του Γιάννη Ν. Μπασκόζου
Η μικρή αυτή συλλογή βιβλίων με διηγήματα και ορισμένες νουβέλες θέλει να αναδείξει την πολυσημία, την εφευρετικότητα, τον πειραματισμό, τις αλλαγές σε οπτική, ρυθμό και αφηγηματικές τεχνικές, ορισμένων νεότερων αλλά και παλιότερων διηγηματογράφων (ανάμεσα τους και ποιητών που τολμούν) και που ανανεώνουν το είδος, προσφέροντας απόλαυση και εμπιστοσύνη στην αξία της μικρής φόρμας. Οι συγγραφείς τους πειραματίζονται με ισχυρά αισθητικά αντίβαρα: ελλειπτικός λόγος, φωτογραφία και ποίηση που εμφιλοχωρεί στην πεζογραφία, παστίς, παρωδία, γκόθικ, ανανεωμένος ρεαλισμός, θεατρικά σκηνικά, παραλλαγές πάνω σε ντοκουμέντα και κυρίως σύγχρονοι ήρωες που τελικά φέρνουν ένα νέο αεράκι στην ελληνική λογοτεχνία. (Σημ. Υπάρχουν και άλλες τέτοιες συλλογές, απλώς αυτά είναι μια πρώτη επιλογή από τις πρόσφατες εκδόσεις).
Θανάσης Χατζόπουλος, Ιστορικός ενεστώς, Πόλις
Είναι το δεύτερο πεζογραφικό βιβλίο του ποιητή, μεταφραστή και δοκιμιογράφου Θανάση Χατζόπουλου και είναι μια μικρή έκπληξη. Περιλαμβάνει νεκρολογίες, μικρά κείμενα για ανθρώπους που χάθηκαν. Με ημερομηνίες γέννησης και θανάτου δίπλα στο κάθε όνομα. Κείμενα για μια αθέατη κοινωνία, για ανθρώπους που πέθαναν άγνωστοι ή ανάμεσα σε ελάχιστους φίλους και συγγενείς. Είναι οι άνθρωποι της καθημερινότητας. Δεν είναι όμως οι συνήθεις νεκρολογίες που εξυμνούν τον αποδημήσαντα εις Κύριον αλλά μικρά χρονικά της ζωής τους. Γραμμένα σαν ντοκουμέντα, με ημερομηνίες και γεγονότα. Πότε γεννήθηκαν, πως μεγάλωσαν, τι αξιόλογο συνέβη στη μικρή ή μεγάλης διάρκειας ζωή τους. Ανάμεσα στις τετριμμένες, λιτές λέξεις εμφιλοχωρεί το ανθρώπινο δράμα. Γυναίκες άνυδρες, μητέρες φασματικές, άνδρες καχεκτικοί, υπάκουοι στη μίζερη ζωή τους, βρέφη που πέθαναν πριν ζήσουν, παιδιά που δεν βίωσαν την παιδική ηλικία και άλλα που έμειναν καθηλωμένα στον παιδισμό τους. Άνθρωποι που έφυγαν αθόρυβα όπως αθόρυβος ήταν ο ερχομός τους. Σκιές που ζήσαν δίπλα σε αγαπημένους και τους ακολούθησαν μέχρι το θάνατο, ψυχές που έφυγαν χωρίς ανάπαυση. Με χειρουργική χρήση των λεκτικών εργαλείων ο ποιητής δεν αφήνει την ποίηση έξω από το κείμενό του. Μπορεί να μας φέρνουν στο νου την λιτότητα ενός Βαλτινού και την αισθαντικότητα ενός Παπαδιαμάντη αλλά ο ποιητής Θ.Χατζόπουλος χαράσσει ένα δικό του πεζογραφικό δρόμο.
