ΠΡΟΣΩΠΑ:
Ερωτευμένος ποιητής,
Γελωτοποιός,
Αυλικός,
Μερικοί φτωχοί.
Τόπος: μια πλατεία της πόλης στην παραλία. Πάνω στο νερό κάθεται κρατώντας ένα καλάμι ψαρέματος ο Γελωτοποιός. Τον πλησιάζει ο ποιητής σκεπτικός.
Ποιητής: Έχω προσέξει πολλές φορές πως ψαρεύετε σε τούτα τα νερά. Προφανώς, είστε ένας φτωχός ψαράς;
Γελωτοποιός: Στο Άμλετ στιλ ερώτημα σας μπορώ να απαντήσω: ναι, κύριε. Συνήθως είμαι τυχερός στο ψάρεμα κάτι μέρες σαν κι αυτή: η θάλασσα είναι θολή, η σκόνη πολλή ∙ το θήραμα πεινάει και ορμάει στο δόλωμα.
Ποιητής: Για πείτε μου, έχετε καλή ψαριά;
Γελωτοποιός: Ανάλογα. Πρόσφατα κατάφερα να πιάσω ένα τεράστιο ψάρι. Πιστεύω ότι θα μείνει ευχαριστημένο μαζί μου.
Ποιητής: Το ψάρι ικανοποιημένο μαζί σας;
Γελωτοποιός: Δεν υπάρχει τίποτα το εκπληκτικό σ’ αυτό. Επί μακρόν δίδασκα τον ορθό λόγο και πολιτική οικονομία. Μερικές φορές όμως το ψάρι κάνει σαν αποτρελαμένο: είναι τόσο μίζερο που με τίποτα δε λέει να τσιμπήσει το δόλωμα μου.
Ποιητής: Δεν καταλαβαίνω τι λέτε. Μιλάτε για τα ψάρια, θαρρείς και μιλάτε για ανθρώπους.
Γελωτοποιός: Ω, ναι, κύριε. Για έναν γελωτοποιό και καλοκάγαθο η αλληγορία είναι εκ γενετής χαρακτηριστικό: σύμφωνα με τις διαθήκες της Γραφής, εγώ ψαρεύω ανθρώπους.
Ποιητής: Αλήθεια, χαίρομαι πολύ που κουβεντιάζω μαζί σας. Και τι κάνετε με τα ψάρια σας;
Γελωτοποιός: Τα ελευθερώνω εκπαιδευμένα: δεν πλήττουν ποτέ, δεν γκρινιάζουν, δεν ταράσσονται από ανοησίες, είναι ευχαριστημένα με το παρόν και ικανά προς εργασία.
Ποιητής: Τα λόγια εκπέμπουν μια ένθερμη πίστη. Ω, να μπορούσα να μάθω την επιστήμη σας. Φοβάμαι όμως ότι θα παρασυρθείτε: η θάλασσα είναι πελώρια, είναι δύσκολο να διδάξετε όλα τα ψάρια.
Γελωτοποιός: Ω, όχι, σταθερά ελπίζω σ’ αυτά. Η επιστήμη μου – είναι μεταδοτική, χαρούμενη επιστήμη.
Ποιητής: (γυρνώντας) Ωστόσο, έχω διαβάσει Νίτσε!
Γελωτοποιός: Το ένα ψάρι θα διδάσκει το άλλο. Κι εγώ προλαβαίνω, όπου είναι βολικό, με την ελαφριά μου βάρκα του ορθού λόγου.
Ποιητής: Η χαρά που έχετε για τη ζωή με υποχρεώνει να σκεφτώ . . .
Γελωτοποιός: (επιφυλακτικά) Ω, ναι, είμαι αισιόδοξος. Τολμηρά, με το χέρι στην καρδιά, θα σας πω ακόμη τούτου: είμαι ιδεαλιστής. Είμαι πατριώτης. Συμμετέχω στην πολιτιστική οικοδόμηση. Καθένας που θα με ακολουθήσει θα απολαμβάνει την ισότητα, την επάρκεια και την υγεία, γιατί στο λάβαρο μου θα γράφει: ορθός λόγος. Εγώ και η πρόοδος είμαστε ένα και το αυτό.
