του Σπύρου Κακουριώτη.
Λίγο πριν από τη συμπλήρωση 50 χρόνων από το πραξικόπημα της 21ης Απριλίου, ένας ακόμη τίτλος ήρθε να προστεθεί στη σημαντική εκδοτική σειρά που οι εκδόσεις Θεμέλιο έχουν αφιερώσει στη Μεταπολίτευση.
Πρόκειται για μια συλλογή μελετών που γεφυρώνουν το διάστημα των χρόνων που προηγήθηκαν της δικτατορίας μέχρι και τους πρώτους μήνες μετά τη μεταπολίτευση, γραμμένες από τον ιστορικό Λεωνίδα Καλλιβρετάκη, στην έρευνα του οποίου χρωστάμε την πληρέστερη έως σήμερα καταγραφή και τεκμηρίωση των νεκρών του Πολυτεχνείου. Μια έρευνα που εκπονήθηκε στο πλαίσιο του Ινστιτούτου Ιστορικών Ερευνών του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών, η οποία συνέβαλε στην επιστημονική κατάρριψη του –ακροδεξιάς προελεύσεως– μύθου περί δήθεν «αναίμακτης εκκένωσης» του Πολυτεχνείου στις 17 Νοεμβρίου 1973.
Υπό τον τίτλο Δικτατορία και Μεταπολίτευση, ο Λεωνίδας Καλλιβρετάκης συγκεντρώνει έξι εκτεταμένες μελέτες, άρθρα δημοσιευμένα σε επιστημονικά περιοδικά, καθώς και ανέκδοτες ανακοινώσεις σε ιστορικά σεμινάρια, που καλύπτουν επιλεκτικά την περίοδο που ξεκινά από το «σαμποτάζ» του Έβρου και φτάνουν μέχρι την αποχουντοποίηση και το εύρος το οποίο πραγματικά πήρε.
Δύο ερευνητικοί στόχοι διαπερνούν το σύνολο των μελετών που δημοσιεύονται στον ανά χείρας τόμο και χαρακτηρίζουν, παράλληλα, τον τρόπο δουλειάς του συγγραφέα, ο οποίος αναζητά τα τεκμήριά του στις πιο απίθανες πηγές, με πείσμα αλλά και υπομονή μυρμηγκιού. Ο πρώτος είναι η κατάρριψη των «ανακουφιστικών μύθων», όπως τους χαρακτηρίζει, στην εισαγωγή του, ο Ηλίας Νικολακόπουλος. Για παράδειγμα, ένας διαδεδομένος «αστικός μύθος» θέλει τους Αμερικανούς να οργανώνουν την ανατροπή του δικτάτορα Γ. Παπαδόπουλου και την αντικατάστασή του από τον Δ. Ιωαννίδη εξαιτίας της «φιλοαραβικής» στάσης του κατά τη διάρκεια του πολέμου του Γιομ Κιπούρ, στη Μέση Ανατολή. Ο συγγραφέας αποδεικνύει, με πληθώρα στοιχείων, ότι η χούντα όχι μόνο δεν αρνήθηκε να παράσχει διευκολύνσεις στην αμερικανική επιχείρηση στρατιωτικής ενίσχυσης του Ισραήλ αλλά, αντιθέτως, από τις ευρωπαϊκές χώρες, μόνο η Πορτογαλία του Σαλαζάρ προσέφερε περισσότερες!
Στο μεθοδολογικό οπλοστάσιο του ιστορικού, εξέχουσα θέση κατέχει η «αρχαιολογία των όρων». Με σχεδόν ανασκαφικό τρόπο, ο Λ. Καλλιβρετάκης ιστορικοποιεί όρους τόσο κοινόχρηστους που σχεδόν ποτέ δεν αναρωτιόμαστε για την προέλευση ή την ισχύ τους. Για παράδειγμα, από πού προέρχεται ο όρος «χούντα»; Πότε χρησιμοποιείται για πρώτη φορά με την έννοια που του δίνουμε σήμερα; Ποια είναι η πρώτη του εμφάνιση στον ελληνικό δημόσιο λόγο;
Ένα άλλο παράδειγμα μας δίνει το «σαμποτάζ» του Έβρου, που στη μνήμη όλων έχει συνδεθεί με τη ζάχαρη που υποτίθεται ότι ο μελλοντικός δικτάτορας χρησιμοποίησε για να σκηνοθετήσει το σαμποτάζ. Κι όμως, όπως αποδεικνύει ο Λ. Καλλιβρετάκης, πρόκειται για «είδηση» που αναφέρθηκε μία και μόνο φορά σε εφημερίδα της εποχής, διαψεύστηκε και δεν συναντάται πουθενά αλλού, ούτε ο ίδιος ο δικτάτορας είχε επικαλεστεί κάτι τέτοιο. Κι όμως, αυτή η ιστορία αποτελεί το πλέον αναγνωρίσιμο στοιχείο με το οποίο ανακαλούμε σήμερα το «σαμποτάζ» του Έβρου…
Σήμερα, 50 χρόνια μετά, το ερευνητικό ήθος και η μεθοδολογική προσέγγιση που χαρακτηρίζουν τον τρόπο δουλειάς του ιστορικού αποτελούν και το απόσταγμα του βιβλίου του Λεωνίδα Καλλιβρετάκη, καθώς μας προτρέπουν να αναρωτιόμαστε και να σκεφτούμε πάνω σε μια σειρά μύθων που εμφανίζονται ενδεδυμένοι τη λεοντή της «αυταπόδεικτης αλήθειας». Και σε ό,τι αφορά την περίοδο της δικτατορίας, οι μύθοι αυτοί έχουν πληθύνει επικίνδυνα στις μέρες μας…
ΣΗΜΕΙΩΣΗ
* Το βιβλίο του Λ. Καλλιβρετάκη Δικτατορία και Μεταπολίτευση, καθώς και τα δύο προηγούμενα της σειράς των εκδόσεων Θεμέλιο (Μεταπολίτευση: Η Ελλάδα στο μεταίχμιο δύο αιώνων και Η Μεταπολίτευση ’74-75: Στιγμές μιας μετάβασης), παρουσιάζονται σε εκδήλωση που διοργανώνει το Φόρουμ Κοινωνικής Ιστορίας και το ηλεκτρονικό περιοδικό Χρόνος, την Τρίτη 25 Απριλίου, στις 8.00 μ.μ., στο Polis Art Café (Αίθριο Στοάς Βιβλίου), από τους ιστορικούς Πολυμέρη Βόγλη, Βαγγέλη Καραμανωλάκη, Μάγδα Φυτιλή και συντονιστή τον Ηλία Νικολακόπουλο.
info
Λεωνίδας Καλλιβρετάκης
Δικτατορία και Μεταπολίτευση
Εκδόσεις Θεμέλιο, 2017
σελ. 280
