του Γιάννη Παπαδάτου (*)
(μικρές βιογραφίες, συναισθηματική και κοινωνική νοημοσύνη, δημιουργικότητα, διατροφή, μουσική-ζωγραφική, μαθηματικά, πολιτειότητα, μυθολογία)
του Γιάννη Σ. Παπαδάτου *
Τα τελευταία χρόνια, σε μεγαλύτερο ρυθμό από ό,τι στο παρελθόν, εκδίδονται, ελληνικά ή μεταφρασμένα, εικονογραφημένα βιβλία γνώσεων βραχείας φόρμας, που απευθύνονται σε παιδιά κυρίως της σχολικής ηλικίας. Τα βιβλία γνώσεων αντλούν την ύλη τους από τους τομείς του επιστητού και αναφέρονται σε τρεις κυρίως μορφές: μυθοπλαστικά βιβλία (αφήγηση με πλοκή), μη μυθοπλαστικά βιβλία (καθαρές/ξερές γνώσεις, ή με απλή δίχως πλοκή αφήγηση) καθώς και σε μεικτά βιβλία γνώσεων (κείμενα καθαρών γνώσεων και αφηγηματικά). Παρά την πληθώρα των συγκεκριμένων βιβλίων και τη σπουδαιότητά τους, στην ελληνική βιβλιογραφία υπάρχουν ελάχιστες δημοσιευμένες μελέτες και εργασίες θεωρητικού και ερευνητικού περιεχομένου. Ωστόσο, στο Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών «Παιδικό Βιβλίο και Παιδαγωγικό Υλικό» του ΤΕΠΑΕΣ του Πανεπιστημίου Αιγαίου, έχουν εκπονηθεί ή εκπονούνται, τα τελευταία χρόνια, σχετικές διπλωματικές εργασίες. Αλλά και στην πράξη τα βιβλία γνώσεων είναι «παραγκωνισμένα», κυρίως, επειδή στην κατηγορία «παιδικό βιβλίο» εννοούμε το «καθαρά» λογοτεχνικό, παρά το ότι αυξάνεται προοδευτικά η έκδοση βιβλίων γνώσεων και ιδιαίτερα εκείνων της μυθοπλαστικής μορφής. Τούτο έχει ως αποτέλεσμα να μην αντιμετωπίζονται, στην αναγνωστική και διδακτική διαδικασία, ως ιδιαίτερη κατηγορία, παρόλο που δεκαετίες τώρα περιλαμβάνονται στα διάφορα επίσημα και έγκυρα βραβεία (κρατικά, ΙΒΒΥ-Κύκλος του Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου, διαδικτυακό περιοδικό Αναγνώστης).
Τα συγκεκριμένα βιβλία είναι δυνατό να αποτελέσουν ουσιαστικά συμπληρώματα των σχολικών βιβλίων –αρκεί να χρησιμοποιούνται μεθοδικά και με γνώση- αλλά και ως εξωσχολικά αναγνώσματα. Γενικά τα βιβλία γνώσεων, έχουν και ένα άλλο «προσόν»: διαβάζονται, όπως έχει δείξει η έρευνα- πιο ευχάριστα από μεγάλη μερίδα αγοριών ένα γεγονός που είναι δυνατόν να χρησιμεύσει ως εφαλτήριο για την ανάγνωση και «καθαρών» λογοτεχνικών βιβλίων (σημειώνω ότι το ποσοστό φιλαναγνωσίας των αγοριών έναντι των κοριτσιών είναι πολύ μικρότερο), αλλά και από τους ενήλικες, για το φρεσκάρισμα των γνώσεών τους ή ακόμη και για την αναπλήρωσή τους. Επιπλέον, λόγω της ως ένα βαθμό «διδακτικής τους αποστολής» πολλά μυθοπλαστικά βιβλία γνώσεων, πέφτουν στην παγίδα του διδακτισμού, ως γνωστόν, αρνητικού στοιχείου για την ποιότητά τους, αφού και σύμφωνα με τους θεωρητικούς τα συγκεκριμένα βιβλία, όταν αξιολογούνται, πρέπει να τηρούν επακριβώς τα κριτήρια του καλού λογοτεχνικού βιβλίου. Σε ορισμένα αξιόλογα μυθοπλαστικά βιβλία γνώσεων κάποιες περιπτώσεις, που βρίσκονται ίσως αναγκαστικά στις παρυφές του διδακτισμού, υπονομεύονται δημιουργικά από το χιούμορ, αλλά και από τους στόχους τους οι οποίοι συνδέονται αποκλειστικά με την πληροφόρηση.