Ποιητής: Δεν θα μοιραστείτε μαζί μου την εμπειρία σας;
Γελωτοποιός: Μετά χαράς, κύριε μου. Πρόθυμα το καλάμι θα πετάξω για να μιλήσω μαζί σας.
Ποιητής: Μα ποιος είστε; Για να σας εμπιστευτώ, θα πρέπει να σας μάθω καλύτερα.
Γελωτοποιός: Αποσιωπώντας από σεμνότητα ότι είμαι ο πιο χρήσιμος άνθρωπος στην πόλη, μπορώ να σας συστηθώ αλληγορικά: είμαι ο λογικότερος εκείνων που συμμετέχει στο διάλογο μας, και για το λόγο αυτό έχω συναίσθηση της ευθύνης έναντι του αναγνώστη. Αν πρόκειται να επιμηκύνετε τη συζήτησή μας με αργόσχολες σκέψεις, – η οργή των αναγνωστών θα πέσει πάνω μου: εσείς είστε ο πρώτος εραστής, ο οποίος βγαίνει πάντα στεγνός μέσα από το νερό, ενώ εγώ είμαι ένας απλός τσανακογλίφτης και εκτιμώ το χρόνο μου και την πλάτη μου.
Ποιητής: (σκεπτικά) Ο άνθρωπος αυτός δε μιλάει του κουτουρού. Η χοντροκομμένη λαϊκή του σοφία αγκαλιάζει την μελαγχολική μου ψυχή.
Γελωτοποιός: Αποφασίστε γρήγορα, κύριε. Διαφορετικά, είναι πολύ πληκτικό να προσπαθώ να μαντέψω τις σκέψεις σας.
Ποιητής: Έχετε δίκιο, φίλε μου. Τα λόγια σας αποπνέουν υγεία. Γιατί όμως αναφερθήκατε στους αναγνώστες;
Γελωτοποιός: Εγώ, κύριε, απλά λέω πως ήρθε η ώρα να αφήσουμε τις προσωπικές συζητήσεις και να περάσουμε στα έργα. Σύμφωνα με ορισμένες ενδείξεις βλέπω ότι ο ίδιος ο συγγραφέας του διαλόγου μας είναι ένας μεγάλος δολοπλόκος. Χωρίς εμένα προκοπή δεν έχει – ο ορθός λόγος πάντα θα προστρέξει προς βοήθεια της φαντασίας του συγγραφέα.
Ποιητής: Είναι οριστικό, δεν καταλαβαίνω τίποτα. Ξέρω όμως ότι οι ρίζες της λαϊκής σοφίας είναι σκοτεινές και περιπλεγμένες. Μου εμπνέετε όμως εμπιστοσύνη. Θα σας εμπιστευτώ τη ψυχή μου. Γνωρίζετε ποιος είμαι;
Γελωτοποιός: Γνωρίζω πάρα πολύ καλά. Είστε ποιητής, που μελαγχολεί από την περιρρέουσα χυδαιότητα. Τα παράπονα σας τα μετουσιώνετε σε στίχους, οι οποίοι παρόλο που είναι όμορφοι, παραμένουν ακατανόητοι, αφού η ψυχή σας, πιθανόν, να ανήκει σε άλλες γενιές.
Ποιητές: Ορκίζομαι, έτσι είναι !
Γελωτοποιός: Πέρα από αυτό, εσείς είστε ένας όμορφος νεαρός, σφόδρα ερωτευμένος σε μια εξίσου πανέμορφη κυρία.
Ποιητής: Μην πείτε τίποτα άλλο. Μπορείτε και διαβάζετε τις καρδιές! Πείτε μου κάτι πριν απ’ όλα, πώς να συμπεριφερθώ απέναντι στην όμορφη κυρία;
Γελωτοποιός: Σας συμβουλεύω πριν απ’ όλα να της αφιερώσετε ένα από τα ποιήματά σας. Ή, ακόμη καλύτερα, ένα ολόκληρο βιβλίο.
Ποιητής: Ω, αυτό το έχω κάνει από καιρό!
Γελωτοποιός: Σε αυτή την περίπτωση, θα πρέπει αφιερώσετε πολλές ώρες μαζί της πάνω από τη θάλασσα, υπαινισσόμενος πως η αγάπη σας είναι τόσο πλατιά όσο κι εκείνη.