Θωμάς Κοροβίνης, Ολίγη μπέσα ωρέ μπράτιμε, Η τελευταία ώρα του Οδυσσέα Ανδρούτσου, Άγρα
Ένα έργο παστίς πάνω στις επιστολές του Οδυσσέα Ανδρούτσου, του πολεμιστή που προδόθηκε από τον στενότερο φίλο / μπράτιμο/ πρωτοπαλλήκαρό του Γιάννη Γκούρα . Η «επιστολή» του, μεταγραμμένη και πειραγμένη από τον Θωμά Κοροβίνη είναι ένα «κατηγορώ» εναντίον φίλων και εχθρών που τον λοιδόρησαν ως μηδίσαντα στους Τούρκους και τον αποτελείωσαν χωρίς δίκη, χωρίς το δικαίωμα της απολογίας. Ο συγγραφέας μελέτησε τις επιστολές του Οδυσσέα Ανδρούτσου, διείδε σε αυτές ένα ανήσυχο πνεύμα, έναν άνθρωπο λόγιο, μορφωμένο, επαναστατημένο, ασυμβίβαστο και οξυδερκή. Μετάπλασε τη γλώσσα του ενισχύοντας την γραπτή με προφορικά στοιχεία και λέξεις από τις γλώσσες που μιλούσε ο έλληνας αγωνιστής, την τούρκικη, αλβανική και ιταλική. Ο Θ.Κοροβίνης κατάφερε να δώσει στην επιστολή αυτή το κλίμα, τις ίντριγκες, τις διαμάχες μεταξύ των επαναστατών αλλά και εικόνες από τα ήθη, τα πιστεύω και τις παραδόσεις τους. Παράλληλα αποτελεί μια μονογραφία, έναν μονόλογο για τα ανθρώπινα πάθη και το τραγικό της μοίρας όσων μπήκαν μπροστά στον αγώνα. Γιατί και ο ίδιος ο Ανδρούτσος δεν είναι έξω από όσα κατηγορεί τους αντίπαλους του. Φέρνει κι αυτός το στίγμα του πάθους και του αγώνα.
Γιώργος Πετράκης, Όλα τα κακά σκορπά, Γαβριηλίδης
Πρωτοεμφανιζόμενος με δυνατά στοιχεία. Διηγήματα μιας σύγχρονης κατάστασης. Ήρωες, κυρίως νεαροί, πρωταγωνιστούν στα μικρού μήκους διηγήματα του Γ. Πετράκη. Παρέες, φιλίες, έρωτες, χαβαλές, απογοητεύσεις, αναποδιές, μερική ευτυχία και πολύ μοναξιά. Κοπέλες και νεαροί έρχονται σε αναμέτρηση με τους άλλους, τον εαυτό τους, τα πιστεύω τους αλλά και απέναντι στα μεγάλα γεγονότα, τον πόλεμο, την καταπίεση, την αποξένωση. Θα αναρωτηθείτε πως κάπως έτσι είναι η θεματική στα περισσότερα λογοτεχνήματα που διαβάζουμε. Το διαφορετικό στον Γιώργο Πετράκη είναι οι καταστάσεις που διαμορφώνει γύρω από τους χαρακτήρες του και πως αυτοί τίθενται και λειτουργούν μέσα σε αυτές, πως αντιδρούν. Ενώ οι ιστορίες του μοιάζουν ρεαλιστικές ξαφνικά εμφιλοχωρεί σε αυτές το αλλόκοτο ή το φανταστικό. Οι ήρωες «βγαίνουν» από τον εαυτό που ο αναγνώστης τούς είχε τοποθετήσει και δοκιμάζουν τα όρια τους. Ο Πετράκης γράφει με εικόνες, κοντά η μία στην άλλη σαν τα καρεδάκια των κόμικς, οι ήρωες του κινούνται ελάχιστα όσο χρειάζονται για να δημιουργήσουν μια κατάσταση ή να βγουν από αυτήν. Το τελευταίο είναι το πιο εύκολο, μια βαρεμένη υπάλληλος τυροπιτάδικου μπορεί να σκέφτεται ότι είναι κογιότ που τρέχει στην έρημο, μια χωριάτισσα που επισκέπτεται την Αμερική νομίζει ότι ο πλούσιος κινέζος του διπλανού σπιτιού αγόρασε το μαγαζί του γιου της στη Θεσσαλονίκη, ένας νεαρός αμερικανός στα Χανιά χορεύει στο μπαρ και βλέπει τις βόμβες που πέφτουν στη Λιβύη να σημαδεύουν τον ίδιον κ.λπ. Η γλώσσα του είναι αποσπασματική, σαν να μετατρέπεται άηχα στο ρυθμό της ραπ. Το πάνελ των χαρακτήρων που φτιάχνει ο συγγραφέας είναι ένας αρκετά συνεκτικός κόσμος, διακριτός και αυτό είναι το μεγάλο του κατόρθωμα.