Ένα βασικό ζήτημα στο συγκεκριμένο είδος βιβλίων είναι η εικονογράφηση η οποία, για ευνόητους λόγους, είναι απαραίτητο, για την αποφυγή σύγχυσης, να είναι ακριβώς ή κοντά στο γνωστικό αντικείμενο το οποίο πραγματεύονται.
Στη συνέχεια παραθέτω, από την πλούσια παραγωγή των τελευταίων χρόνων, ορισμένες θεματικές εικονογραφημένων βιβλίων βραχείας φόρμας που ξεχωρίζουν κατά την άποψή μου και τα οποία διοχετεύουν ευχάριστα, λειτουργικά και δημιουργικά τη γνώση μέσα από μια πολυμορφία κειμενικών αποτυπώσεων καθώς και εικονογραφικών απεικονίσεων.
Αν λάβουμε υπόψη μας την επέτειο των 200 ετών (2021) από την ελληνική επανάσταση οι βιογραφίες ιστορικών προσώπων αποτελούν την πλειονότητα των σχετικών βιβλίων.
Έτσι, ανάμεσα στα αρκετά και, είναι αλήθεια, καλά βιβλία, που εκδόθηκαν τα δύο τελευταία χρόνια, το Ήρωες του 1821, των Βασίλη Κουτσιαρή και Γιάννη Διακομανώλη (Μίνωας, 2020, σ. 44), ένα μη μυθοπλαστικό βιβλίο, διακρίνεται για τον τρόπο που παρουσιάζει το θέμα του. Σε κάθε δισέλιδο, προσφέρει συμπυκνωμένο υλικό για 21 πρόσωπα της ελληνικής επανάστασης. Αξιοπαρατήρητα είναι τα έγχρωμα σκίτσα του Δημήτρη Ευστρατιάδη. Ανάμεσα στους ήρωες και τις ηρωίδες που παρουσιάζονται, περιλαμβάνονται ο Ανδρούτσος, ο Διάκος, ο Κολοκοτρώνης, η Μαυρογένους, η Μπουμπουλίνα, ο Παπαφλέσσας, οι Υψηλάντηδες. Το κάθε πρόσωπο αναδύεται ως εξής: στην αριστερή σελίδα με τον τίτλο “Λίγα λόγια” αναφέρονται κύρια βιογραφικά στοιχεία, με τον τίτλο “Αξίζει να αναφερθεί” παρουσιάζεται μια εμβληματική συμμετοχή του στον αγώνα και με τον τίτλο “Μια ιστορία” υπογραμμίζεται μια χαρακτηριστική του στιγμή. Στη δεξιά σελίδα παρουσιάζεται το σκίτσο του προσώπου (“Ήξερες ότι…”) με διάφορες πληροφορίες για τη δράση του και με τον τίτλο “Ταυτότητα” οι ημερομηνίες γέννησης και θανάτου του. Και για αυτόν τον λόγο, δηλαδή, της οργάνωσης της ύλης, το βιβλίο μπορεί να αποτελέσει πολύτιμο εργαλείο για τους γονείς και κυρίως για τους εκπαιδευτικούς της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης.