Ποιητής: (αφηρημένα)
Σε μια αγάπη σα τη θάλασσα πλατιά
Που δεν χωρούν τα ακρογιάλια
Γελωτοποιός: Ή τέλος, συγκεντρώνεται γύρω της ο λαός στην πλατεία, ακόμη κι όταν κατηγορείται ότι δεν ξέρει να συμπεριφέρεται στο δρόμο.
Ποιητής: Ω, όλα αυτά τα δοκίμασα, καλέ μου φίλε.
Γελωτοποιός: Και παρόλα αυτά η κυρία σας παραμένει ασυγκίνητη;
Ποιητής: Δυστυχώς ναι. Με κοιτάζει, σα να μη βλέπει. Το βλέμμα είναι πάντα απλανές.
Γελωτοποιός: Κρίνοντας απ’ αυτά που λέτε, κύριε, η κυρία σας είναι πολύ εκκεντρική. Μήπως έχει φιλελεύθερες τάσεις;
Ποιητής: Με συγχωρείτε που εκφράστηκα τόσο χοντροκομμένα ∙ το να υπηρετείς τους οικείους σου σε υποχρεώνει να λες, καμιά φορά, χοντροκοπιές, αν κι έχεις τρυφερή ψυχή. Λοιπόν, η τελευταία μου συμβουλή είναι να γράψετε πολιτικά ποιήματα.
Ποιητής: Έχετε δίκιο, θα γράψω πολιτικά ποιήματα! Ποιήματα καταγγελίες!
Γελωτοποιός: Μόνο μία φορά, μία φορά, κύριε! Δε θα σας συμβούλευα γενικά να βυθιστείτε στην καταγγελτική λογοτεχνία. Δεν είναι ο τομέας σας, είστε καθαρός καλλιτέχνης. Οι ομιχλώδεις μορφές σας πάντα βρίσκουν δεκάδες ευαίσθητους που τις εκτιμούν. Αν είναι δυνατόν θα σας είναι πιο ευχάριστο να λειτουργείτε με βάση τα κατώτερα ένστικτα του όχλου από το να ικανοποιείτε το γούστο των εκλεκτών;
Ποιητής: Από το πνεύμα της σοφίας σας αντλώ μια βαθιά ιδέα: η λογοτεχνία θα πρέπει να είναι κοινωνική! Άδικα κατηγορούμε τον όχλο για την αδιαφορία του απέναντι στην εκλεπτυσμένη ποίηση! Ο όχλος είναι με το δικό του τρόπο ευαίσθητος και γνωρίζει τι του χρειάζεται! Η λογοτεχνία θα πρέπει να είναι ο άρτος ο επιούσιος!
Γελωτοποιός: Ωστόσο, εσείς μάλλον νοσταλγείτε τα λόγια μου. Άδικα προσπαθείτε να βγάλετε από τη ψυχή μαζί με τα πτύελα τις μεγάλες αλήθειες. Η περιφρόνηση του όχλου είναι το χαρακτηριστικό της υψηλής διάνοιας. Ο όχλος δεν είναι ευαίσθητος, παρά μόνο του αρέσει το ευχάριστο, για αυτό και η πολιτική λογοτεχνία του κάνει κακό. Η λογοτεχνία ερεθίζει τη φαντασία, η φαντασία είναι η μητέρα του χάους. Οι άεργες και κακομαθημένες διάνοιες είναι επιζήμιες για τη λαϊκή ευημερία, όπως μας το απέδειξαν οι ήρωες του Γκόρκι. Ναι, η λογοτεχνία όντως είναι επιζήμια. Και σε αυτή μας τη συζήτηση συμμετέχω μόνο για να τελειώσει μια ώρα αρχύτερα.
Ποιητής: Τι ευφυΐα! Είστε συμβολιστής! Δεν μου αρέσει ο Γκόρκι . . .
Γελωτοποιός: Τι σημαίνει «άνθρωπος του λόγου»! Ενθουσιαστήκατε τόσο πολύ με την ομιλία μου, πως σχεδόν λησμονήσατε εντελώς την κυρία. Στο μεταξύ ξεκάθαρος στόχος μου ήταν να σας βοηθήσω ώστε το ταχύτερο δυνατόν να κερδίσετε το χέρι σας.