Αχιλλέας ΙΙΙ, Παραχαράκτης, Νεφέλη
Ο Αχιλλέας ΙΙΙ ανήκει σε εκείνους τους νεότερους συγγραφείς που τολμούν να πειραματιστούν με τον λόγο αλλά όχι χωρίς λόγο. Τα πειραγμένα διηγήματά του συνιστούν ένα κόσμο, διακριτό και λογοτεχνικά εξαιρετικό. Στον Παραχαράκτη ενισχύει κάθε κείμενο με μια φωτογραφία, συνήθως παλιά, ασπρόμαυρη πάντα. Το θέμα του διηγήματος σχετίζεται με την φωτογραφία, η οποία πολλές φορές μοιάζει «ουδέτερη». Ο συγγραφέας αποδομεί την θεματική της φωτογραφίας προσθέτοντας στοιχεία που την υπονομεύουν ή μεταθέτουν το περιεχόμενό της. Η αφήγησή του έχει σφικτή, λιτή δομή – μοιάζει να μην περισσεύουν πουθενά οι λέξεις. Οι ήρωες του ζουν σε έναν κανονικό κόσμο, μόνον που ο συγγραφέας τραβάει συχνά το χαλί κάτω από τα πόδια τους και παρατηρεί τις αλλαγές. Θα μπορούσε να πει κάποιος ότι ο συγγραφέας παίζει όπως οι παλιότεροι ντανταϊστές, ουλιπιστές και άλλοι πειραματιστές μεσο- και μετα- πολεμικά. Δεν «παίζει» όμως για το παιχνίδι ούτε για τον πειραματισμό με την φόρμα. Τα κείμενα της συλλογής μπορούν να καταταχτούν στις παρωδίες αλλά το τελικό αποτέλεσμα είναι πιο πυκνό. Τόσο ως ύφος, ρυθμό, λογοτεχνική αρτιότητα αλλά και ως περιεχόμενο : η αδυναμία της ανθρώπινης συνθήκης να βρίσκεται σε αρμονία πάντα με το κοινωνικό περιβάλλον. Διακρίνονται πολλά στοιχεία δάνεια από τον κινηματογράφο, κυρίως της βωβής περιόδου. Οι ήρωες του θυμίζουν τον Μπάστερ Κήτον ή τους χαρακτήρες στις ταινίες του Ζακ Τατί αλλά με μια αξιοθαύμαστη μεταφορά στο «πικρό» σήμερα.
