζ. Κασιμάτη, Αναμνήσεις του Έρνστ Τσίλλερ, Εστία
Ο αρχιτέκτονας για του οποίου τα έργα αυτοθαυμαζόμαστε υπήρξε μια τραγική προσωπικότητα. Πέθανε το 1923 στα 86 του χρεωκοπημένος και δυστυχής. Είχε σχεδιάσει ή οικοδομήσει 500 κτίρια, έδωσε μια άλλη εικόνα στην πρώιμη Αθήνα αλλά ο ίδιος θα έφευγε καταφρονημένος. Η συγγραφέας ανακάλυψε σε χειρόγραφα τις αναμνήσεις του και τις παρουσιάζει σε ένα δίγλωσσο τόμο εξαιρετικής επιμέλειας. Σήμερα θαυμάζουμε το Ιλίου Μέλαθρον (1878) ή το μέγαρο Σταθάτου (1895), από τα πιο όμορφα ευρωπαϊκά κτίρια του προπερασμένου αιώνα, όπως σημειώνει η Μαριλένα Κασιμάτη αλλά αγνοούμε άλλα που κατεδαφίστηκαν και πολλά που δεν γνωρίζουμε ότι είναι δικά του (Εθνικό Θέατρο, Χρηματιστήριο, Ταχυδρομείο- Μέγαρο Μελά, Εθνική Τράπεζα στη Σταδίου, Θέατρο Πατρών, Ζακύνθου κ.ά). Όπως επίσης αγνοούμε δικά του σχέδια που δεν πραγματοποιήθηκαν ποτέ όπως π.χ. το «Αέριον Θεραπευτήριο» με στόχο την μετατροπή του Λυκαβηττού σε «έναν ωραίο τόπο αναψυχής» ή την κατασκευή υδατοφρακτών στα πέριξ της Αττικής ώστε να μην χάνονται τα νερά από τις μεγάλες βροχοπτώσεις. Τα κτίρια του εμπνευσμένα από το ύφος της ιταλικής Αναγέννησης άφησαν τον χαρακτήρα τους στην αστική Αθήνα. Οι αναμνήσεις του αναδεικνύουν έναν πολυπράγμονα αρχιτέκτονα, αναμορφωτή.
Πέτρος Παρθένης (εισαγωγή, μετάφραση, σχόλια),Ένα αλλόκοτο θηρίο, Δάνεια και χρέη στην ελληνορωμαϊκή αρχαιότητα, ΠΕΚ
Θα το λέγαμε βιβλίο- έκπληξη, με την έννοια ότι μαθαίνουμε οικονομικές πτυχές της αρχαιότητας όχι τόσο γνωστές μας. Με αναφορές στους Ησίοδο, Αριστοτέλη, Δημοσθένη, Θεόφραστο, Αινεία, Πλούταρχο, Αππιανό και άλλους αρχαίους συγγραφείς μια μελέτη για την οικονομία των αρχαίων ελλήνων με έμφαση στα χρέη και τα δάνεια. Το δάνειο στην αρχαιότητα περιλάμβανε την προσωρινή μεταβίβαση χρημάτων ή αγαθών με τον όρο να επιστραφούν σε προκαθορισμένο διάστημα. Ξεκίνησαν από ανεπίσημες διευκολύνσεις μεταξύ συγγενών για να μετεξελιχθούν σε κανονικό θεσμό μεταξύ πολιτών, ο οποίος προέβλεπε χρήση μαρτύρων, παροχή εγγυήσεων, σύνταξη γραπτών συμφωνιών. Στην αρχή ήταν άτοκα δάνεια αλλά στη συνέχεια με την καθιέρωσή τους «εφευρέθηκε» η έννοια του τόκου, ως κινήτρου για να παράσχει κάποιος δάνειο σε άλλον. Η άνοδος της εμπορικής δραστηριότητας στα αστικά κέντρα και στα λιμάνια έδωσε τη δυνατότητα να εμφανιστούν οι τοκογλύφοι, μια από τότε μάστιγα της κοινωνίας. Από τον 6ο π.Χ. αιώνα ο έντοκος δανεισμός είχε εγγύηση την προσωπική ελευθερία του δανειζόμενου και της οικογένειας του. (απαγορεύτηκε επί Σόλωνα στην Αθήνα). Ο συγγραφέας εξετάζει μέσω των αρχαίων πηγών την εξέλιξη των δανείων από την ύστερη αρχαιότητα , στην ρωμαϊκή επικράτεια και από εκεί στον χριστιανισμό.