Ποιητής: Μα εγώ, κάθε άλλο παρά να κερδίσω θέλω το χέρι της … Την αγαπώ με μια αγάπη που δε μετριέται με ανθρώπινα μέτρα. . .
Γελωτοποιός: Ω, κύριε, πόσο χρόνο χάσαμε άδικα! Βλέπετε, εγώ δίνω συμβουλές μόνο για πραγματικές υποθέσεις, όταν λόγος γίνεται για γάμο, για προστασία, για την υπογραφή ενός εμπορικού συμβολαίου. . .
Ποιητής: Συγχωρώ τη χοντροκοπιά σας ∙ την αντισταθμίζουν το βάθος και η σοφία των λόγων σας. Κάντε ό,τι θέλετε, μόνο απαλλάξτε με από την πλήξη!
Γελωτοποιός: Δεν υπάρχει λόγος να πλήττετε, καλύτερα να βρείτε κάτι να κάνετε. Το κυριότερο όμως είναι να μην μιλάτε τόσο αργά και σκεπτικά, καλύτερα, προς το παρόν να σωπαίνετε. Παρατηρώ πως γύρω σας μαζεύονται φτωχοί: υποθέτω πως σύντομα θα τους διώξουν ∙ θα απολαύσουμε το ευγενικό θέαμα της αποκατάστασης της τάξεως.
Εμφανίζεται ένας αυλικός, ο οποίος κάνει περίπτατο. Τον περιτριγυρίζουν μερικοί επαίτες. Βλέποντας πως δεν πρόκειται να γλιτώσει, απευθύνεται προς αυτούς.
Αυλικός: Κύριοι, είμαι έτοιμος να σας κάνω χρήσιμες υποδείξεις. Υπερασπιζόμενος τα συμφέροντα της χώρας, εμείς οι αυλικοί, ακούμε με προσοχή τη φωνή του λαού. Σας παρακαλώ να εκθέσετε τις σκέψεις σας όσο το δυνατόν πιο σύντομα και με τη μέγιστη δυνατή ακρίβεια.
Επαίτης: Πεινάω.
Αυλικός: Χμ. Είναι σύντομο, μα όχι ακριβές.
Γελωτοποιός: Επιτρέψτε μου να επιστήσω την προσοχή της εξοχότητας σας στο γεγονός της υπανάπτυξης αυτού του ανθρώπου. Θα εκφράζεται χοντροκομμένα, έως ότου τον αγγίξει η παιδεία.
Αυλικός: Όλες οι προσπάθειες της κυβέρνησης στρέφονται στο διαφωτισμό. Μα μην ανησυχείτε – στην εποχή μας είμαστε υποχρεωμένοι να ακούμε πολύ πιο προσβλητικά λόγια. Επιτρέψτε μου να μάθω με ποιον έχω τη τιμή;
Γελωτοποιός: Αυτή τη στιγμή είμαι υπηρέτης της εξοχότητάς σας και λαϊκό βήμα.
Αυλικός: Πολύ ευχάριστο να το ακούω. Πάντα περίμενα την εμφάνιση ανθρώπων, οι οποίοι θα διαλύσουν τις παρεξηγήσεις που υπάρχουν ανάμεσα στην κυβέρνηση και το λαό. Κατ’ εμέ, για να γίνει αυτό θα πρέπει να κατέχεις τον ορθό λόγο.
Γελωτοποιός: Όλη μου τη ζωή διακονώ τον ορθό λόγο και εξαλείφω κάθε αντιδικία, η οποία εμποδίζει την προσέγγιση τόσο ιδιωτών, όσο και κοινωνικών δυνάμεων.
Αυλικός: Σε αυτή την περίπτωση, για να σας δοκιμάσω, θα σας παρακαλέσω να μεταφέρεται στο λαό ποιες είναι οι απαιτήσεις στη συγκεκριμένη περίπτωση.
