Η νέα διάσταση του “Νεοελληνικού Διαφωτισμού”

0
684

 

 

Γραφεί ο Αδάμ Αδαμόπουλος. (Στη φωτό Κωνσταντίνος Κούμας).

 

 

 

Την παγιωμένη, όσο και λειψή, εικόνα που έχουμε για την περίοδο που αποκαλείται “Νεοελληνικός Διαφωτισμός” έρχεται να διευρύνει, αλλά και εν πολλοίς να ανατρέψει ο Αναπληρωτής Καθηγητής στο Τμήμα Μεθοδολογίας, Ιστορίας και Θεωρίας της Επιστήμης του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών Μανώλης Πατηνιώτης στο νέο του βιβλίο υπό τον τίτλο «Στοιχεία Φυσικής Φιλοσοφίας – Ο ελληνικός επιστημονικός στοχασμός τον 17ο και 18ο αιώνα», που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Gutenberg.

 

Πρόκειται για την εποχή κατά την οποία η Δυτική Ευρώπη, έχοντας υπερβεί το κατώφλι της Αναγέννησης, τις αναταραχές της Μεταρρύθμισης και των θρησκευτικών πολέμων, οπλισμένη με νέα γνωσιολογικά και γνωσιοθεωρητικά εργαλεία και εκλεπτυσμένους συλλογιστικούς κανόνες, αλλά και με ένα κατά πολύ διευρυμένο γνωστικό υπόβαθρο, οδηγείται στην ολοκλήρωση της επιστημονικής επανάστασης που ξεκίνησε από τα τέλη του Ύστερου Μεσαίωνα και το ξεπέρασμα της αντίστοιχης μεσαιωνικής – αριστοτελικής κοσμοαντίληψης, αναδύθηκε μέσω λαμπρών μυαλών όπως του Κοπέρνικου, του Γαλιλαίου και του Κέπλερ και οδήγησε στους νεωτερικούς στοχασμούς των Ντεκάρτ, Λοκ, Χιούμ, Μπέρκλεϋ και Λάιμπνιτς, για να εγκαταστήσει την τάξη που έρχεται να βάλει, υπό μορφή καθολικής περιγραφής, συμπερίληψης και τελικού αποστάγματος – συμπεράσματος, αλλά και καθοδηγητικής αρχής η νευτώνεια ολοκλήρωση της Φυσικής Φιλοσοφίας με τους τρεις νόμους της Μηχανικής και την υιοθέτηση της Βαρύτητας, ως εξ αποστάσεως δρώσας, ρυθμιστικής δύναμης του Σύμπαντος.

 

Στο βιβλίο του ο Μανώλης Πατηνιώτης, αφού παρουσιάσει εκτενώς το ιστοριογραφικό πλαίσιο που αφορά στην Νεοελληνικό Διαφωτισμό, όπως αυτό τέθηκε από το 1948 από τον Κωνσταντίνο Δημαρά, στη συνέχεια εξετάζει μια σειρά από παλαιά, όσο και νέα, ζητήματα. Αρχικά εστιάζει στη σκέψη και τη συμβολή του Θεόφιλου Κορυδαλέα στην ανάπτυξη του ελληνικού επιστημονικού στοχασμού και ειδικότερα της Φυσικής Φιλοσοφίας κατά την περίοδο που εξετάζεται (17ος – 18ος αιώνας) για να αναφερθεί στη συνέχεια στο ρόλο του Κορυδαλέα στη διαμόρφωση εκπαιδευτικής πολιτικής από τον Πατριάρχη Κύριλλο Λούκαρη. Παρεμπιπτόντως, δεν πρέπει να μας ξενίζει η χρήση του όρου «εκπαιδευτική πολιτική», καθώς, όσο κι αν ακούγεται παράξενο, από την εποχή εκείνη υπάρχει το πολιτικό και ιδεολογικό υπόβαθρο που οδηγείς στη διερώτηση περί της αναγκαιότητας, αλλά και στη χάραξη μιας τέτοιας πολιτικής. Είναι χαρακτηριστικό, κάτι που τονίζεται στο βιβλίο, ότι η παρουσίαση της πνευματικής δραστηριότητας της εποχής δεν (πρέπει να) εξαντλείται στον Κορυδαλέα ή τον Αδαμάντιο Κοράη, αλλά να συμπεριλάβει ένα ολόκληρο δίκτυο λογίων, από τον Χρύσανθο Νοταρά και τον Βικέντιο Δαμοδό, έως τον Χριστόδουλο Παμπλέκη, τον Παναγιώτη Κοδρικά, τον Βενιαμίν Λέσβιο και τον Κωνσταντίνο Κούμα (οι δύο τελευταίοι στις αρχές του 19ου αιώνα), οι οποίοι κατά των Πατηνιώτη στέκονται απέναντι στους ομολόγους τους λογίους της Δυτικής Ευρώπης, όχι «ως φτωχοί συγγενείς», αλλά ως ισάξιοι συνομιλητές τους. Όλοι αυτοί δημιουργούν αλληλοκαλυπτόμενα και διασταυρούμενα δίκτυα που ακολουθούν τους εμπορικούς δρόμους από τα Βαλκάνια προς τη Δύση. Κοινό χαρακτηριστικό που διέπει τη σκέψη όλων αυτών είναι αφενός η αναγνώριση του γεγονότος ότι και η ίδια η φιλοσοφία κατά την περίοδο αυτή διέρχεται τη δική της «επαναστατική» διαδρομή, δηλαδή ότι αλλάζει ο τρόπος, η μεθοδολογία, τα εργαλεία και η φιλοσοφική στόχευση, αφετέρου δε, ο εντοπισμός των υπαρχόντων κενών στη φιλοσοφική σκέψη της νεωτερικότητας. Από κοινού οι λόγιοι του Νεοελληνικού Διαφωτισμού συνομιλούν με τους ομολόγους τους της Δυτικής Ευρώπης σε μια προσπάθεια απάντησης των νέων ερωτημάτων που προκύπτουν. Δυστυχώς, αυτή η λόγια έκρηξη – προσπάθεια συγκερασμού του νέου με το παλαιό και συμφιλίωσης του λογικού με το υπερβατικό ούτε ανάλογη συνέχεια είχε, ούτε κατάφερε να εισχωρήσει στην αντίληψη που συνόδευσε την σύσταση του νέου ελληνικού κράτους όπως αυτό προέκυψε από την Επανάσταση του 1821.

 

 

INFO: Μανώλης Πατηνιώτης

Στοιχεία Φυσικής Φιλοσοφίας – Ο ελληνικός επιστημονικός στοχασμός τον 17ο και 18ο αιώνα

Εκδόσεις Gutenberg, 2013

σελ. 415

Προηγούμενο άρθρο«Ο συγγραφέας σε περιβάλλον κρίσης»
Επόμενο άρθροΗ ιστορία δυο εκκεντρικών

ΑΦΗΣΤΕ ΜΙΑ ΑΠΑΝΤΗΣΗ

εισάγετε το σχόλιό σας!
παρακαλώ εισάγετε το όνομά σας εδώ