Του Σπύρου Κακουριώτη.
Ήταν «ο πόλεμος που θα τελείωνε όλους τους πολέμους»· αυτό τουλάχιστον ισχυριζόταν ο δημόσιος λόγος των εμπολέμων… Η ελπίδα αυτή όχι μονάχα αποδείχθηκε πολύ σύντομα απατηλή αλλά, επιπλέον, στη διάρκεια των χρόνων που ακολούθησαν έγινε φανερό πως στις αρχές Αυγούστου του 1914 είχε πυροδοτηθεί ένας μακρύς, παρατεταμένος και εξαιρετικά φονικός ευρωπαϊκός εμφύλιος πόλεμος, που έληξε το 1945 –ή, αν συνυπολογίσουμε τον ακήρυκτο Ψυχρό Πόλεμο, μόλις το 1989.
Όμως, αν κάτι θάφτηκε υπό τους κρότους των πυροβολισμών στο Σαράγιεβο, αυτό ήταν ο 19ος αι. Η «μπελ επόκ» πέρασε οριστικά στο παρελθόν και η ευρωπαϊκή συνείδηση υπέστη ένα βαθύτατο και δυσεπούλωτο τραύμα, το οποίο αποτυπώθηκε με ενάργεια στους κατακλυσμιαίους μετασχηματισμούς της τέχνης και της λογοτεχνίας.
Πολλοί από τους σημαντικότερους ευρωπαίους συγγραφείς βίωσαν την τραυματική εμπειρία της ανθρωποσφαγής χωμένοι στη λάσπη και στα χαρακώματα των πεδιάδων του Βελγίου και της Γαλλίας. Άλλοι, στα μετόπισθεν, επεξεργάζονταν τις ειδήσεις που έφταναν από το μέτωπο, αλλά και την εμπειρία όσων επέστρεφαν από αυτό, αναχωνεύοντας και μετασχηματίζοντάς την σε μια σκοτεινή τέχνη, απ’ όπου η πίστη στο «φωτεινό μέλλον» της ανθρωπότητας είχε χαθεί για πάντα…
Σε αυτή τη λογοτεχνία του πολέμου, στην αντίδραση των συγγραφέων στο «1914», είναι αφιερωμένο το νέο τεύχος (199-200) του περιοδικού Το Δέντρο. Με κείμενα λογοτεχνών όπως οι Τόμας Μαν, Έριχ Μαρία Ρεμάρκ, Ρομέν Ρολάν, Γιόζεφ Ροτ, Ρόμπερτ Μούζιλ, Ελίας Κανέτι, Νικολάι Στεπάνοβιτς Γκουμιλιόφ, κείμενα ημερολογιακά ή κείμενα γραμμένα για/κατά τις πρώτες ώρες του πολέμου…
Με αυτά τα κείμενα συνομιλούν ιστορικοί (Σέρτζιο Ρομάνο, Γιώργος Κόκκινος, Θάνος Βερέμης, Έλλη Λεμονίδου, Μάρκος Καρασαρίνης), μελετητές (Άννα Κουστινούδη, Μάνος Στεφανίδης), αλλά και έλληνες συγγραφείς, όπως οι Μιχάλης Μοδινός, Πόλυ Χατζημανωλάκη, Γιάννης Δούκας, Γιάννης Ευσταθιάδης.
Πολύ πιο κοντά στις αναζητήσεις της σύγχρονης ιστοριογραφίας, οι σελίδες του αφιερώματος στην έκρηξη του Μεγάλου Πολέμου δίνουν την ευκαιρία στον αναγνώστη, είτε αυτός εκκινεί από αμιγώς λογοτεχνικές ανησυχίες είτε από ιστοριογραφικές, για μια «από τα κάτω» ματιά στο γεγονός του πολέμου, στη βιωμένη εμπειρία, όπως αυτή καταγράφτηκε από την νέα καλλιτεχνική ευαισθησία που αναδύθηκε μέσα από τις στάχτες της μάχης.
Το αφιέρωμα στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο και την πρόσληψή του από σημαντικούς λογοτέχνες θα συνεχιστεί και στο επόμενο τεύχος του καλού περιοδικού (τον Οκτώβριο) που, όπως ενημερώνουν οι εκδότες του, θα είναι πολύ πιο «λογοτεχνικό», με λιγότερες αναφορές σε ιστορικά κείμενα και περισσότερες σε αμιγώς λογοτεχνικά (Προυστ, Ντος Πάσος, Ελυάρ, Μπρετόν, Χέμινγουεϊ, Γιουρσενάρ, Πάουντ, Κίπλινγκ κ.ά.) Μολονότι ο διάλογος της λογοτεχνίας με την ιστορία (και με τις δύο έννοιες του όρου, του συντελεσμένου παρελθόντος και της επιστημονικής ανακατασκευής του), έτσι όπως παρουσιάζεται στις σελίδες του τρέχοντος τεύχους, αποδεικνύεται εξαιρετικά γόνιμος, θα αναμένουμε και την «λογοτεχνικότερη» συνέχεια με ανυπομονησία…
[ΤΟ ΔΕΝΤΡΟ, Διονυσίου Αιγινήτου 34, 115 28, Αθήνα, 210-38.04.630, dentromag@yahoo.gr]