Γελωτοποιός (στρέφεται προς τους επαίτες): Κύριοι, τα αιτήματα σας, ελπίζω να είναι απολύτως νόμιμα. Συγκεκριμένα, η επιθυμία αυτού του ανθρώπου θα εξεταστεί στο άμεσο μέλλον. Η κυβέρνηση, αναμφίβολα, ενδιαφέρεται εξίσου με εσάς για το αν είναι χορτάτος ο λαός. Αλλά, ως άνθρωποι που έχετε ενδιαφέρον, μπορείτε και μόνοι σας να κρίνετε ο,τι για να συμβεί αυτό απαιτείται χρόνος. Την παρούσα στιγμή η κυβέρνηση είναι απασχολημένη με ανειλημμένες υποχρεώσεις.
Οι επαίτες δεν μπορούν να αντιτείνουν τίποτα. Ο αυλικός με συμπόνια σφίγγει το χέρι του γελωτοποιού.
Ο ποιητής παίρνει παράμερα τον γελωτοποιό.
Ποιητής: Αν είναι δυνατόν ο ορθός λόγος να σας υπαγορεύσει αυτή τη συμπεριφορά;
Γελωτοποιός: Ναι, συμπεριφερθήκαμε σύμφωνα με τις υποδείξεις του.
Ποιητής: Αν είναι δυνατόν να είναι αδύνατον να ταΐσουμε τους επαίτες;
Γελωτοποιός: Η ευθύτητα σας με εκπλήσσει. Μα δε βλέπετε ότι όλοι κάνουμε ό,τι μπορούμε.
Ποιητής: Παραπέμπετε την υπόθεση στις καλένδες.
Γελωτοποιός: Δεν έχετε ακόμη καταλάβει την ουσία της υπόθεσης. Είστε τόσο άκυρος! Ο ορθός λόγος είναι καλός, όταν βρίσκεται σε συμφωνία με τις απαιτήσεις της πολιτικής οικονομίας.
Ποιητής: Καμία επιστήμη δε διδάσκει ότι οι άνθρωποι πρέπει να πεινάνε!
Γελωτοποιός: Εκτός από την πλέον εκλεπτυσμένη επιστήμη. Τολμώ να σε επιπλήξω για άγνοια με την κατάσταση των πραγμάτων: αν ταΐσετε έναν επαίτη, θα εμφανιστούν άλλοι δέκα. Αν δώσετε ελεημοσύνη σε έναν, θα θέσετε σε κίνδυνο άλλους. Αυτό είναι υπεράνω των ατομικών επιδιώξεων.
Ποιητής: Είναι αθλιότητα, και όχι ορθός λόγος!
Γελωτοποιός: Η ευγενική δυσαρέσκεια μπορεί κάλλιστα να γίνει κίνητρο του ανθρώπου. Μόνο που θα πρέπει να την μετέρχεστε με μέτρο. Τότε ο καθένας θα δει ότι τοποθετείτε τα προσωπικά σας συμφέροντα στο κοινωνικό εικονοστάσιο.
Αυλικός (περιτριγυρισμένος από επαίτες, μιλάει) Σας εγγυώμαι, κύριοι, ότι όλοι σας, έτσι κι αλλιώς, θα ικανοποιηθείτε. Το σύνθημα της κυβέρνησης της ελεύθερης χώρας είναι οι αρχές της αταλάντευτης νομιμότητας. Οι αρχές αυτές είναι καθεαυτές γόνιμες. (Η φωνή του γίνεται διαπεραστική) Από αυτές, όπως από τους σπόρους του σιταριού, θα μεγαλώσει η επάρκεια των τροφίμων. Βάση του σύγχρονου κράτους είναι όχι η σκοτεινή αυθαιρεσία των κυβερνητών, αλλά η δημιουργική εργασία και η ανθρώπινη σχέση μεταξύ των υπηκόων και της κυβερνήσεως.
Ποιητής: (στο γελωτοποιό) Εκπλήσσομαι από την υπομονή αυτού του πολυλογά.
Γελωτοποιός: Σας ορκίζομαι πως δεν υπάρχει απολύτως τίποτα το εκπληκτικό. Εκατό φορές έχουν επαναληφθεί οι διάλογοι των επαιτών και των αυλικών. Ο συγγραφέας του διαλόγου, στον οποίο ενεπλάκην κι εγώ, θα ακολουθήσει, προφανώς, την πεπατημένη. Του είναι πολύ βολικό να προβάλει τον οποιονδήποτε αυλικό ως βλάκα.