Κατερίνα Χανδρινού, Κόρκυρα, Κείμενα
Ένα ακόμα βιβλίο από τους νεότερους που τολμούν. Η Κατερίνα Χανδρινού είναι ποιήτρια αλλά με την Κόρκυρα (Κέρκυρα) καταθέτει ένα πεζογραφικό βιβλίο, όπου η ποίηση αθέατη ενυπάρχει κάτω από τις λέξεις. Η ιστορία είναι σχετικά απλή. Η ηρωίδα αποφασίζει να φτιάξει το πατρογονικό της σπίτι στην Κέρκυρα. Μεταβαίνει μέσα στο καλοκαίρι στο νησί, μισθώνει εργάτες, τακτοποιεί παλιά πράγματα, περπατάει τα παλιά μέρη. Παρακολουθεί τις εργασίες και παράλληλα ξαναζεί τα παιδικά και εφηβικά χρόνια στο νησί. Η νοσταλγία ανακαλεί τα πρόσωπα, γονείς, θείους, φίλους, γείτονες. Όταν τελειώσουν οι εργασίες θα επιστρέψει στην Αθήνα όπου την περιμένουν ανοικτά θέματα. Τον Σεπτέμβριο θα επιστρέψει στο νησί για να παραλάβει το ανακαινισμένο σπίτι. Η ζωή της κινείται σε ένα χωρο-χρονικό μεσοδιάστημα: από την Αθήνα στο νησί και από το τώρα στο πριν. Η κατάληξη θα είναι να επιστρέψει, η νοσταλγία, η ηρεμία του νησιού, οι δεύτερες σκέψεις θα επικρατήσουν. Ετοιμάζεται για ένα δύσκολο χειμώνα ή μήπως να το κρατήσει δίπορτο και να πηγαινοέρχεται;
Η αφήγηση είναι γεμάτη προσωπικές αναφορές αλλά κυριαρχεί το αίσθημα: της νοσταλγίας, της αμφιθυμίας, της ενοχής και της απόλαυσης τού να είσαι μακριά από αυτό που ήταν η ζωή σου. Μικρά κείμενα αποτελούν το κομπολόι της ιστορίας σε ένα εναλλασσόμενο ρυθμό, με διακριτό ύφος, δομή που υπακούει περισσότερο σε κάποιον προσωπικό ποιητικό κώδικα και ίσως πάνω από όλα κινηματογραφική ατμόσφαιρα. Στο νου έρχονται οι μαυρόασπρες εικόνες από το Μελόδραμα, την ταινία του Νίκου Παναγιωτόπουλου με τις υγρές νύχτες και την παρακμιακή νωχέλεια του νησιού. Πολλές επίσης οι διακειμενικές αναφορές, ποιήματα, θεατρικά, τραγούδια . Η Χανδρινού μετατρέπει ένα υβριδικό ημερολόγιο σε αθέατο ποίημα, κερδίζοντας ένα δύσκολο στοίχημα.
Μαρία Παπαϊωάννου, Συζυγίες, Ο μωβ σκίουρος
Είναι το δεύτερο βιβλίο της και ξεχωρίζει. Διηγήματα που αφορούν ζευγάρια. Κατ΄αρχήν ο τίτλος, Συζυγίες. Στη γραμματική συζυγία είναι μια ομάδα ρημάτων που κλίνονται με όμοιο τρόπο αλλά εδώ παραπέμπει μάλλον στην αστρονομία για να δηλώσει τη φαινομενική συνάντηση δύο ή περισσότερων πλανητών στο ίδιο τμήμα του ουρανού. Τα περισσότερα διηγήματα έχουν τίτλο τα μικρά ονόματα δυο προσώπων, ένα αρσενικό κι ένα θηλυκό που για κάποιο λόγο βρέθηκαν να ζουν μαζί. Δύο πρόσωπα που συνήθως δεν επέλεξαν να ζουν κάτω από την ίδια στέγη ή αν το επέλεξαν αυτό δεν οδήγησε σε μια ευτυχισμένη ζωή. Κάθε συμβίωση κρύβει σκοτεινά μυστικά. Η Μαρία Παπαϊωάννου με ελλειπτικό τρόπο, με λιτές εκφράσεις ανασκάπτει τα κρύφια πάθη και αφήνει να αναβλύσουν οι μικρές κακίες, τα μεγάλα μίση, τα απύθμενα βάθη ταραγμένων ψυχών που οδηγούν τα σώματα σε αλλόκοτες συμπεριφορές. Τα περισσότερα ζευγάρια είναι μεσοαστικά με επιφανειακά τακτοποιημένη ζωή μόνο που ένα τυχαίο γεγονός ή μια απρόσμενη εξέλιξη θα τινάξει στον αέρα την λεπτή μεμβράνη