Της Ελένης Χοντολίδου.
Καλά παιδικά βιβλία είναι αυτά που:
1. Δεν απευθύνονται στα παιδιά με μωρουδίστικη γλώσσα
Τα παιδιά είναι μικρά και αναπτύσσονται, δεν είναι ηλίθια για να τους απευθυνόμαστε σε γλώσσα που υποτίθεται ότι μιμείται τον δικό τους λόγο. Όσο πιο πλούσιο το λεξιλόγιο των βιβλίων τόσο μεγαλύτερη και η γλωσσική αλλά και γνωστική ανάπτυξη των παιδιών. Τα βιβλία, και μάλιστα τα παιδικά, δεν τα διαβάζουμε μόνο μία φορά και όχι μόνο σε μία ηλικιακή φάση. Τα κενά που υπάρχουν στο λεξιλόγιο θα καλυφθούν συν τω χρόνω, ακριβώς όπως συμβαίνει και στους ενήλικους αναγνώστες όταν διαβάζουν στη γλώσσα τους ένα απαιτητικό κείμενο ή ένα κείμενο σε ξένη γλώσσα.
2. Οι εικόνες τους δεν είναι καλύτερες από το κείμενό τους
Τα εικονογραφημένα βιβλία είναι βιβλία που συνοδεύονται από εικονογράφηση και όχι ζωγραφική με λεζάντες. Μ’ άλλα λόγια η εικόνα υπηρετεί το κείμενο και όχι το ανάποδο. Ακόμη και σε περιπτώσεις μεγάλων ζωγράφων-εικονογράφων το κείμενο οφείλει να είναι πρώτο. Συχνά, το ζευγάρι συγγραφέας-εικονογράφος είναι φίλοι και έχουν μόνιμη συνεργασία και αυτό γονιμοποιεί τη δουλειά τους με πολύ ενδιαφέροντα τρόπο
3. Δεν έχουν βαρύγδουπα μηνύματα περί έθνους, πατρίδας, θρησκείας, οικογένειας
Το σχολείο φτάνει και περισσεύει για τον σκοπό αυτόν. Δεν χρειάζεται να το κάνουν και τα παιδικά βιβλία. Αντιθέτως, τα παιδικά βιβλία χρειάζεται να αποδομούν δημιουργικά αυτές τις έννοιες που παρουσιάζονται συμπαγείς στα σχολικά βιβλία ενώ η πραγματικότητα που ζουν τα παιδιά είναι διαφορετική: το έθνος αλλάζει, η πατρίδα δεν είναι το ίδιο για όλους, δεν έχουμε όλοι την ίδια θρησκεία και κάποιοι δεν έχουν καθόλου θρησκεία, η οικογένεια δεν είναι πάντοτε αυτό που ήθελαν τα παιδιά να είναι.
4. Δεν θεωρούν ότι όλα τα παιδιά είναι μικροαστικής καταγωγής
Ωραία ήταν τα παιδικά βιβλία της δικής μου παιδικής ηλικίας με τα τακτοποιημένα και καλοβολεμένα στις μικροαστικές και μεσοαστικές τους οικογένειες παιδάκια, αλλά, φευ! υπάρχουν και άλλες κοινωνικές τάξεις στη ζωή. Αφήνουμε χώρο ταύτισης και για τα παιδιά των εργατών, των μεταναστών, των προσφύγων στα παιδικά βιβλία; Των οικογενειών που είναι θύματα της κρίσης, του πολέμου, της φτώχειας;
5. Δεν εκβιάζουν τη συνείδηση των παιδιών θεωρώντας δεδομένο ποιο είναι καλό και ποιο κακό
Παρά το γεγονός ότι οι ιστορίες συχνά έχουν ένα μήνυμα, δεν χρειάζεται αυτό να επιβάλλεται στα παιδιά-αναγνώστες με έναν τρόπο εκβιαστικό και αφόρητο ως να έχει ο συγγραφέας για ΟΛΑ τα ζητήματα άποψη και ως να είναι πολύ εύκολο ΠΑΝΤΟΤΕ να ξεχωρίζουμε το καλό από το κακό. Ο Ε. Μ. Forster στο κείμενό του «Τι πιστεύω» λέει: «Εάν ήταν να διαλέξω μεταξύ του να προδώσω την πατρίδα μου ή τον φίλο μου, ελπίζω να είχα τα κότσια να προδώσω την πατρίδα μου». Είναι τα παιδικά βιβλία ανοικτά σε προσεγγίσεις δύσκολων διλημμάτων και πολύπλοκων στιγμών που αντιμετωπίζει ένας άνθρωπος; Είναι το ψέμα πάντοτε ψέμα; Η απόκρυψη αλήθειας είναι πάντοτε κατακριτέα; Κάνουμε πάντοτε αυτό που ζητά από μας η πατρίδα μας ακόμη κι αν αυτό δεν είναι σωστό;
6. Δεν είναι κατά παραγγελίαν υπέρ αναπήρων, αδυνάτων, μεταναστών…
Καλή είναι η πολιτική ορθότης στα κείμενα που έχουν λογοτεχνικότητα. Αλλά άνευ αυτής ουδέν εστί γενέσθαι των δεόντων. Τα καλά λογοτεχνικά βιβλία μπορεί να είναι και πολιτικώς ορθά. Τα πολιτικώς ορθά βιβλία δεν είναι κατ’ ανάγκην καλή λογοτεχνία. Τον τελευταίο καιρό η αγορά του παιδικού βιβλίου έχει γεμίσει από βιβλία που είναι εμφανώς γραμμένα «κατά παραγγελίαν».