Ποιητής: Και πάλι μιλάμε με αλληγορίες. Αν είναι δυνατόν να λησμονείτε ότι υπάρχουν πλούσιοι και φτωχοί;
Γελωτοποιός: Επιτρέψετε μου να παρατηρήσω πως δεν αρμόζει σε έναν ποιητή να λέει χυδαιότητες και συναισθηματισμούς. Ο ορθός λόγος θα μπορούσε να υπερβεί όλα αυτά τα μικροσυμφέροντα σας, στα οποία πέφτετε με το κεφάλι. Δεν είναι απορίας άξιον λοιπόν, που δεν έχετε τι να κάνετε από πλήξη.
Ποιητής: Καταλαβαίνω, μου διδάσκετε τη λαϊκή σοφία. Αν όμως δεν είμαι σε θέση να αντέξω την αιώνια τραγωδία; Τι κι αν σπάω το κεφάλι μου γι’ αυτό που εσείς αποκαλείτε χυδαιότητα και συναισθηματισμό;
Γελωτοποιός: Βαθιά σύγχρονες είναι οι ιδέες σας. Στον αιώνα μας κληροδοτήθηκαν από τον 10ο. Να θυμάστε μόνο ότι ο Φιοντόρ Μιχαήλοβιτς Ντοστογιέφσκι, ο υμνωδός των ταπεινών και καταφρονεμένων, ήταν μαζί με όλα τα άλλα και οπαδός της μοναρχίας, – και τότε θα με καταλάβετε.
Ποιητής: Και, παρόλα αυτά, θα γράψω καταγγελτική ποίηση . . .
Γελωτοποιός: Πάλι ! Μου προκαλείτε φρίκη! Απολύστε με, δεν πρόκειται να σας δώσω άλλες συμβουλές. Καλύτερα να πάτε στον κύριο αυλικό και να προσπαθήσετε να οικοδομήσετε τη σταδιοδρομία σας!
Ο ποιητής σκυθρωπά, αλλά υπάκουα, κατευθύνεται προς τον αυλικό. Ο αυλικός κοιτάζει με τρυφερότητα τον ποιητή.
Αυλικός: Νομίζω, ότι κάτι με θέλετε, νεαρέ μου. Αν κρίνω από τα ρούχα και τους τρόπους σας, συμπεραίνω πως ανήκετε στην αξιοπρεπή κοινωνία και έχετε πάρει αγωγή αρκετά εκλεπτυσμένη ώστε να μην δυσκολεύετε τους απασχολημένους ανθρώπους με γαργαλιστικά αιτήματα. Αν δεν κάνω λάθος είστε ποιητής;
Ποιητής (λίγο κολακευμένος). Ναι, μέχρι σήμερα έγραφα ποιήματα, αλλά δεν περίμενα ότι θα διαδοθούν τόσο πολύ. Πολύ περισσότερο αναπάντεχη ήταν για μένα η γνωριμία μου μαζί σας.
Αυλικός: Ω, γνωρίζω πολύ καλά τα ποιήματά σας νεαρέ μου. Σ’ εμένα θα βρείτε κάποιον που εκτιμά πραγματικά τον υποκειμενικό λυρισμό. Αν δεν κάνω λάθος, εσείς, όπως κάποτε ο Πετράρχης, μέσα στις μυστικιστικές σας αναζητήσεις δημιουργήσατε την προσωπική λατρεία της γυναίκας και του γυναικείου ερώτα;
Ποιητής: Κάθε άλλο παρά έτσι είναι … Αλλά, φυσικά . . .
Αυλικός: Ω, συμπαθάτε με, αν δεν σας έχω κατανοήσει πλήρως. Οι διαρκείς κυβερνητικές ασχολίες, αν θέλετε, κάνουν τον άνθρωπο λιγότερο ευαίσθητο προς το ωραίο. Η ανταμοιβή μας, όμως, για την μερική απώλεια της προσωπικότητάς είναι η συνείδηση του ιερού χρέους που εκπληρώνουμε. Ο αξιωματούχος δεν πρέπει να σκέφτεται πολύ και λυπάται.
