του Φίλιππου Φιλίππου
Τη δεκαετία του ’80, όταν εντελώς ξαφνικά και απρογραμμάτιστα μπήκα στο χώρο της αστυνομικής λογοτεχνίας –όπου παραδόξως παρέμεινα– με ένα μυθιστόρημα, το Κύκλος θανάτου, εμπνευσμένο από τα έργα του Γιάννη Μαρή. Δεν είχα όμως πλήρη εικόνα του είδους. Ναι, είχα διαβάσει Άγκαθα Κρίστι, Σιμενόν, Τσάντλερ και Χάμετ, είχα δει αρκετές ταινίες μυστηρίου στον κινηματογράφο, είχα ακούσει αστυνομικές ιστορίες στο ραδιόφωνο (λ.χ. του Νίκου Φώσκολου), αλλά αγνοούσα κάποια έργα της παγκόσμιας λογοτεχνίας και τους συγγραφείς τους. Για παράδειγμα, είχα δει την ταινία του Χίτσκοκ Ο άγνωστος του εξπρές (Ξένοι στον τρένο), αλλά δεν είχα διαβάσει το βιβλίο της Πατρίτσια Χάισμιθ.
Το 1986 κυκλοφόρησε Ο ταλαντούχος κ. Ρίπλεϊ (μετ. Έφη Φρυδά, εκδ. Λιβάνη) και συνειδητοποίησα την ιδιαιτερότητα και την μοναδικότητα αυτής της σπουδαίας αφηγήτριας. Έχοντας τη συνήθεια να σημειώνω στα βιβλία που διάβαζα λίγα λόγια για την εντύπωση που μου έκανε η ανάγνωσή τους, έγραψα σε μια σελίδα: «Καλογραμμένο. Περιπετειώδες. Ο κεντρικός ήρωας έχει εσωτερική ζωή, έχει χαρακτήρα-υπόδειγμα για αστυνομικό ήρωα. Όμως, το τέλος καθόλου καλό, ούτε αναμενόμενο».
Ήθελα να πω ότι το περίμενα διαφορετικό. Συνηθισμένος από το συμβατικό τέλος όλων των αστυνομικών ιστοριών που είχα διαβάσει, δηλαδή από την σύλληψη και την τιμωρία του δράστη ενός εγκλήματος (φυλάκιση ή εκτέλεση), δεν ένιωσα καλά που ο συμπαθητικός δολοφόνος, ο Τομ Ρίπλεϊ, όχι μόνο δεν πλήρωσε για τη δολοφονία που διέπραξε (σκότωσε τον πλούσιο φίλο του για να πάρει τη θέση του και τα λεφτά του), αλλά ταξίδεψε στην Ελλάδα για να δει την Ακρόπολη, να χαρεί τον ήλιο και τη θάλασσα. Και βέβαια η επιτυχία του βιβλίου ώθησε την Χάισμιθ να γράψει κι άλλα μυθιστορήματα με τον ίδιο συμπαθητικό εγκληματία που σκότωνε χωρίς να τιμωρείται.
Σε μια από τις τελευταίες σελίδες του μυθιστορήματος διαβάζουμε τη φράση «Αισθανόταν πλημμυρισμένος από μια υπεράνθρωπη δύναμη και γενναιότητα». Άραγε, σκεφτόμουν, όλοι οι δολοφόνοι αισθάνονται σαν τον Ρίπλεϊ; Δεν νιώθουν ενοχές, τύψεις, φόβο μήπως συλληφθούν; Τι μυθιστορηματικός ήρωας ήταν αυτός που η αστυνομία δεν μπορούσε να τον ενοχοποιήσει, άρα δεν αποδιδόταν δικαιοσύνη ώστε να αποκατασταθεί η τάξη που είχε διασαλευτεί, όπως συμβαίνει με όλα τα σχετικά μυθιστορήματα, κλασικά ή σύγχρονα;
Ασφαλώς, η παραπάνω φράση δεν ανήκει στην Χάισμιθ ή καλύτερα δεν είναι αποκλειστικά δική της, την δανείστηκε από τον Ντοστογιέφσκι, ο οποίος την έχει βάλει στο Έγκλημα και τιμωρία (μετ. Φώντας Κονδύλης, εκδ. Πατάκη). Εκεί, ο φτωχός φοιτητής Ροντιόν Ρασκόλνικοφ σκοτώνει με τσεκούρι τη γριά ενεχυροδανείστρια για να της πάρει λεφτά και κοσμήματα. Σκέφτεται λοιπόν τα εξής: «Δύναμη, δύναμη είν’ αυτό που χρειάζεται κανείς, τίποτα δεν μπορείς να καταλάβεις χωρίς αυτήν, και η δύναμη πρέπει να κερδίζεται με δύναμη… Κι αυτό ακριβώς δεν ξέρουν οι άνθρωποι». Κι αμέσως ο συγγραφέας έφυγε με καμάρι, ενώ μέσα του δυνάμωναν η περηφάνια και η αυτοπεποίθηση. Γινόταν ένας διαφορετικός άνθρωπος κάθε στιγμή που περνούσε, διαβάζουμε.
Η Πατρίτσια Χάισμιθ, μεγάλη θαυμάστρια του Ντοστογιέφσκι, στο βιβλίο της Πώς να γράψετε ένα μυθιστόρημα αγωνίας [και δράσης] (μετ. Αγγελική Βασιλάκου, εκδ. Πατάκη) εξομολογείται: «Βρίσκω το δημόσιο αίσθημα περί δικαιοσύνης αρκετά βαρετό και τεχνητό, γιατί ούτε η ζωή ούτε η φύση ενδιαφέρονται αν θα απονεμηθεί δικαιοσύνη ή όχι». Και συνεχίζει: «Το κοινό, ή τουλάχιστον η μεγαλύτερη μερίδα του κοινού, θέλει να βλέπει το νόμο να θριαμβεύει, αν και ταυτόχρονα του αρέσει η βία. Αρκεί να ασκείται από την σωστή πλευρά».
Μιας και τούτο το κείμενο είναι αυτοαναφορικό, ας προσθέσω πως απέκτησα όλα τα βιβλία της Χάισμιθ που κυκλοφόρησαν στη χώρα μας, ακόμα κι εκείνο που αφορά τους ζωόφιλους ή το άλλο στο οποίο απευθύνεται στους μισογύνηδες. Επίσης, τη βιογραφία της από τον Άντριου Ουίλσον (μετ. Ραλλού Θεοδωρίδου, εκδ. Νεφέλη). Τα μελέτησα και επιχείρησα να τα ερμηνεύσω. Διαπίστωσα πως σε αυτά άντρες και γυναίκες βρίσκονται σε αντιπαράθεση και συχνά οι συγκρούσεις τους συνδέονται μ’ έναν γάμο που είναι προβληματικός. Κάποια στιγμή, ωρίμασε μέσα μου η ιδέα για τη συγγραφή ενός μυθιστορήματος που θα συνδύαζε τη φιλοσοφία του Ντοστογιέφσκι και τις απόψεις της Χάισμιθ περί δικαιοσύνης. Έτσι προέκυψε το ψυχολογικό θρίλερ Ο κήπος με τις φράουλες που κατά κάποιο τρόπο αποτελεί φόρο τιμής σε αυτούς τους δύο σπουδαίους συγγραφείς.