Θωμάς Στεργιόπουλος, Η αντιπολεμική και κοινωνική σάτιρα του Βασίλη Μανή- Καζινιέρη, Οροπέδιο
Μια αξιοπρόσεκτη έκδοση από τις εκδόσεις του Οροπέδιου του Μήτσου Κανελλόπουλου: η ανακάλυψη ενός άγνωστου σατιρικού ποιητή που έζησε στο μεταίχμιο δύο αιώνων (19ος-20ος) που δεν άφηνε να πέσει βελόνα κάτω χωρίς να την περάσει από την κριτική του πέννα, του Βασίλη Μανή- Καζινιέρη. Ξεκίνησε από την Ήπειρο «ένας άσημος Ηπειρωτίσκος, κοντός, κατακόκκινος σατιρίζοντας κατά το πρότυπον του Σουρή τα διάφορα πολιτικά γεγονότα εις στίχους ρέοντας γλαφυρούς και επιτυχείς». Με ένα από τα πρώτα του ποιήματα σατίριζε τον ατυχή ελληνο-τουρκικό πόλεμο του 1897 προξενώντας την μήνιν των φανατικών πατριδοκάπηλων. Εξαφανισμένος για χρόνια από όλες τις ποιητικές ανθολογίες ακόμα και από τα γραπτά των ηπειρωτών συγγραφέων, που τον αγνοούσαν παντελώς, ο Θωμάς Στεργιόπουλος ξεκίνησε μια μεγάλη έρευνα συλλέγοντας ψήγματα εδώ και εκεί για να μας τον παρουσιάσει σε αυτό το βιβλίο. Ο μόνος που τον είχε προσέξει ήταν ο φιλόλογος Γ.Π. Σαββίδης που το 1994 εξέδωσε στο εκδοτική της Λέσχης το 1994 το δυσεύρετο έργο του Ο ψευτοπόλεμος του 1897. Ήταν από τους πρώτους που σατίρισε τον Βασιλιά να μπαίνει στην Πόλη και να λειτουργεί στην Αγία Σοφία, εναντιώθηκε στους πολέμους και τις φανφάρες των πατριδοκάπηλων, έκρινε την καθημερινότητα υπερασπιζόμενος τα βάσανα των απλών ανθρώπων, καυτηρίαζε τις κοκορομαχίες στη Βουλή, τους ψευτορήτορες, τους αγύρτες της πολιτικής ζωής. Ακόμα και ο μεγάλος Σουρής τον είχε παραδεχτεί («έμμετρος Ψευτοπόλεμος του ποιητή Μανή που και τον μάλλον σκυθρωπόν εις γέλωτα κινεί..».) Αν και μας λείπει μια πλήρης εργοβιογραφία του γνωρίζουμε ότι στις 17 Ιουνίου 1919 ο ποιητής αυτοκτονεί ενώ υπηρετούσε στο Ελληνικό Εκστρατευτικό Σώμα της Μικράς Ασίας προλέγοντας κατά κάποιον τρόπο το φριχτό τέλος της. Ελπίζω το βιβλίο αυτό να γίνει αφορμή για περαιτέρω έρευνα του έργου του Μανή.