Ποιητής: Τα τελευταία σας λόγια είναι πολύ σημαντικά για μένα. Εμένα με οδήγησε σ’ εσάς η επιθυμία να θυσιάσω τη φαντασία μου για το κοινωνικό αγαθό.
Αυλικός: Ω, νιότη, πόσο σε αγαπώ! Εσύ είσαι ολάκερη σε τούτες τις ακρότητες! Στα χρόνια σας, ήμουν κι εγώ έτσι θερμοκέφαλος, νεαρέ μου. Ειλικρινώς θα σας πω πως κάποτε έγραφα στίχους . . .
Ποιητής: Ω, αν είναι δυνατόν; Απαγγείλετε . . .
Αυλικός: (διακόπτοντας με αυστηρό ύφος) . . . Μα εγώ νόμιζα ότι η ποιητική φαντασία θα είναι εμπόδιο στην κλήση μου. Και τώρα, έχοντας αφοσιωθεί εις τους αιώνες στο καλό των άλλων και έχοντας χάσει την προσωπική μου ζωή (όπως βλέπετε, δεν μ’ αφήνουν ήσυχο, ούτε κατά τον περίπατο μου), είναι μερικές φορές που μετανιώνω που σταμάτησα να γράφω στίχους. . . ίσως να πέθανε μέσα μου ο ποιητής. (Φυσάει τη μύτη του). Έτσι λοιπόν, με βάση την προσωπική μου εμπειρία, σπεύδω να σας προειδοποιήσω ότι είναι αμαρτία να θάβετε το ταλέντο.
Ποιητής: Συμφωνώ μαζί σας.
Αυλικός: Ο υποκειμενικός λυρισμός είναι μεγάλη υπόθεση, νεαρέ μου. Κάνει εκλεκτές τις ώρες της αισθητικής ανάπαυσης και τις επιτρέπει, έστω και για μια στιγμή, να λησμονήσει τη φωνή της κακομαθημένης πλέμπας. Ω, είμαι έτοιμος να ευχηθώ, όλη η λογοτεχνία να έμοιαζε στα ποιήματά σας! Μια τέτοια ποίηση δε διαφθείρει τα ήθη. Οι μη μυημένοι, βλέπετε, δεν έχουν πρόσβαση πουθενά αλλού εκτός από τις διεστραμμένες επιθυμίες: να φάνε, να έχουν ένα κεραμίδι πάνω από το κεφάλι τους κι αυτά είναι όλα όσα τους χρειάζονται, όπως μπορέσατε κι εσείς να το διαπιστώσετε μόνος σας. Οι εκλεκτοί όμως, σκουπίζοντας το ιδρωμένο μέτωπο, μπορούν να αγγίξουν με τα χείλη τα ανέγγιχτα μέρη του ιερού δισκοπότηρου. (Εξαιρετικά ευχαριστημένος με τα λόγια του.)
Ποιητής: Με συγκινεί η προσοχή που δίνετε στις Μούσες. Τα λόγια σας με ενέπνευσαν. Πολύ περισσότερο που συναντώντας ένα τόσο πολυσχιδή άνθρωπο, όπως εσείς, θέλησα να εκμεταλλευτώ τις υποδείξεις σας. Θεωρώ χρέος μου να απαντήσω με ειλικρίνεια στην ειλικρίνεια: η μακρά διακονία των Μουσών προκαλεί πλήξη. Κάτω από τα πόδια ανοίγονται ερέβη. Ιδιόρρυθμα οράματα με επισκέπτονται. Θέλω ισχυρή βούληση, ολοκληρωμένες επιθυμίες, αλλά δεν κάνω για τη ζωή. Στις γυναίκες με ελκύει και με απωθεί συνάμα η θηλυκότητα και η ψευτιά τους. Αναζητώ έναν άνθρωπο, ο οποίος θα ρίξει ζωντανούς σπόρους στην σκαμμένη, έτοιμη για σπορά ψυχή μου.
Αυλικός: Η ομολογία σας με αγγίζει την καρδιά. Ιδιαίτερα εντυπώθηκαν στη μνήμη μου όλα όσα είπατε για τις γυναίκες. Είναι τόσο ευφυή και τόσο βαθιά. Ω, πόσο οικεία μου είναι. Να αγαπάς μία, αλλά να μην ξέρεις να διαλέξεις αυτή ή μιαν άλλη … (Χαμογελώντας αναπολεί κάτι.)
