Σπύρος Κακουριώτης – Γιάννης Ν. Μπασκόζος.
Μικρή επιλογή βιβλίων για την Οκτωβριανή Επανάσταση από αυτά που μόλις κυκλοφόρησαν στα ελληνικά.
Γιάννης Χλιουνάκης
Ικάρια πτήση, χρονικό της ρωσικής επανάστασης
Τόπος 2017, σελ.242
Από τα λίγα βιβλία που γράφτηκαν για την ρωσική επανάσταση από έλληνα συγγραφέα και εκδοτικά ξεχωρίζει από τα υπόλοιπα για την αισθητική και τυποτεχνική φροντίδα. Πρόκειται για ένα χρονικό που αρχίζει από το 1861 με την κατάργηση της δουλοπαροικίας στη Ρωσία και φτάνει μέχρι τον θάνατο του Λένιν. Ο συγγραφέας προσφέρει μια «τράπεζα πληροφοριών» για αυτό το μεγάλο ιστορικά γεγονός γι΄ αυτό και η έμφαση δίνεται στα χρονολόγια και σε αποσπάσματα κειμένων και ομιλιών που φωτίζουν πλευρές της εξεταζόμενης χρονικής περιόδου και των γεγονότων που την καθόρισαν. Ο συγγραφέας αισθάνεται την ανάγκη να υπερασπίσει από τη λήθη τον μεγάλο αντίπαλο του Λένιν, τον μενσεβίκο Μάρτοφ και τον αδελφό του Λένιν, Αλεξάντρ Ίλιτς Ουλιάνοφ, που απαγχονίστηκε σε ηλικία 20 ετών έχοντας γράψει μια σύντομη αγωνιστική πορεία εναντίον του τσαρικού καθεστώτος. Ο συγγραφέας στο επίμετρο του παραθέτει σειρά ερωτημάτων που απασχολούν όσους πίστεψαν στην «καθαρότητα» των ιδεών και των στρατηγικών που εφαρμόστηκαν στο κομμουνιστικό κίνημα. Το βιβλίο του είναι μια συνεισφορά, ένα εγχειρίδιο ερωτημάτων σε όσους «πλανήθηκαν τόσο πολύ και για τόσο πολύ».
China Miéville
Οκτώβρης: Η ιστορία της Ρωσικής Επανάστασης
Μετάφραση: Γ.-Ι. Μπαμπασάκης
Μεταίχμιο 2017
σελ. 544
Ανάμεσα στην απογοητευτικά φτωχή εκδοτική σοδειά με αφορμή την εκατονταετηρίδα της Ρωσικής Επανάστασης, αναμφίβολα το έργο του βρετανού Τσάινα Μίεβιλ ξεχωρίζει. Όχι μονάχα γιατί εκδόθηκε στα αγγλικά μόλις τον Μάιο του 2017 αλλά και γιατί ο συγγραφέας του, πέρα από τις ακαδημαϊκές του περγαμηνές (όχι όμως στο πεδίο της ιστορίας), διαπρέπει στον χώρο της λογοτεχνίας του φανταστικού, έχοντας τιμηθεί με πολλά βραβεία για το έργο του.
Αυτή του η σκευή του επιτρέπει να προσφέρει στον αναγνώστη ένα χρονικό της διπλής επανάστασης που διαβάζεται απνευστί, σχεδόν σαν καλογραμμένο… θρίλερ. Διαρθρωμένο σε δέκα κεφάλαια, το καθένα από τα οποία είναι αφιερωμένο σε έναν μήνα του έτους 1917, από τον Φλεβάρη μέχρι τον Οκτώβρη, δηλαδή από τη μία επανάσταση έως την άλλη. Μολονότι δεν διεκδικεί οποιαδήποτε ψευδεπίγραφη «ουδετερότητα» –όπως γράφει και ο ίδιος, έχει τους «καλούς» και τους «κακούς» του– το οπτικό του πεδίο είναι αρκετά ευρύ ώστε να χωρέσει όχι μονάχα όλες τις δυνάμεις της αριστεράς που πρωταγωνίστησαν στην επαναστατική αυτή περίοδο (με τόσες αποχρώσεις που ο αναγνώστης κινδυνεύει να χαθεί) αλλά και τις δυνάμεις της δεξιάς και του κέντρου που στήριζαν (ή δοκίμαζαν να ανατρέψουν πραξικοπηματικά) την Προσωρινή Κυβέρνηση.