που καλύπτει ανομολόγητα πάθη. Ο Αριστείδης που παραμελεί τη σύζυγό του και αποδεικνύεται νεκρόφιλος. Ο Δημήτρης, ένας οδοντογιατρός χωρίς εξέλιξη, υποτακτικός σύζυγος θα υπομείνει μέχρι τέλους τον εξευτελισμό από τη σύζυγό του εξέχουσα προσωπικότητα της οδοντιατρικής, Δήμητρα. Ο μικρός Στέφανος στη διάρκεια ενός βαρετού άγιου Πάσχα στο χωριό ανακαλύπτει ότι η φαντασιακή ερωμένη του είναι αγόρι. Ό Σπύρος και η Αθήνα ζούνε τον τέλειο έρωτα, ετοιμάζουν να παντρευτούν μέχρι που η πραγματικότητα τούς παίζει ένα σκληρό παιχνίδι. Όλα τα διηγήματα έχουν ένα απρόσμενο τέλος, μια μαύρη, πολλές φορές βίαια κατάληξη που ανατρέπει την αρχική εικόνα και κάνει τους χαρακτήρες να διαθλώνται μέσα σε δεκάδες σπασμένα καθρεφτάκια. Η συγγραφέας αφηγείται με χρονική πυκνότητα για να δώσει έμφαση κυρίως στην αποκάλυψη. Θα προηγηθούν οι ρωγμές στο οικοδόμημα της ιστορίας μέχρι να φτάσει στο οδυνηρό τέλος. Με εσάνς από Πόε, Χώθορν και άλλους του μαύρου διηγήματος η Μαρία Παπαϊωάννου καταθέτει ένα ιδιαίτερο προσωπικό λογοτεχνικό στίγμα.
Αναστάσης Μαδαμόπουλος, Λεπιδόπτερα, (one day cruises), Έναστρον
Ένα ιδιαίτερο βιβλίου ανάμικτης τεχνικής. Φιλόλογος και εικαστικός ο συγγραφέας συνδυάζει τις ιδιότητές του και δίνει ένα υβριδικό πεζογραφικό πόνημα ποιητικής. Το Λεπιδόπτερα περιέχει μικρά κείμενα που έχουν ως κεντρικό μοτίβο τις πεταλούδες. Αυτές φυσικά είναι το πρόσχημα για παρατηρήσεις πάνω στη φύση, τον άνθρωπο, τον χρόνο. Η μοναρχική πεταλούδα που θέλει να εξουσιάζει, η πεταλούδα – ψυχή που χάνεται, η μηχανική πεταλούδα που φροντίζει τα σπασμένα δόντια, οι κλωστές Πεταλούδα, πεταλούδες – γυαλιά, συμπαγείς ή αρθρωτές, πεταλούδες σε κοκαλάκια, στέκες, παπιγιόν, πεταλούδες έμψυχες και υλικές, καρφιτσωμένες σε άλμπουμ ή στην κατάψυξη δίνουν το έναυσμα για σκέψη. Οι πεταλούδες στην ποίηση συμβολίζουν τη χαρά, τη θλίψη, την ψυχή και την αιώνια ζωή. Η μεταμόρφωση της νύμφης σε λεπιδόπτερο συμβολίζει την υπερβατικότητα της ζωής και γι αυτό οι πεταλούδες έχουν καταγραφεί ως ψυχές. Τα ιριδίζοντα χρώματα της πεταλούδας μετατρέπονται συγγραφικά στις παραλλαγές της ζωής.
Το φανταστικό αναμιγνύεται με το ρεαλιστικό, ο λυρισμός ακουμπάει στην ποίηση, το παράλογο τέμνει την φυσική. Μικτό είδος γραφής, το οποίο ο συγγραφέας κατατάσσει σε «ένα είδος δοκιμιακής ποίησης ή ποιητικού δοκιμίου σαν εκείνο που θεράπευσαν οι Ιάπωνες διανοητές του 19ου αιώνα και το είχαν βαφτίσει Zuihitsu». Με αναφορές στον Ε.Χ.Γονατά της Κρύπτης και τον Eric de Luca στο «Βάρος της πεταλούδας» αλλά και στον Πλάτωνα, τον Ελύτη το πόνημα του Μαδαμόπουλου εμπεριέχει κι ένα αυτοβιογραφικό στοιχείο, κάτι σαν απολογισμό. Αυτό φανερώνεται στο τελευταίο κείμενο του βιβλίου όπου με τίτλο «Η εν τάφω σωτηρία του εφήμερου» , 365 καρτέλες με κείμενα και πεταλούδες από σύρματα ή νήματα θα ενταφιάζονταν σε μια βαθιά λάρνακα από διαφανές υλικό. Ένα εγχείρημα «σωτηρίας της ψυχής».