Ποιητής: Μα κάθε άλλο παρά αυτό είπα. Ήθελα να που όχι για δύο, αλλά για μία . . .
Αυλικός: Σε αυτή την περίπτωση είναι ακόμη πιο ευφυές και εκλεπτυσμένο, νεαρέ μου. Η καλλιέπεια σας είναι ένα σπάνιο χαρακτηριστικό για τους ανθρώπους του αιώνα μας.
Ποιητής: (θλιμμένος).
Αυλικός: Τώρα πια είναι τόσο λίγοι οι όντως χρήσιμοι και χρειαζούμενοι άνθρωποι που εγώ, χωρίς αστεία, θα σας έχω ως υπόδειγμα ∙ μήπως έχετε για μένα κάποια ιδιαίτερη παράκληση;
Ποιητής: Νομίζω μερικές φορές ότι θα απαλλασσόμουν από την πλήξη αν αναλάμβανα μια κρατική θέση . . .
Αυλικός: Αυτό ήταν που ήθελα να ακούσω από σας, νεαρέ μου! Δεν έχω να σας αντιτείνω τίποτα – στα γούστα και στις προτιμήσεις σας είμαι απολύτως αλληλέγγυος. Ελπίζω, να μην αρνηθείτε την πρότασή μου. Τα λόγια σας για την υποκρισία δημιούργησαν στο μυαλό μου έναν εκπληκτικό συνδυασμό ∙ θα σας προετοιμάσουμε για διπλωματική σταδιοδρομία.
Γελωτοποιός: (συγχαίρει τον ποιητή, ο οποίος εξακολουθεί να είναι μελαγχολικός).
Αυλικός: (στο γελωτοποιό) Εσείς, επίσης, μου προσφέρατε κάποιες υπηρεσίες. Θα βρω κάτι και για σας να σας ανταμείψω. (Μυστικά του δείχνει τους επαίτες, οι οποίες στέκονται λίγο πιο πέρα).
Γελωτοποιός: (κάνει ένα νεύμα ότι κατάλαβε).
Αυλικός: (απευθυνόμενος στους επαίτες). Κύριοι, εξετάσαμε τα αιτήματά σας. Είμαι στην ευχάριστη θέση να σας πω πως σήμερα ο λαός δεν διέψευσε τις ελπίδες της κυβερνήσεως του. Έχοντας στενή επαφή μαζί σας, βρήκα δύο υπηρέτες για το κράτος. Αυτό είναι μια ξεκάθαρη μαρτυρία ότι οι δυνάμεις του λαού είναι ανεξάντλητες.. Το ίδιο ανεξάντλητη είναι και η φροντίδα μας για εσάς,. (Φεύγει βιαστικά).
Γελωτοποιός: (στον ποιητή) Και έτσι, η έλλογη ανάμειξή μου σας ωφέλησε. Ζήτω η πατριωτική ποίηση και η υπηρεσία στο κράτος! Το κυριότερο, ζήτω ο συμφιλιωμένος ορθός τους λόγος!
Τρέχει πίσω από τον ποιητή που απομακρύνεται. Μετά από λίγο, ακούγεται πίσω από τη σκηνή, μια απεγνωσμένη φασαρία. Ο γελωτοποιός έρχεται τρέχοντας αναμαλλιασμένος.
Γελωτοποιός: Τι ποιητικό ταμπεραμέντο! Με ξεμάλλιασε, με ξέσκισε και ούρλιαζε πως δε θέλει να γίνει διπλωμάτης! Άδικα συμμετείχα στη μοίρα του! Κοιτάξτε, πόσο υπέφερα για την αλήθεια και ακούστε την ευγενική μου διδαχή: κανείς, ποτέ και πουθενά …
Πριν ολοκληρώσει τα λόγια του ορμάει να ψάξει να βρει το καλάμι ψαρέματος, αφού πλησιάζουν νέα θύματα του ορθού λόγου.
1906
Μετάφραση από τα ρωσικά Δημήτρης Β. Τριανταφυλλίδης ©
Ο τίτλος στο πρωτότυπο είναι: О любви, поэзии и государственной службе