Αν και τροτσκιστικών καταβολών ο ίδιος, δεν διστάζει να αφήσει τον Τρότσκι σε δεύτερο πλάνο, ενώ αναδεικνύει με εξαιρετικό τρόπο το χάος που επικρατεί στην Πετρούπολη, το οποίο οδηγεί τον Λένιν, αδιαμφισβήτητο ηγέτη των μπολσεβίκων –οι απόψεις του οποίου όμως πολύ συχνά είναι μειοψηφικές– σε μια διαρκή ταλάντευση ανάμεσα σε μαξιμαλιστικές και μετριοπαθείς θέσεις, αλλά και σε διαρκείς αναδιπλώσεις όταν η γραμμή του αποδεικνύεται λανθασμένη.
Η κεντρική σκηνή όπου διαδραματίζεται η αφήγηση του βρετανού συγγραφέα είναι ασφαλώς η Πετρούπολη, συχνά όμως η οπτική γωνία αλλάζει, προκειμένου να συμπεριλάβει τα τεκταινόμενα τόσο στη Μόσχα ή στις άλλες περιοχές της Αυτοκρατορίας όπου διατυπώνονται αιτήματα αυτοδιάθεσης όσο και στο μέτωπο, όπου οι εξελίξεις αποτελούν τον καταλύτη για τη διαμόρφωση μιας εργατικής και αγροτικής πλειοψηφίας που πυροδοτεί αποφασιστικά τις επαναστατικές διαδικασίες.
H. Carr
Μικρή ιστορία της Ρωσικής Επανάστασης
Μετάφραση: Α.ωομω2017
Παππάς
Πατάκης 2017
σελ. 344
Κορυφαίος ιστορικός, διεθνολόγος και διπλωμάτης, ο Έντουαρντ Χάλετ Καρ αφιέρωσε το μεγαλύτερο μέρος του έργου του, ιδιαίτερα μετά τον Β’ Παγκόσμιο πόλεμο, στη μελέτη της Σοβιετικής Ένωσης. Το σύντομο αυτό βιβλίο αποτελεί «συμπύκνωση» της μνημειώδους εννεάτομης Ιστορίας της Σοβιετικής Ρωσίας, που εξετάζει την περίοδο από το 1917 έως και το 1929. Πρόκειται για έργο που συντέθηκε για το ευρύ αναγνωστικό κοινό, με αφορμή την επέτειο των 60 χρόνων της Επανάστασης, μια σύντομη επισκόπηση των επαναστατικών εξελίξεων της ιστορικής περιόδου 1917-1929. Καθώς η ελληνική έκδοση των τριών πρώτων τόμων της Ιστορίας της Σοβιετικής Ένωσης (Υποδομή, 1982) είναι προ πολλού εξαντλημένη, η παρούσα έκδοση αποτελεί μια χρήσιμη επιτομή για τον έλληνα αναγνώστη. Ξεκινώντας από την κρίση της Προσωρινής Κυβέρνησης που προήλθε από την Επανάσταση του Φεβρουαρίου και οδήγησε στην κατάληψη της εξουσίας από τους μπολσεβίκους, ο Καρ εστιάζει το ενδιαφέρον του κυρίως στις οικονομικές εξελίξεις που οδήγησαν στις μεγάλες ανατροπές τη ρωσική κοινωνία: από τα αδιέξοδα του «πολεμικού κομμουνισμού» στη Νέα Οικονομική Πολιτική, την άνοδο του Στάλιν και τη βίαιη κολεκτιβοποίηση, την ήττα της αντιπολίτευσης και τη ραγδαία εκβιομηχάνιση, που θα ανοίξει το δρόμο για τη σταλινική δικτατορία. Αν και η ματιά του ιστορικού επικεντρώνεται στις εσωτερικές εξελίξεις στην ΕΣΣΔ, δεν παραλείπει να εξετάσει τις σχέσεις της «χώρας των σοβιέτ» τόσο με τη Δύση όσο και με την Ανατολή. Μολονότι το έργο του Ε. Χ. Καρ αποτελεί προϊόν μιας εποχής όπου τίποτα δεν προμήνυε όσα θα ακολουθούσαν, παραμένει μια ιδιαίτερα χρήσιμη σύνοψη της πρώτης επαναστατικής δεκαετίας της σοβιετικής επανάστασης.
Robert Service
Ρωσική Επανάσταση, 1900-1927
Μετάφραση: T. Παπαϊωάννου
Οκτώ, 2017
σελ. 245
Αν και το έργο κυκλοφόρησε αρχικά το 1986, διαθέτει το πλεονέκτημα ότι ο συγγραφέας του, καθηγητής Ρωσικής Ιστορίας στην Οξφόρδη Ρόμπερτ Σέρβις, αναθεώρησε και συμπλήρωσε τις επόμενες εκδόσεις (απ’ όπου και η ελληνική μετάφραση), ενσωματώνοντας τόσο αρχειακές πηγές που έγιναν προσβάσιμες μετά τη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης όσο και τον διάλογο των ιστορικών κατά τη δεκαετία του 1990.