Στάθης Ιντζές, Η Μήνα κι άλλες ιστορίες, Κίχλη
Ένα λιλιπούτειο πεζογραφικό βιβλίο με διηγήματα που κινούνται ανάμεσα στο φανταστικό, το νατουραλιστικό, το ονειρικό και το γκόθικ. Η Μήνα, κάτι μεταξύ πάπιας και χήνας, εκδικείται κάθε περίεργο ξένον που θέλει να δει την αλλόκοτη ομορφιά της μέσα από την κλειδαρότρυπα. Μια παρέα εγκλωβίζεται στο χιόνι, βρίσκει καταφύγιο σε ένα σπίτι με τζάκι, αλλά θα «ξυπνήσει» σε έναν εφιάλτη. Ήρωες που κινούνται μεταξύ τρέλας και μυθιστορίας όπως η τρελο- Δημήτρω που την φοβούνται στο χωριό γιατί κάποτε είχε καταβροχθίσει ένα μικρό κορίτσι και ο Χαρίτος Καλπάκης που εκδικείται όλο το χωριό που τον περιγελά. Η Μυρτώ που συναντά έναν άγιο και τη σώζει. Το Χαρουκλό που ακούει μια τραγική ιστορία για έναν χαμένο ψαρά μέχρι αυτός να εμφανιστεί μπροστά της. Ο μικρός Αρθούρος ζει σε ένα δικό του κόσμο ζωγραφίζοντας ιστορίες που σχολιάζουν την πραγματικότητα μέχρι που αυτή θα τον εκδικηθεί στα πρόσωπα των συμμαθητών του. Οι ιστορίες του Ιντζέ ανακαλούν τα παλιά παραμύθια, τόσο τα ελληνικά όσο και αυτά της βόρειας μυθολογίας, μαύρα, σκοτεινά, γεμάτα με λαϊκές δοξασίες, παράδοξα έθιμα. Μεταξύ των σκοτεινών ιστοριών του Πόε, του μαγικού και παράδοξου κόσμου του αργεντινού Κασάρες που το μότο του δεσπόζει στην πρώτη σελίδα «Όσο ταπεινά κι αν είναι», είπε δείχνοντας τα πτηνά, «πρέπει να αναγνωρίσουμε ότι πετούν καλύτερα από εμάς», του εφιαλτικού κόσμου του Κάφκα και των μαύρων παραμυθιών των αδελφών Γκριμ ο Στάθης Ιντζές χαράσσει ένα δικό του μαγικό κόσμο, όπου η πραγματικότητα γίνεται καλειδοσκοπική, διευρύνοντας όρια της.
