Της Κατερίνας Σχινά.
Το χιούμορ ανέκαθεν αναπτύχθηκε στις παρυφές της πολιτικής – σαν αντανάκλαση και σαν γιατρικό της. Στην επικράτειά της, είναι φρούτο ξένο. Οι πολιτικοί, ναι, μπορούν να έχουν χιούμορ· η πολιτική όχι. Αν το διαθέτουν, καλό θα είναι να το αφήσουν, σαν σκονισμένη αποσκευή, στην είσοδο. Και να σκουπίσουν τα πόδια τους μπαίνοντας.
Τείνω βέβαια να πιστέψω, πως όποιος εγκατασταθεί για τα καλά στα δώματα της πολιτικής, μάλλον λησμονεί για πάντα εκείνη την παλιά βαλίτσα που ξέμεινε στην είσοδο, αζήτητη. Στην πολιτική οφείλει να προσέρχεται κανείς με άλλη εξάρτυση. Με άλλη γλώσσα, πρώτα απ’ όλα.
Ας θυμηθούμε τον Πιραντέλο. Σ’ εκείνο το ωραίο βιβλίο του, την «Αισθητική του χιούμορ», γράφει ένα ολόκληρο κεφάλαιο προκειμένου να αντιπαραβάλει τα στοιχεία που συνιστούν και διακρίνουν το χιούμορ από τη ρητορεία. Το πρώτο είναι γόνος της ελεύθερης έκφρασης· η δεύτερη είναι απόληξη μιας τετριμμένης, σχηματικής, στείρας λογικής, που παγιώνεται σε μια παράταξη κωδίκων και υπακούει σε ένα σύστημα κανόνων. Το πρώτο διαμελίζει, αν δεν παραβιάζει, τους κώδικες και υπερφαλαγγίζει τους κανόνες· η δεύτερη βασίζεται στο σύνηθες, το τεχνητό, το χιλιοειπωμένο. Το χιούμορ επινοεί, η ρητορική μιμείται· το χιούμορ δημιουργεί, η ρητορική αντιγράφει· το χιούμορ αντλεί από ψυχικά εφόδια, η ρητορεία πορεύεται με βάση σκουριασμένους προκαθορισμούς.
Προφανής η σύνδεση με την πολιτική, ή μήπως κάνω λάθος; Διαβάστε πόσο ωραία τα λέει ο Πιραντέλο· οι αναγωγές προκύπτουν από μόνες τους : «Η ρητορική λειτουργεί, ούτε λίγο ούτε πολύ, σαν γκαρνταρόμπα. Η γκαρνταρόμπα της ευγλωττίας, όπου οι γυμνές σκέψεις σπεύδουν να περιβληθούν τα ρούχα τους. Τα ρούχα λοιπόν της γκαρνταρόμπας είναι ήδη όμορφα και έτοιμα, κομμένα και ραμμένα σύμφωνα με (δεδομένα) πρότυπα, καμωμένα από ταπεινή ή μεσαίας ή και άριστης ποιότητας στόφα, μοιρασμένα ισότιμα στα πάμπολλα ράφια, περασμένα στις κρεμάστρες και φυλαγμένα στο ιματιοφυλάκιο που ονομάζεται Ευπρέπεια. Αυτός καθιστά αρμόζουσες και ισχυρές τις σκέψεις που παρουσιάζονται ολόγυμνες».
Παλιές σκέψεις, εν μέρει μόνο ισχύουσες. Η ευγλωττία των σημερινών μας πολιτικών (εκτός ελαχίστων εξαιρέσεων) ξέχασε ακόμη και την ευπρέπεια. Το ιματιοφυλάκιο για το οποίο μιλάει ο Πιραντέλο είναι άδειο. Αλλού γυρεύουν οι μη-σκέψεις των αγορητών της Βουλής το ένδυμά τους. Στα φτηνά αστειάκια, στα λεκτικά πυροτεχνήματα, στις ομοβροντίες που σβήνουν αφήνοντας μονάχα έναν θλιβερό απόηχο. Αν το χιούμορ προϋποθέτει έναν ελεύθερο, αυθόρμητο και άμεσο ελιγμό της γλώσσας – μια γλώσσα, σα να λέμε, ζωντανή, που να ανασαίνει, κι όχι ένα πτώμα ταριχευμένο και άψυχο· μια γλώσσα που να εννοεί τις λέξεις της, κι όχι να πλάθει μ’ αυτές μια μάσκα που αποκρύπτει και παραπλανά – τα δικά τους ευτελή “ευφυολογήματα” απλώς συνθλίβουν το νόημα.
Και μια παράπλευρη παρατήρηση – γιατί η απώλεια του χιούμορ δεν αφορά μονάχα τους πολιτικούς, αλλά και τα φερέφωνά τους. Εκείνοι, π.χ., που εξανέστησαν πρόσφατα με κάποιες “ασεβείς” γελοιογραφίες του Κ. Χαντζόπουλου, αγνοούν φαίνεται ότι το γέλιο δεν σέβεται κανένα ταμπού, ότι “μόνο το γέλιο αναχαιτίζει τη δημιουργία καινούργιων αντι-ταμπού στα ταμπού”, καθώς θα έλεγε και ο Ιονέσκο, ότι το γέλιο δεν υπολογίζει εξουσίες και αξιώματα, δεν γνωρίζει από πολιτική ορθότητα, δεν ενδιαφέρεται για το decorum. Η πολιτική γελοιογραφία σήμερα είναι μια λαμπερή στιγμή διαύγειας και αιρετικότητας, ένα ιαματικό διάλειμμα στην ασθένεια του ζειν στην Ελλάδα του σήμερα. Το χιούμορ της πολιτικής γελοιογραφίας είναι το αναγκαίο αντίδοτο στα πολλαπλά πλήγματα μιας κακόβουλης συγκυρίας, όντας, όπως πολύ ωραία έγραψαν κάποτε, “το χαμόγελο της λογικής”. Αυτήν την χαμογελαστή λογική προσφέρουν οι γελοιογράφοι μας και μας καλούν να την ξαναβρούμε.
Bravisssima