Η Αργυρώ Πιπίνη με τη σειρά «Μικρά Γατικά» παρουσιάζει μεγάλες μορφές της παγκόσμιας ιστορίας με έναν μυθοπλαστικά ευρηματικό τρόπο: πάντα μια γάτα ή ένας γάτος αφηγούνται καίριες σκηνές του βίου τους. Ο αφηγητής γάτος …Όθωνας, στο βιβλίο Όθων και Αμαλία (Πατάκης, 2021, σ. 64), κυριολεκτικά …εικονογραφεί και όχι μόνο με τις ευχάριστες ζωγραφιές της Ιφιγένειας Καμπέρη, σκηνές μικρές και μεγάλες της καθημερινότητας του πρώτου βασιλιά της Ελλάδας και της συντρόφου του Αμαλίας. Σκιαγραφεί με αγάπη και με συγκινητικό γνοιάξιμο τον έφηβο που ήρθε απρόσμενα στην Ελλάδα, τις διαβουλεύσεις στο παλάτι για φλέγοντα ζητήματα του νεοσύστατου κράτους, τη δημιουργία του βασιλικού κήπου καθώς και χαρακτηριστικές στιγμές της Αμαλίας. Σημειώνονται η εμβληματική στιγμή του πρώτου Συντάγματος και άλλες εικόνες από τη ζωή τους στα ανάκτορα. Ο γάτος πέρα από την αγάπη που δέχεται, είναι αδέκαστος κριτής. Αναδεικνύει τα τρωτά σημεία του βασιλιά αλλά και τα θετικά. Η συγκεκριμένη σειρά είναι πρωτότυπη γιατί μέσα από τη μυθοπλασία τις λυρικές εικόνες και το χιούμορ, ολοκληρώνει τις προσωπικότητες ουσιαστικά, συνάμα κάνοντάς τες οικείες στα παιδιά προσφέροντας μια άλλη ματιά της ιστορίας, πιο βατή, πιο κατανοητή και συνάμα κριτικά γοητευτική. Επίσης, στο τέλος του βιβλίου παρατίθενται επιπλέον στοιχεία για τα πρόσωπα και την εποχή τους.
Και τα δύο επόμενα βιβλία είναι μυθοπλαστικά. Αφορούν προσωπικότητες κυρίως του καλλιτεχνικού χώρου. Αντλούν στοιχεία από τη βιογραφία των προσώπων και δημιουργούν κείμενα λογοτεχνικά τα οποία ελκύουν τον μικρό αναγνώστη να τα προσλάβει ουσιαστικά και ανάλογα με την ηλικία του.
Η Αγγελική Δαρλάση στο βιβλίο Οι καλλιτέχνες (Μεταίχμιο, 2020, σ. 130) της σειράς «Οι Μεγάλοι μικροί…», παρουσιάζει με πρωτότυπο τρόπο οκτώ Έλληνες καλλιτέχνες και Ελληνίδες καλλιτέχνιδες (Χαλεπάς, Παξινού, Κουν, Κατράκη, Τσαρούχης, Νικολούδη, Μπαλάφας, Αγγελόπουλος) σε χαρακτηριστικές στιγμές των χρόνων της παιδικής τους ζωής, που εύστοχα έδειχναν, φανερά ή κρυφά, το μετέπειτα μεγάλο ταλέντο και την ανεκτίμητη προσφορά τους στον νεοελληνικό πολιτισμό. Για παράδειγμα, στον Τσαρούχη δεν άρεσε το σχολείο (΄καθυστερημένο΄ τον έλεγε στη μητέρα του η δασκάλα), μοναχά να ζωγραφίζει ήθελε προασπίζοντας τη διαφορετικότητά του. Η συγγραφέας αποτυπώνει με ανάγλυφο τρόπο το χωροχρονικό πλαίσιο των εποχών που έζησαν ως παιδιά οι μετέπειτα καλλιτέχνες, με λυρισμό και λεπτό χιούμορ. Εύστοχοι οι τίτλοι για κάθε μικρό/μικρή βιογραφούμενο/βιογραφούμενη που τους αποκαλεί με τα μικρά τους ονόματα (π.χ. «“Να είσαι ο εαυτός σου”: Ο Γιάννης», για τον ζωγράφο Τσαρούχη, «“Και μουντζουρώνει”: Ο Κάρολος», για τον θεατράνθρωπο Κουν, «“Σ΄ έναν γυάλινο πύργο”: Η Ζουζού», για τη χορογράφο Ζουζού Νικολούδη). Στο τέλος κάθε βιογραφίας υπάρχει ένα χρονολόγιο καθώς παρατίθενται και κατατοπιστικές πηγές. Το βιβλίο διανθίζεται από φωτογραφίες και χαρακτηριστικές προσωπογραφίες, των βιογραφούμενων, της Σοφίας Παπαδοπούλου. Πρόκειται για απολαυστικό ανάγνωσμα για μικρούς αναγνώστες που γίνονται ουσιαστικοί φίλοι με σπουδαία ονόματα και για μεγάλους που …κάποτε ήταν μικροί.