Κατερίνα Ηλιοπούλου, Δεν είναι ακόμα, Μελάνι
Πολύσημο βιβλία με οκτώ μικρο-ιστορίες από μια καλή ποιήτρια. Κρατώντας ένα ρεαλιστικό ρυθμό που διακόπτεται από ρωγμές φωτογραφίας, ποίησης, στοχασμού η Κατερίνα Ηλιοπούλου με ποικίλες αφηγηματικές τεχνικές αναιρεί τα μονοσήμαντα δεδομένα, αποκρυπτογραφεί μια άυλη πραγματικότητα, αναδεικνύει οπτικές σκεπασμένες από τόνους μαλάματα αναζητώντας εκείνο το μοναδικό στοιχείο που ξαναδίνει ζωή στην ανθρώπινη κατάσταση. Συγκινητικό και βαθιά τρυφερό το διήγημα Η επιστροφή αφηγείται την ιστορία ενός ζευγαριού, πρόσφατα ερωτευμένου(;) που επισκέπτεται τον πατέρα της κοπέλας στο χωριό. Η εμμονή, το πάθος, η νοσταλγία που σκοτώνει σε μεγάλες δόσεις, το πώς η φύση καθορίζει την παιδική προσωπικότητα, ο αστικός κόσμος απέναντι στη μοναχικότητα της επαρχίας δίνονται με λεπτές, λιτές αποχρώσεις του λευκού και του γκρίζου. Η σχέση με τη φύση, το μη κανονικό, οι αναπάντεχες εκλεκτικές συγγένειες κυριαρχούν στο Η νυφίτσα. Στο lonely hunting η αστική μοναχικότητα μετατρέπεται σε εμμονή και απομόνωση καθώς ο ήρωας μπορεί να ζήσει πιο ήρεμα με ένα ανασφαλές γατάκι πάρα με την αγαπημένη του. Στη φωτογραφία ένας έρωτας, από αυτούς που οι νέοι νομίζουν αγιάτρευτους, διαλύεται μπροστά στα πάθη ενός πλανόδιου μουσικού και τη δύναμη της τέχνης του να κυριαρχεί μέχρι εξόντωσης πάνω στο άτομο. Στο Jackson road μια μεγάλης ηλικίας γυναίκα κατοικεί ολοκληρωτικά έναν νεαρό, υποψήφιο νοικάρη της. Στο κόκκινο τρένο όπως και στο does beauty lie in the eyes of the beholder? η αφήγηση είναι φωτογραφική σαν λεύκωμα urban street photography. To τελευταίο διήγημα Το ποδήλατο είναι κάτι σαν μικρό δοκίμιο πάνω στη σχέση πραγματικότητας και φαντασίας, ακινησίας και ενόρμησης.
Θέμης Πάνου, Παραθερισταί με ελαφρά αισθήματα, Άγρα
Μια αξιοπρόσεκτη για το ύφος και το στυλ της συλλογή διηγημάτων από έναν βραβευμένο ηθοποιό αλλά και πολύ καλό διηγηματογράφο (θυμίζω την πολύ καλή πρώτη συλλογή (Αφνιδίως και μια επιστροφή, Το Ροδακιό). Η συλλογή περιλαμβάνει 5 κείμενα, εκ των οποίων το ένα έχει τη μορφή πεζοποιημάτος. Όλα τα διηγήματα διαδραματίζονται παρά θιν αλός (παραλιακώς). Μικρές προκυμαίες, ξεχασμένες λουτροπόλεις, η παραλία του Βοσπόρου είναι ο τόπος όπου διαδραματίζονται οι ιστορίες του Θ.Πάνου. Στον πυρήνα όλων των ιστοριών βρίσκονται ερωτικές ιστορίες παλαιών εποχών, τότε που ο έρωτας κυκλοφορούσε κρυφά ανάμεσα στις καρδιές των ανδρών και τα φουστάνια των γυναικών. Αυτό που διαχωρίζει τα πεζογραφήματα του Πάνου είναι το παιγνιώδες ύφος που κυμαίνεται ανάμεσα στον Παπαδιαμάντη και τον Εμπειρίκο με μια γλώσσα λόγια, επιμελημένα κομψή. Η αφήγηση αποστασιοποιείται από τα γεγονότα καθώς παρουσιάζονται στις περισσότερες περιπτώσεις σαν χρονικά που ο εξιστορών ανασύρει από παλιές εφημερίδες. Στο Liegenbleiben τρεις ώριμοι