Σε αντίθεση με πολλούς άλλους ιστορικούς, που εστιάζουν την προσοχή τους στο έτος 1917, υποβαθμίζοντας, με αυτόν τον τρόπο τις δεκαετίες πριν και μετά, ο συγγραφέας εντάσσει την Ρωσική Επανάσταση στο πλαίσιο της συνολικότερης ρωσικής ιστορίας των αρχών του 20ού αιώνα, διευρύνοντας την οπτική του γωνία, προκειμένου να συμπεριλάβει την περίοδο από το 1900 έως το 1927. Με τον τρόπο αυτό διευρύνει το χρονικό φάσμα της έρευνας, επιτρέποντας την καλύτερη κατανόηση της Επανάστασης. Παράλληλα, συνεξετάζει τις πολιτικές, τις οικονομικές και τις κοινωνικές εξελίξεις, ενοποιώντας, με τον τρόπο αυτό, το αντικείμενο της μελέτης της νέας κοινωνίας που χτιζόταν πάνω στην πρώην αυτοκρατορία, ακολουθώντας έναν νέο, διαφορετικό και καινοφανή δρόμο προς τη νεωτερικότητα.
Σαρλ Μπετελέμ
Οι ταξικοί αγώνες στην ΕΣΣΔ, 3η περίοδος, 1930-1941
Μετάφραση: Σπ. Κακουριώτης
Κουκκίδα, 2017
σελ. 728
Από τη μνημειώδη μελέτη του Σαρλ Μπετελέμ με τίτλο Οι ταξικοί αγώνες στην ΕΣΣΔ είχαν μεταφραστεί στα ελληνικά μονάχα οι δύο πρώτοι τόμοι, που αφορούν την περίοδο της Οκτωβριανής Επανάστασης (1917-1923) και τη σταθεροποίηση του καθεστώτος (1923-1930), αντίστοιχα. Με την ευκαιρία της εκατονταετηρίδας της Επανάστασης, από τις εκδόσεις Κουκκίδα παρουσιάζεται για πρώτη φορά στη γλώσσα μας και ο τρίτος τόμος του έργου, που αφορά την περίοδο 1930-1941.
Ο τόμος, που αποτελεί μια ενδελεχή μελέτη του σταλινικού συστήματος, αποτελείται από δύο ξεχωριστά μέρη, «Οι κυριαρχούμενοι» (1982) και «Οι κυρίαρχοι» (1983), και με αυτόν ο γάλλος θεωρητικός συμπληρώνει, αλλά και αναθεωρεί, τις επεξεργασίες που περιλαμβάνονται στους δύο προηγούμενους (που και αυτοί κυκλοφορούν από τις εκδόσεις Κουκκίδα).
Στο πρώτο μέρος του τόμου ο μαρξιστής θεωρητικός αναλύει τις κοινωνικές σχέσεις που διαμορφώνονται στην ΕΣΣΔ της δεκαετίας του ’30, με κύρια χαρακτηριστικά τους την απαλλοτρίωση των αγροτών, μέσω της υποχρεωτικής κολεκτιβοποίησης, και την καθυπόταξη της εργατικής τάξης, μέσω της απογύμνωσής της από κάθε δικαίωμα και δυνατότητα συνδικαλιστικής οργάνωσης, καθώς και μέσω της επιβολής του δεσποτισμού μέσα στα εργοστάσια. Ταυτόχρονα, αναλύει το σύστημα της καταναγκαστικής εργασίας που εφαρμόστηκε στο Γκούλαγκ, τροφοδοτώντας ένα εξαιρετικά εκτεταμένο τμήμα της οικονομίας με πάμφθηνη εργατική δύναμη.
Στο δεύτερο μέρος του έργου ο Μπετελέμ αναλύει τη συγκρότηση της νέας κυρίαρχης τάξης, έτσι όπως αναδύεται μέσα από τις απολυταρχικές σχέσεις εξουσίας της σταλινικής περιόδου, την τρομοκρατία και τη μαζική καταστολή που έπληξε το κομμουνιστικό κόμμα και τον πληθυσμό, αλλά και τη διαμόρφωση μιας επεκτατικής εξωτερικής πολιτικής, που οδήγησε στη συμμαχία με τη χιτλερική Γερμανία.