Ο μικρός Αντουάν Ντε Σαιντ Εξυπερύ πρωταγωνιστεί στο βιβλίο της Ελένης Κατσαμά Εξυπερύ ο πρίγκιπας που δε μεγάλωσε (Πατάκης, 2020, σ. 28). Σκιαγραφείται με γλαφυρότητα η ανήσυχη, απείθαρχη και ονειροπόλα φύση του μικρού Αντουάν. Χρησιμοποιούνται στοιχεία: από την προσωπική του ζωή η οποία ήταν πολλαπλώς περιπετειώδης, από τις εφευρέσεις του, όταν ήταν μικρό παιδί, από τις ασχολίες του στο σπίτι, από τις εμπειρίες του τα χρόνια του Α΄ Παγκόσμιου Πόλεμου, όταν ήταν 16χρονος μαθητής, από την επαγγελματική καριέρα ως πιλότος και τέλος από όταν ήταν πιλότος στον Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο. Πολύ εύστοχα και συμβολικά αναδύεται το μητρικό μορφοείδωλο και η συνεισφορά του στην εξέλιξη της προσωπικότητάς του. Αναφέρεται: «Ο Αντουάν ήταν ο μικρός της πρίγκιπας κι εκείνη ήταν ο πλανήτης του». Εμπλέκονται διακειμενικά εικόνες από τα βιβλία του, τα Πιλότος πολέμου και Ο μικρός πρίγκιπας, με εμβληματικά σύμβολα την αλεπού και το κόκκινο τριαντάφυλλο. Το κείμενο τελειώνει με φαντασιακό τρόπο: ο Εξυπερύ, μεγάλος πια, ως στρατιώτης πολέμου, έπεσε με το αεροπλάνο του ή μάλλον ανέβηκε πάνω από τα σύννεφα προς την αιωνιότητα μαζί με τον Μικρό Πρίγκιπα, ταξιδεύοντας για τον πλανήτη τους. Λιτός και συνάμα λυρικός ο λόγος. Η πολύμoρφη εικονογράφηση του Βασίλη Σελιμά προσδίδει στο κείμενο τη μορφή του picture book.
Και περνάμε σε άλλες κατηγορίες του βιβλίου γνώσεων, αρχικά με βιβλία συναισθηματικής και κοινωνικής νοημοσύνης. Πρόκειται για κείμενα τα οποία μέσα από αφηγηματικού τύπου απλές ιστορίες, καλλιεργούν στους αναγνώστες την κατανόηση των συναισθημάτων, την ενσυναίσθηση, την καθημερινή συμπεριφορά που καθορίζει τη ζωή και τις σχέσεις τους με τους άλλους ανθρώπους.