ποδηλάτες και δύο αναλόγου ηλικίας κυρίες θέλουν αλλά η αιδημοσύνη αυτών των ηλικιών και εποχών δεν καταφέρνει «να διαταράξει την κοινωνική ισορροπία». Στο Πικρή ζάχαρη δύο αντεραστές, ένας ζαχαροπλάστης κι ένας ρώσος μεγιστάνας, θα καταστρέψουν τη ζωή τους για χάρη μιας ποθητής γυναίκας ενός τραπεζίτη. Στο Ανατολικός αστήρ ένα ερωτικό τρίγωνο θα οδηγηθεί στην καταστροφή κάτω από το φανέρωμα ενός μεγάλου μυστικού. Στο Παραθερισταί με ελαφρά αισθήματα καλοκαιρινά μια αιωρούμενη τραγουδίστρια καταβυθίζεται και μαζί της ο νεαρός που θέλει να την σώσει. Στο Τουρχάν , (το μόνο διήγημα που διαφέρει θεματικά) ένας κατ΄ επάγγελμα πολιορκητής μηχανεύεται ιδέες για να κουρσεύει την βασιλεύουσα με τη βοήθεια ενός υπερφυσικού ανθρώπου – τέρατος από αυτά που διαφήμιζαν στα παλιά τσίρκα. Σε όλα τα αφηγήματα δίπλα στη ρεαλιστική αφήγηση εμφιλοχωρεί ο υπερρεαλισμός, με ανθρώπους που ίπτανται, πλοία που βγαίνουν στη στεριά, άνθρωποι με ανεξήγητες φυσικές δυνάμεις και άλλα στοιχεία που υπονομεύουν τις ιστορίες μεταθέτοντας στο χώρο του μη πραγματικού. Παίζοντας με εικόνες και λέξεις ο Θέμης Πάνου στήνει ευφάνταστα σκηνικά που αφήνουν μια παλιομοδίτικη αλλά και πολύ σύγχρονη αίσθηση λογοτεχνικής ελευθερίας.
Και ένα ακόμα…..
Ο συγγραφέας του Ζαά, Δεκαοκτώ άγνωστα κείμενα των ελληνιστικών χρόνων, Μτφρ. – Διασκευή – Σημειώσεις: Γιώργης Γιατρομανωλάκης, Άγρα
Ο Γιώργης Γιατρομανωλάκης είναι πρωτοπόρος στο «πειραγμένο» της γραφής. Σε αυτό το πόνημα αποστασιοποιείται από την ευθύνη της συγγραφής λέγοντάς μας ότι πρόκειται για έναν άγνωστο “συγγραφέα” ο οποίος, σύμφωνα με τον παπυρολόγο Stephan Markevil (1938-2012 ), ζει στις αρχές ή στα μέσα του 3ου μ.Χ. αιώνα στην περιοχή της Οξυρρύγχου. Σύμφωνα με τον Γ.Γ. ο Stephan Markevil αποκαλεί τον συντάκτη αυτών των κειμένων “Συγγραφέα του Ζαά” από το όνομα του Αιγύπτιου εργάτη ο οποίος βρήκε τον σχετικό κώδικα σε παράνομη ανασκαφή (!). Και σημειώνει πως «η editio princeps του “Συγγραφέα του Ζαά” είχε προγραμματισθεί στη γνωστή σειρά Oxyrhynchus Papyri, όμως ο θάνατος του Markevil ανέστειλε την έκδοση”.Και συμπληρώνει πως “αγνοούμε σε ποιο στάδιο ευρίσκεται σήμερα η έκδοση του κώδικος. Η μεταγραφή των δεκαοκτώ κειμένων γίνεται από φωτοτυπία του κώδικος, την οποία ο φίλος Stephan μου είχε αποστείλει παλαιότερα» (!!). Ο ίδιος, άλλωστε, με προέτρεπε να προβώ στη μεταγραφή τους». Ο Γιατρομανωλάκης παίζει έχοντας πίσω του μια στιβαρή φιλολογική γνώση της εποχής και της γλώσσας. Οι κριτικοί διστάζουν να το αποδώσουν σε αυτόν, ακόμα και η Βιβλιονέτ καταχωρεί τον τίτλο στις μεταφράσεις. Ο Γιατρομανωλάκης στήνει ένα σκηνικό για να αφηγηθεί κυρίως ερωτικές ιστορίες εμβαπτισμένες στην αχλύ των πρώτων μ.Χ. αιώνων και της λογιοσύνης της εποχής. Παίζει με τα κείμενα, με τον αναγνώστη και πιθανότατα με τον εαυτό του.