Γιάννης Στρούμπας, Η ασάφεια των ορίων, Το υπερλογικό στοιχείο στο λογοτεχνικό έργο του Αργύρη Χιόνη, Σμίλη
Ο Αργύρης Χιόνης ήταν μια βραδυφλεγής «βόμβα» στην ελληνική λογοτεχνία. Νομίζω ότι θα ανακαλύπτεται διαρκώς στο μέλλον. Ο Γιάννης Στρούμπας σε αυτή τη μελέτη του κάνει μια συνολική παρουσίαση του έργου του Α.Χ. Στο πρώτο μέρος υπάρχουν τα βιογραφικά και τα εργογραφικά του στοιχεία. Ακολούθως διευκρινίζει και μελετά το υπερλογικό στοιχείο στο έργο του Χιόνη. Στη συνέχεια διερευνά τις επιδράσεις που δέχτηκε ενώ στο τελευταίο μέρος μελετάει την κόκκινη γραμμή που διαπερνά το πολυδιάστατο έργο του Χιόνη, μια και αυτός καλλιέργησε πολλά είδη του λόγου: ποίηση, πεζογραφία, θέατρο, παιδικό παραμύθι ενώ δημοσίευσε και μεταφράσεις ποιητών και πεζογράφων. Ο συγγραφέας έχει εστιάσει την προσοχή του στο «υπερλογικό» στοιχείο, την υπέρβαση της πραγματικότητας και την δημιουργία ενός «χιόνειου» κόσμου, που διακατέχει το έργο του ποιητή και πεζογράφου Α. Χ. Με επιρροές από τον συμβολισμό, τον υπερρεαλισμό, τη φανταστική λογοτεχνία, με αναφορές στη φιλοσοφία, στον μοντερνισμό, στον μαγικό ρεαλισμό ή στον υπερολογικό ρεαλισμό, με δάνεια από την φάρσα, την ειρωνεία και το γκροτέσκο ο Χιόνης κατέθεσε ένα πολυπρισματικό έργο που, παρόλο που τα όρια όλων αυτών των δάνειων όρων είναι ασαφή στο έργο του, εντούτοις διαθέτει ένα απόλυτα δικό του στίγμα. Αυτό ακριβώς διερευνά και καταθέτει ο Στρούμπας με την μελέτη αυτή- χρήσιμη ως εισαγωγή στον ποιητή/συγγραφέα/διανοούμενο Αργύρη Χιόνη.
Θόδωρος Σούμας, Κινηματογραφικοί δημιουργοί, Αιγόκερως
Ένα δοκίμιο με πολλά κινηματογραφικά παραδείγματα πάνω στο νόημα της αισθητικής αξίας ή απαξίας. Ο συγγραφέας ξεκινάει από την αρχή ότι δεν χρειάζεται να ενστερνίζεσαι τις ιδεολογικές θεωρίες ή τις θρησκευτικές πεποιθήσεις ενός σκηνοθέτη για να εκτιμήσεις την αξία ή μη της ταινίας του. Εξαιρεί από αυτόν τον κανόνα τις ταινίες εκείνες όπου η ιδεολογική σκευή του σκηνοθέτη εμποδίζει την αισθητική αξία του έργου τους, όπως συνέβη με τις φασιστικής ή ναζιστικής αντίληψής ταινίες του Γκρίφιθ και της Λένι Ρίφενσταλ. Συμπερασματικά ο συγγραφέας πιστεύει ότι η αξία ενός έργου εμπεριέχεται τόσο στη φιλοσοφία και στην οργάνωση των νοημάτων του όσο και στην μορφική απόδοσή τους. Στο βιβλίο του εξετάζει τις μεγάλες σχολές του κινηματογράφου όπως το γερμανόφωνο σινεμά, το γαλλικό από το νέο κύμα έως τις πρόσφατες δημιουργίες του Ασάγιας και του Κεσίς, το ισπανόφωνο, το δανέζικο, το αγγλοσαξονικό και αυτό της ανατολικής Ευρώπης, όπως και το ασιατικό. Επιλέγει ταινίες χαρακτηριστικές που συζητήθηκαν και κρίθηκαν θετικά ή αρνητικά. Φυσικά ένα μεγάλο μέρος των σελίδων του αφορά στο ελληνικό σινεμά από τον Θόδωρο Αγγελόπουλο και τον Σταύρο Τσιώλη έως τους πολύ νεότερους. Θα το χαρακτήριζα μια εμπεριστατωμένη εισαγωγή στον σύγχρονο κινηματογράφο, στις καλύτερες στιγμές του και στους πιο ευφυείς δημιουργούς του.