Το αφηγηματικό βιβλίο Τα συναισθήματα μιας μάγισσας (Μεταίχμιο, 2020, σ. 36) της Ιωάννας Μπαμπέτα, με την παιγνιώδη εικονογράφηση της Αιμιλίας Κονταίου, βοηθάει με έμμεσο και αβίαστο τρόπο στη διαχείριση των συναισθημάτων των παιδιών αναγνωστών. Η μάγισσα Ερμιόνη, είναι μικρή και έχει …αληθινές μαγικές ικανότητες, «ιδιότητα» που αρέσει στα παιδιά… Ψάχνει για βοηθό, γιατί όλες οι μάγισσες έχουν κάποιον βοηθό και γι’ αυτό περιέρχεται έναν ζωολογικό κήπο. Στην ουσία όμως, με αφορμή μικρά και μεγάλα ζώα που βλέπει, κάνει μια περιήγηση ζωντανών εικόνων στις ράγες πηγών συναισθημάτων, όπως η χαρά, ο ενθουσιασμός, ο φόβος, ο θαυμασμός, η ντροπή, η απογοήτευση, η αγωνία, το άγχος. Αλλά ο «βοηθός» βρίσκεται δίπλα της και είναι ο αδελφός της. Και για εκείνον, βέβαια, η Ερμιόνη αποτελεί σημαντική βοηθό. Είναι μια απλή και συνάμα ευρηματική ιστορία, με ζωντανό διάλογο, ρέοντα και περιληπτικά εύστοχο λόγο -με πολλά κενά απροσδιοριστίας- που προτρέπουν μεγάλους και παιδιά για παιδαγωγικού τύπου συζητήσεις. Το βιβλίο περιέχει ένα κατατοπιστικό κείμενο για τα συναισθήματα του παιδιού της ψυχολόγου-ψυχοθεραπεύτριας Κατερίνας Καλλιακούδη.
Αξιόλογη είναι η σειρά βιβλίων με γενικό τίτλο «Το Εργαστήριο Συναισθημάτων» που παρουσιάζει, τέσσερις ήρωες, τους Ατρόμητους. Το βιβλίο Οι Ατρόμητοι στον διαγωνισμό των σπουδαίων ιδεών της Elsa Punset (Ελληνικά Γράμματα, 2022, σ. 44, μετ. Μ. Καραλή- Α. Μανωλά), με χαρούμενα και διασκεδαστικά σκίτσα της Rocio Bonilla, αναφέρεται στη δημιουργικότητα. Τα βασικά πρόσωπα είναι η αυστηρή Αλέξια, ο μικρός της αδελφός Τάσι, ο εκπαιδευτής συναισθημάτων γλάρος Φλορεστάν, που βάζει δοκιμασίες στα παιδιά και ο γκρινιάρης σκύλος, Ρόκι. Η Αλέξια προβληματίζεται τι θα κάνει για τον Διαγωνισμό των Σπουδαίων Ιδεών. Τη μεγάλη βοήθεια θα τη δώσει ο γλάρος, που τους καλεί σε ταξίδι με πλοίο και συνεχώς τους ενθαρρύνει να βρουν τη λύση μέσα τους. Και τη βρίσκουν στο σχολείο τους στην αίθουσα των Καλλιτεχνικών. Τα παιδιά αποσείουν τις αναστολές και ο γλάρος αφού τα βάζει να προβληματιστούν, τους αναθέτει μια εργασία που αποδεικνύει ότι όλοι μπορούμε να ανακαλύπτουμε και να εφευρίσκουμε ιδέες ακόμη κι αν είμαστε σε ένα δωμάτιο. Είναι ένα βιβλίο με τρόπο αφήγησης τον μαγικό ρεαλισμό, για την ανάπτυξη των δεξιοτήτων, για να αποδειχτεί ότι ο καθένας ψάχνοντας μέσα του και, γιατί όχι, με τη βοήθεια ειδικών, μπορεί να κάνει θαύματα. Στο τέλος του βιβλίου παρατίθεται ενδιαφέρον υλικό για γονείς και εκπαιδευτικούς με θεωρητικά στοιχεία για τη δημιουργικότητα και με πολλές συμβουλές και δραστηριότητες.