7. Έχουν χιούμορ και προάγουν τη φαντασία
Τα καλά παιδικά βιβλία -όπως όλα τα βιβλία- μπορούν πού και πού να έχουν χιούμορ. Το χρειαζόμαστε όλοι και ειδικά τα παιδιά. Δεν χρειάζεται σοβαροφάνεια ακόμη και για τα πιο σοβαρά θέματα. Τα πάντα μπορούν να ειπωθούν με χιούμορ. Η σοβαροφάνεια δεν μας κάνει σοβαρούς. Μας κάνει βαρετούς.
8. Δεν βαριέσαι να τα διαβάζεις ξανά και ξανά
Όπως η καλή λογοτεχνία ενηλίκων δεν πετιέται γιατί θέλεις να διαβάσεις το βιβλίο ξανά, έτσι και με τα παιδικά βιβλία: εάν είναι καλά, θα τα διαβάσουμε πολλές φορές. Σκεφθείτε τους δύσμοιρους γονείς-αναγνώστες που χρειάζεται να διαβάζουν για τα παιδιά τους τα βιβλία τους πολλές φορές να είναι αναγκασμένοι να διαβάζουν κακά λογοτεχνικά βιβλία!
9. Έχουν νοήματα που πάνε πάνω και πέρα από την ηλικία των παιδιών
΄Ολα τα καλά λογοτεχνικά βιβλία είναι πολύσημα. Κάθε φορά που τα διαβάζεις ανακαλύπτεις κρυμμένα νοήματα, που βρίσκονται στις σελίδες τους καλά φυλαγμένα σαν μυστικά. Το ίδιο και με τα παιδικά βιβλία: όσα εξ αυτών είναι καλά βιβλία έχουν ενδιαφέρουσες πολυσημίες και νοήματα που δεν απευθύνονται αποκλειστικά στα παιδιά. Πάνε πιο πέρα από την ηλικία τους, κλείνουν το μάτι στους αναγνώστες γονείς, αφήνουν και μια μικρούλα γωνιά μυστηρίου.
10. Δεν μπορείς να τα αποχωριστείς κι ας τα έχεις πάρει για παιδιά… (τα καλά παιδικά βιβλία είναι καλά και ενηλίκους)
Τα καλά παιδικά βιβλία είναι καλά βιβλία. Και τα καλά βιβλία είναι για όλους. Εφ’ όσον τα παιδικά βιβλία τα διαλέγουν οι γονείς οφείλουν να είναι καλά και γι’ αυτούς. Κάθε ενήλικος που σέβεται τον εαυτό του και δεν ντρέπεται για το παιδί που είναι, έχει μια μικρή παιδική βιβλιοθήκη στο σπίτι του ή στο μυαλό του. Με βιβλία κάθε είδους: από Λούκυ Λουκ και Μάφάντα έως Χάκμπερι Φιν.
2. Δεν μπορείς να βάλεις φραγμό στη ποιότητα του εικαστικού, προκειμένου να μην είναι ποιοτηκότερη η εικόνα από το κείμενο και, αντίστροφα. Στο κάτω κάτω οι υποδεέστεροι ας….πρόσεχαν.
Σε ένα δε εικονογραφημένο βιβλίο υπάρχουν δύο καλλιτεχνικοί συντελεστές και δεν μπορεί εκ προοιμίου, να επιβάλλεται να υπερτερεί ο ένας από τον άλλον. Ας σκεφτούμε ένα κινηματογραφικό ή θεατρικό έργο με καλύτερο σενάριο (story) από τη σκηνοθεσία ή και το αντίθετο. Αυτά τα ολίγα τα οποία θα μπορούσε να ήταν πάρα πολλά!!!!