Ανδρέας Κακριδής, Σωτήρης Ριζάς (επιμ.), Η κρίση του 1929 και η Ελλάδα, οικονομικές , πολιτικές και θεσμικές όψεις, Τράπεζα της Ελλάδος
Από την πρόσφατη κρίση του 2008 και μετά η συζήτηση έχει επεκταθεί προς τα πίσω , στις παρελθούσες κρίσεις που δοκίμασαν τις κοινωνίες. Η Τράπεζα της Ελλάδος και ειδικότερα το Κέντρο Πολιτισμού Έρευνας και Τεκμηρίωσης συγκέντρωσε σε αυτό τον τόμο επεξεργασμένες ομιλίες από συνέδριο που διεξήχθη με το ίδιο θέμα. Οι συμμετέχοντες/χουσες προέρχονται από διαφορετικούς επιστημονικούς κλάδους δίνοντας μια καλειδοσκοπική οπτική στον μεσοπόλεμο και τις κρισιακές επιπτώσεις. Έτσι μπορεί να διαβάσει κανείς θέματα οικονομίας και οικονομικής πολιτικής και ειδικά για τις επιπτώσεις στην αγροτική πολιτική. Η σύνδεση της οικονομικής πολιτικής με την πολιτική κατάρρευση στην Ελλάδα του μεσοπολέμου, την αποσταθεροποίηση του κοινοβουλευτισμού και την όδευση προς την δικτατορία του Μεταξά καταλαμβάνει αρκετά κεφάλαια. Σε πολλά από τα άρθρα εξετάζεται η κάθε φορά θέση της Τράπεζας της Ελλάδος και η μάχη για την δραχμή. Ένα κεφάλαιο ασχολείται με την επίπτωση της κρίσης του ΄29 στους συνταγματικούς θεσμούς ενώ γίνεται σύγκριση το πως προσλήφθηκε η κρίση στην Αθήνα και την τότε ισχυρή βιομηχανικά Λαυρεωτική. Χωριστό κεφάλαιο αφορά τις διεθνείς διαστάσεις της κρίσης και τις επιπτώσεις στην εξωτερική πολιτική της χώρας μας. Μία κατάδυση στο παρελθόν κατάλληλη για συγκρίσεις και συμπεράσματα.
Δημήτρης Δημηρούλης, Η ανάγνωση του Ροΐδη, Ο συγγραφέας ως εξαίρεση, Gutenberg
O συγγραφέας έχει ασχοληθεί και παλιότερα με τον Ροΐδη σε δύο βιβλία του (Η τέχνη του ύφους και της πολεμικής, Ροΐδης – Αγ. Βλάχος, Η διαμάχη με την ποίηση). Σε αυτόν τον τόμο συγκεντρώνει κείμενά του που γράφτηκαν κατά καιρούς με διάφορες αφορμές (κυρίως στην Athens Review of Books) κατηγοριοποιημένα όμως θεματικά. Χαρακτηρίζει τον Ροΐδη ως συγγραφέα – εξαίρεση, κυρίως γιατί είναι διανοούμενος με πολυσχιδή δράση: συγγραφέας μυθιστορημάτων, κριτικός λογοτεχνίας, χρονογράφος, επιφυλλιδογράφος, μαχητικός παρεμβασίας για το γλωσσικό αλλά και για την πολιτική. Κυρίως όμως επειδή είναι ένας «ενοχλητικός γιατί αγγίζει αυτό που πραγματικά είμαστε αλλά δεν θέλουμε να παραδεχτούμε», όπως γράφει χαρακτηριστικά ο Δημηρούλης. Πιστεύει ότι ο Ροΐδης έχει πολλά ανθεκτικά στοιχεία στη γραφή του, ικανά να αξιοποιηθούν και σήμερα από αυτούς που θα τον ανακαλύψουν πέραν της φιλολογίας. Ο συγγραφέας θα σταθεί ιδιαίτερα στην διαρκή γοητεία της Πάπισσας Ιωάννας, στην ενασχόληση του Ροΐδη με το γλωσσικό και τον διφυή διχασμό του, τη σχέση με την πόλη της Αθήνας, την κριτική και το ύφος της κριτικής, τις αναγνωστικές προτιμήσεις του, τις επιρροές του, την παρέμβαση του ως Ζαχαρίας Βαλσάμης στις εκλογές του 1885. Το βιβλίο κλείνει με αποφθέγματα του Ροΐδη και γνώμες τρίτων γι΄ αυτόν. Το βιβλίο μπορεί να λειτουργήσει και ως εισαγωγή στο έργο του Ροΐδη.