Το μυθοπλαστικό βιβλίο Το Όλο και το λίγο (Καστανιώτης, 2022, σ. 38) του Κυριάκου Χαρίτου, γραμμένο με ποιητικό ύφος, το οποίο αναφέρεται στις έννοιες του «όλου» και του «λίγου», εντάσσεται στις θεματικές περιοχές της συναισθηματικής και κοινωνικής νοημοσύνης αλλά και των μαθηματικών. Το συγκεκριμένο βιβλίο προκειμένου να αναδείξει τις προαναφερόμενες έννοιες και με έμμεσο κοινωνικό προβληματισμό, περιηγείται στις σκέψεις και στα συναισθήματα του μικρού και μεγάλου κόσμου της πλανητικής σφαίρας, με ολικές εικόνες από τη μια του φυσικού και ανθρωπογενούς περιβάλλοντος και από την άλλη με μερικές εικόνες του μικρόκοσμου του παιδιού. Αρχίζει με εικόνες των νερών της γης και τη σταγόνα του νερού και συνεχίζει με άλλες εικόνες, μερικές των οποίων είναι τα χρώματα στοιχείων της ατμόσφαιρας και της μύτης ενός μολυβιού που τα ζωγραφίζει, μακρινές εικόνες της γης που τις δείχνουν τα δάχτυλα, το απέραντο δάσος και ένα χορταράκι, τον κόσμο των άστεγων με ένα σπασμένο ηλεκτρονικό αντικείμενο και τελειώνει με την εικόνα της οικογένειας και των φίλων με το ίδιο το παιδί: «Και οι μανάδες με τα μωρά….οι φίλοι στο θρανίο….Αυτό είναι το Όλο. Αλλά κι αυτό που εσύ μπορείς να αισθανθείς/να νιώσεις…/.κι ο τρόπος που αγαπάς./ Αυτό δεν είναι λίγο./ Αυτό είναι το Όλο/ και λίγο ακόμα». Οι ζωγραφιές της Ίριδας Σαμαρτζή δίνουν χρώματα και σχήματα στις πολυεπίπεδες ποιητικές αφηγήσεις του περιεχομένου.
Ο πιτσιρίκος πρωταγωνιστής στο βιβλίο της Μαρίζας Ντεκάστρο Τα χρήματα Τι είναι; (Μεταίχμιο, 2021, σ. 36) ξέρει πως χωρίς τα λεφτά δεν θα αποκτήσει τα όσα μαγικά παιχνίδια τον …πολιορκούν στις προθήκες ενός καταστήματος. Αλλά, ερωτά και ταυτόχρονα …προτείνει και την πηγή: «Πού πουλάνε λεφτά; Μήπως να βρούμε ένα λεφτόδεντρο;». Η Ντεκάστρο, ως παιδαγωγός και από τις πλέον ειδικούς στο βιβλίο γνώσεων, ξέρει πως η γνώση οικοδομείται με λειτουργικό τρόπο, παράλληλα με την εισροή στοιχείων της πραγματικότητας, πάνω στην ατελή, την πρωτόγονη, γνώση των παιδιών τη σχετική με τα βιώματά τους. Για να το επιτύχει τούτο, στο βιβλίο της αρχίζει μια πολυθεαματική αφήγηση με διάφορες εγκιβωτισμένες «ιστορίες» που εμπλέκονται στις διαδρομές των χρημάτων, εννοείται τις νόμιμες, για τον ρόλο τους στη ζωή. Κι ο μικρός, στις τελευταίες σελίδες, αφού έχει κατακτήσει τη γνώση που του χρειάζεται, προτείνει στη μάνα του, βέβαια, του εξηγεί εκείνη ότι απαγορεύεται η εργασία για τα παιδιά, να κάνει δουλειές του σπιτιού για χαρτζιλίκι, ώστε να το αποθηκεύει στην τράπεζα-κουμπαρά του. Αξιοπρόσεχτη είναι η εικονογράφηση του Φίλιππου Φωτιάδη, ενίοτε με ύφος picture book, η οποία συμπληρώνει και φωτίζει περαιτέρω το κείμενο για να είναι κοντά στην αντιληπτική ικανότητα των μικρών παιδιών.
Πρόκειται για ένα βιβλίο που απευθύνεται με ζωντανό διάλογο και χιούμορ στα πιο μικρά παιδιά, το οποίο μαζί με άλλα της συγγραφέως (π.χ. Πού κρύβονται τα δικαιώματα, Τι είναι δημοκρατία) συγκροτούν ένα ξεχωριστό κεφάλαιο, που απουσιάζει από τα αναλυτικά προγράμματα των σχολείων και σχετίζεται με την πολιτειότητα των μικρών παιδιών, την ουσιαστική πληροφόρηση και την ενεργό κοινωνικοποίησή τους.