Μολονότι το έργο γράφτηκε πριν από τη διάλυση της ΕΣΣΔ και, κατά συνέπεια, ο συγγραφέας του δεν μπόρεσε να εκμεταλλευτεί το αρχειακό υλικό που έγινε προσβάσιμο έκτοτε, οι αναλύσεις του συνεχίζουν να διατηρούν την εγκυρότητά τους, στηριγμένες σε σοβιετικές πηγές και πλούσια δυτική βιβλιογραφία.
Πολ Άβριτς κ.ά.
Αναρχικοί και μπολσεβίκοι στη Ρωσική Επανάσταση
Μετάφραση: Ρ. Μπέρκνερ, Μ. Κορακιανίτης, Γ. Μπαλή, Γ. Ιωαννίδης
Αλεξάνδρεια, 2017
σελ. 200
Μια διαφορετική ματιά στη Ρωσική Επανάσταση δίνουν τα κείμενα που συγκεντρώνονται στον τόμο αυτό, παρουσιάζοντας συνοπτικά τη στάση και τη δράση των διάφορων αναρχικών ρευμάτων, τόσο κατά τη διάρκεια της επανάστασης του Φεβρουαρίου και του Οκτωβρίου όσο και του εμφυλίου που ακολούθησε, η λήξη του οποίου σηματοδότησε και το τραγικό τέλος των ρώσων αναρχικών. Ένα τέλος το οποίο σηματοδοτούν ο θάνατος και η δημόσια κηδεία του Πιοτρ Κροπότκιν, η συντριβή της εξέγερσης της Κροστάνδης και των ανταρτών του Νέστορα Μαχνό στην Ουκρανία. Στη συνέχεια η ιστορία του αναρχικού κινήματος στη «σοβιετική» Ρωσία θα γραφτεί μονάχα στη Σιβηρία, στα εκτελεστικά αποσπάσματα και στην εξορία, για τους πιο τυχερούς…
Στον τόμο της σειράς «Ελευθεριακή σκέψη» των εκδόσεων Αλεξάνδρεια συγκεντρώνονται τρία σύντομα μελετήματα των ελευθεριακών ερευνητών Φρανκ Χάρισον και Πολ Άβριτς, πολιτικού επιστήμονα και ιστορικού, αντίστοιχα, στα οποία παρουσιάζεται, αφενός, η θεωρητική σύγκρουση αναρχισμού και μπολσεβικισμού κατά τη διάρκεια της επανάστασης γύρω από το ζήτημα του κράτους και της εξουσίας και, αφετέρου, η δράση των ποικίλων αναρχικών τάσεων από το 1917 έως το 1921.
Ακολουθούν κείμενα των γνωστότερων ρώσων αναρχικών στοχαστών της εποχής (Πιοτρ Κροπότκιν, Νέστορ Μαχνό, Έμμα Γκόλντμαν, Αλεξάντερ Σαπίρο, Βολίν, Γκριγκόρι Μαξίμοφ, Αλεξάντερ Μπέρκμαν), απελπισμένες εκκλήσεις που ζητούν τη συμπαράσταση του διεθνούς αναρχικού κινήματος για τη σωτηρία των φυλακισμένων ρώσων αναρχικών ή παθιασμένες καταγγελίες της μπολσεβίκικης δικτατορίας και του «κόκκινου φασισμού» κατά τη δεκαετία του 1930.
Γιώργος Μαργαρίτης
Η Ρωσική Επανάσταση. Μια σύντομη ιστορία
Εκδόσεις ΚΨΜ, 2017
σελ. 328
Με διακηρυγμένα «διδακτικό» στόχο, ο καθηγητής σύγχρονης Ιστορίας Γιώργος Μαργαρίτης παρουσιάζει στο εγχειρίδιο αυτό μια ανασκόπηση των εξελίξεων του έτους 1917 στη Ρωσία, που ξεκινά από τον («πατέρα πάντων») πόλεμο και την επανάσταση του Φλεβάρη, για να οδηγηθεί στον Οκτώβρη και την «έφοδο στον ουρανό». Χωρίς να κρύβει τη γοητεία που του ασκούν οι «μεγάλες αφηγήσεις», παραδέχεται πως «οι εξιστορήσεις των μεγάλων στιγμών της ανθρωπότητας, των ριζοσπαστικών αλλαγών, των αλμάτων του πολιτικού και του πολιτιστικού προς τα εμπρός είναι εχθρικές προς τη σημερινή κατάσταση του κόσμου». Πηγαίνοντας κόντρα στο ρεύμα, με το εγχειρίδιό του αυτό επιδιώκει «να θυμίσει όσα κρύβονται πίσω από το καθημερινό και το επουσιώδες»…