Philippe Forest, Το Πανεπιστήμιο στην πρώτη γραμμή, μεταξύ εκδημοκρατισμού και ψηφιακής τυραννίας, μτφρ Λίζυ Τσιριμώκου, Πόλις
Αν μπορείς να ξεπεράσεις τον τεχνοφοβισμό του συγγραφέα, απόρροια της τυφλής αποδοχής της άποψης Αγκάμπεν ότι η ψηφιακή τεχνολογία είναι φασιστική (την συγκρίνει με την υποταγή των πανεπιστημιακών στο φασιστικό καθεστώς το 1931), τότε θα βρεις ενδιαφέρουσες απόψεις για τη σχέση του Πανεπιστημίου με τη γνώση, την αγορά, τις νέες τεχνολογίες. Ο συγγραφέας διδάσκει λογοτεχνία στο Πανεπιστήμιο της Ναντ και αντιμετωπίζει το ερώτημα «εκδημοκρατισμός ή μαζικοποίηση». Το δαδίκτυο μαζικοποιεί αλλά δεν εκδημοκρατίζει πάντα το Πανεπιστήμιο. Επιπλέον οι σχολές των ανθρωπιστικών σπουδών νιώθουν την πίεση του ανταγωνισμού, της κοινωνικής αποκατάστασης, γενικότερα της χρησιμοθηρικής αγοράς πολύ περισσότερο από άλλες σχολές. Η Γαλλία είχε πάντα δομές ταξικές όπου η κρισάρα έστελνε με σιγουριά προς τα πάνω τα παιδιά των ανώτερων τάξεων, όχι όμως τέτοια που να απαγορεύει σε έξυπνα παιδιά κατώτερων οικονομικά τάξεων να προοδεύουν. (Κάτι που όπως υποστηρίζει ο συγγραφέας δεν ισχύει στα καλά Πανεπιστήμια της Αγγλίας). Ο συγγραφέας θέτει υπό κρίσην σειρά πανεπιστημιακών διαδικασιών όπως την υποχρέωση των υποψηφίων διδακτόρων να δηλώνουν υποταγή στους επόπτες τους, την κατεύθυνση των κονδυλίων προς συγκεκριμένες έρευνες, τον νεποτισμό στην εκλογή καθηγητών τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, στο υπερβολικά απαιτητικό πρόγραμμα σποδών εκεί που δεν απαιτείται με αποτέλεσμα αποχωρήσεις φοιτητών και άλλα. Είναι απόλυτα αντίθετος σε οποιαδήποτε διδασκαλία η εξέταση γίνεται εξ αποστάσεων ή μέσω του διαδικτύου καθώς πιστεύει ότι χάνεται η άμεση επαφή διδάσκοντος και διδασκομένου. Στην ανάλυση των προβλημάτων είναι πολύ διεξοδικός και μας θυμίζει οικεία κακά, στο δια ταύτα όμως μάλλον δεν μπορεί /δεν θέλει να δει την εποχή και να προτείνει κάτι που θα συνταιριάζει με αυτήν. Όσο κι αν καταριέται π.χ. τον εθισμό των φοιτητών στην εικόνα δεν θα αλλάξει η κατάσταση αν δεν έχει να προτείνει κάτι καινούργιο/συμβιβαστικό.