Η Σοφία Μαντουβάλου στο Μια φορά ήταν… η Κωλοτούμπα που έτρωγε ό,τι έβρισκε στο πάτωμα (Πατάκης, 2021, σ. 40), που είναι το πέμπτο κατά σειρά βιβλίο της, με την ίδια ηρωίδα, μιλάει για τη σωστή διατροφή. Η Κωλοτούμπα είναι μια τρομερή ηρωίδα η οποία με τα χαρούμενα σκίτσα της Κατερίνας Στούρνα, στο βιβλίο που θα μπορούσαμε να το πούμε και graphic novel, δεν μιλάει μόνο για τη διατροφή, αλλά και για τη συναισθηματική νοημοσύνη, τη συνεργασία, τη φιλία, την ενσυναίσθηση, την αυτοεικόνα μας. Κι όλα αυτά βέβαια, έχουν σχέση και με τη διατροφή. Τούτη τη φορά, η Κωλοτούμπα προκειμένου να πάρει μέρος στους αγώνες της ζούγκλας, συμβουλεύεται τον φίλο της, τον Πανωκάτω και ακολουθεί τις διατροφικές συμβουλές του. Βέβαια, έχει κάποιες αποτυχημένες προσπάθειες έως ότου καταλάβει ότι δεν αρκεί να τρως καλά, αλλά σωστά και μάλιστα συγκεκριμένη ποσότητα από όλες τις κατηγορίες τροφίμων σε συγκεκριμένα διαστήματα της ημέρας. Και φυσικά, μετά από όλα αυτά, η Κωλοτούμπα θριαμβεύει, στους αγώνες «Άλμα σε εκατό σκοινιά». Χιούμορ, παρωδία, παράλογο όλα, ανάλογα με την περίσταση τίθενται στον …αδηφάγο φακό των κειμενικών δρώμενων που με αφηγηματική δεινότητα τα χειρίζεται η συγγραφέας.
Ένα ξεχωριστό βιβλίο μυθοπλασίας για τη μουσική είναι το Στραντ…ένα βιολί για βαλς και ορχήστρα (Διάπλαση, 2020, σ. 48), των Νίκης Κάντζου και Φυλλιώς Νικολούδη. Στο πρώτο μέρος του διαβάζουμε μια μικρή ιστορία γραμμένη με ποιητικό ύφος και με μια ώσμωση φαντασίας και πραγματικότητας. Ένα βιολί στραντιβάριους, ο Στραντ, δημιούργημα του Αντόνιο Στραντιβάρι, έπειτα από μια περιδιάβαση χρόνων σε διάσημες μουσικές σκηνές, ήρθε στα χέρια μιας γιαγιάς που το χάρισε στον εγγονό της. Εκείνος πέταξε μαζί του στα σύννεφα με τη μελωδία του Ωραίου Γαλάζιου Δούναβη του Στράους, ώσπου, ως μέλος μιας ορχήστρας του δρόμου, μάγευε τους επιβάτες του μετρό. Στην ατμοσφαιρική εικονογράφηση της Ναταλίας Καπατσούλια είναι ενσωματωμένοι πίνακες των Σαγκάλ, Ρενουάρ, Ματίς που μαζί με άλλους περιέχονται στο δεύτερο μέρος του βιβλίου στο οποίο παρατίθενται πληροφορίες για διάσημους συνθέτες, ρήσεις επίσης μεγάλων συνθετών για την τέχνη με πορτρέτα τους και δημιουργικές ασκήσεις και παιχνίδια προσαρμοσμένα στην τέχνη της μουσικής όπως αντιστοιχήσεις, σταυρόλεξα, καθώς και ένα μουσικό γλωσσάρι. Πρόκειται για ένα πολύτιμο βιβλίο για παιδιά που εξοικειώνονται με αβίαστο, παιγνιώδη και ποιητικό τρόπο στη μουσική.
Μια ιδιαίτερη κατηγορία μυθοπλαστικού βιβλίου που μπορεί να καταταχτεί στο βιβλίο γνώσεων είναι η μυθολογία, ακόμα κι αν «γεγονότα» ή πρόσωπά της αντιμετωπίζονται με μια μεταμυθοπλαστική αφηγηματική ματιά. Ο Πούλος, ειδικός, θα έλεγα, σε τέτοιες μεταλλαγές στη σειρά «Μυθολογικά Παραμύθια», προβαίνει σε παρόμοια επιτυχημένα εγχειρήματα. Έτσι στο βιβλίο Είμαι ο Δίας (Μεταίχμιο, 2020, σ. 40) σε αρχαιόμορφη εικονογράφηση, της Σοφίας Παπαδοπούλου, ο Δίας, με ζωντανό πρωτοπρόσωπο τρόπο παραθέτει τα σημαντικότερα γεγονότα της ζωής και της δράσης του. Η γέννησή του, ο τρόπος που κρύφτηκε για να αποφύγει τον πατέρα του Κρόνο, η κατάληψη του θρόνου, η Τιτανομαχία, η Γιγαντομαχία, η συμβίωσή του με την Ήρα, αλλά και οι παράξενοι έρωτές του, αναδύονται με έναν ευχάριστο και χιουμοριστικό τρόπο που δίνουν μια άλλη, πιο σύγχρονη μορφή στην παρουσίαση της μυθολογίας στα παιδιά. Το βιβλίο, σε ένα δεύτερο μέρος, παραθέτει πληροφορίες για τον Δία καθώς και ευχάριστες εκπαιδευτικές δραστηριότητες.
Καταλήγοντας: χαρακτηριστικά στοιχεία των βιβλίων γνώσεων, ιδιαίτερα των μυθοπλαστικών, που απαιτούν ευρεία συζήτηση, είναι ο διαχωρισμός του μύθου ή της πιθανής συγγραφικής κρίσης από το καθαρό γεγονός, ώστε να μην επέρχεται σύγχυση στους αναγνώστες κι επίσης η παράθεση πηγών και βιβλιογραφίας (αφορά περισσότερο τα καθαρά ιστορικά βιβλία, τις βιογραφίες και τα βιβλία επιστημονικού περιεχομένου). Σε αυτές τις περιπτώσεις το βιβλίο είναι έγκυρο και αξιόπιστο. Κι είναι απαραίτητο στοιχείο, επειδή ο κυριότερος στόχος των βιβλίων γνώσεων είναι να ωθήσουν τον αναγνώστη σε περαιτέρω μελέτη και έρευνα. Πρόκειται για ουσιαστικά στοιχεία τα οποία, ανάλογα με το περιεχόμενο, εντοπίζονται σε ικανοποιητικό βαθμό στα προαναφερόμενα βιβλία.
* Ο ΓΙΑΝΝΗΣ Σ. ΠΑΠΑΔΑΤΟΣ είναι αναπλ. καθηγητής Παν/μίου Αιγαίου, κριτικός βιβλίων για παιδιά και εφήβους.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ
-Goleman, D. Η συναισθηματική νοημοσύνη. Αθήνα: Πεδίο, 2011.
-Goleman, D. Κοινωνική νοημοσύνη. Αθήνα: Πεδίο, 2012.
-Norton, E. D. Μέσα από τα Μάτια ενός Παιδιού. Εισαγωγή στην Παιδική Λογοτεχνία.
Μετ. Φ. Καπτσίκη-Σ. Καζαντζή, Θεσσαλονίκη, Επίκεντρο, 2007.
– Καρπόζηλου, Μ. «Βιβλία γνώσεων», στο: Το παιδί στην χώρα των βιβλίων. Αθήνα:
Καστανιώτης, 1994, σσ. 89-145.
– Παπαδάτος, Σ. Γ. «Το παιδικό βιβλίο γνώσεων», στο: Το παιδικό βιβλίο στην
εκπαίδευση και στην κοινωνία. Αθήνα: Παπαδόπουλος, 2014, σσ. 211-272.
– Παπαντωνάκης, Γ.-Αθανασιάδης, Η.-Καπλάνογλου,Μ.-Πολίτης, Δ. Οι ιδέες των
παιδιών για την παιδική λογοτεχνία, Αθήνα, Τόπος, 2010.