Steven Pinker, Διαφωτισμός τώρα, μτφρ. Παναγιώτης Δρεπανιώτης, Διόπτρα
Ένα «ολιστικό» κατά κάποιον τρόπο βιβλίο που θέλει να δώσει απαντήσεις σε πολλά ερωτήματα που τα διαπερνά η βασική απορία: «γιατί να ζούμε;». Αμερικανός , καθηγητής Ψυχολογίας στο Χάρβαρντ, αρθρογράφος στο Time, στους New York Times και αλλού είδε την χώρα του να κλυδωνίζεται με την προεδρία Τραμπ και να περιπίπτει σε ανορθολογικές, παράλογες, μυστικιστικές, θρησκειολογικές ιδέες που την γυρίζαν στο παρελθόν. Γνήσιο παιδί του διαφωτισμού, ο Πίνκερ υπεραμύνεται του ορθολογισμού και της επιστήμης ως τελευταίας ασπίδας ενάντια στην υποταγή της φυλής, στην υποτέλεια στην εξουσία, στον παραλογισμό της θρησκείας. Αν ο Καντ όριζε τον Διαφωτισμό ως «έξοδο του ανθρώπου από την ανωριμότητά του» ο Πίνκερ έγραψε αυτό το βιβλίο για να υποστηρίξει ότι δεν χρειάζεται να ξαναγυρίσουμε σε προηγούμενες εποχές πριν τον homo sapiens. Στο βιβλίο του εκκινά από τις αρχές του Διαφωτισμού για να αναλύσει τις βασικές κατακτήσεις του ανθρώπου: στην κοινωνία, στους θεσμούς, στην ποιότητα ζωής, στην ευτυχία, στην ηθική, στην επιστήμη, στα δικαιώματα, σε ό,τι μπορεί να προσδώσει αξία στη σημερινή ζωή του. To Διαφωτισμός είναι κάτι σαν οδηγός για τη σημερινή ζωή και τη σημασία της.
Ρόδης Ρούφος, Ένας συγγραφέας σε καιρούς δοκιμασίας, Επίκεντρο
Συγγραφέας με πλούσιο και ετερόκλητο έργο, παραγνωρισμένος και εν πολλοίς τοποθετημένος στη «γωνία» της νεότερης ελληνικής λογοτεχνίας καθώς για μεγάλο διάστημα του αποδόθηκε το στίγμα του απολογητή της νικήτριας στον εμφύλιο δεξιάς παράταξης. Είναι γνωστός κυρίως για την τριλογία του (Χρονικό μιας Σταυροφορίας) και τα μυθιστορήματά του (Η χάλκινη εποχή, Οι Γραικύλοι). Έγραψε όμως και θεατρικά έργα, μεταφράσεις αρχαίων, δοκίμια και άλλα διάφορα πολιτικά κείμενα (Επιλογή). Ο συγγραφέας εκτιμώντας ότι το έργο του Ρούφου δεν έχει μελετηθεί νηφάλια και επαρκώς δίνει σε αυτό τον τόμο ενδελεχή παρουσίαση των βιβλίων και των κριτικών που τα συνόδευσαν. Κρίνει τους κριτικούς του, τους πολέμιους αλλά και όσους λίγους αναγνώρισαν πρώιμα το έργο του Ρόδη Ρούφου. Παράλληλα τον βιογραφεί παρακολουθώντας την πορεία του από έφηβο εθνικιστή , έως το μαχητικό αντικομμουνιστή φοιτητή στο Πανεπιστήμιο και από την μεταπολεμική του πορεία έως τον αντιχουντισμό του, από την εμπλοκή του στο κυπριακό ως υποπρόξενος και το τέλος της ζωής του. Η παρακολούθηση των βιογραφικών του στοιχείων γίνεται παράλληλα με την εξέλιξη του συγγραφικού του έργου και τις αλλαγές στη συνείδησή του. Μια πολυφωνική μελέτη που λαμβάνει υπόψη της τις συγκυρίες, τις αντινομίες αλλά και τις εσωτερικές συγκρούσεις στο βίο και το έργο του Ρόδη Ρούφου.
Όλα τα βιβλία εδώ
