της Μαρίζας Ντεκάστρο.
Ένας νευρώδης κύριος, γοητευτικός, που μιλούσε από στήθους και συνέπαιρνε το κοινό με τα ιστορικά στιγμιότυπα που διάνθιζαν εκείνες τις ομιλίες.
Ένας δάσκαλος που τιμούσε τον μόχθο των συναδέλφων του κάθε ηλικίας, γιατί είχε περάσει από τη θέση τους και ήξερε τι θα πει διδάσκω παιδιά.
Ένας γνώστης της εκπαίδευσης σε όλο της το εύρος.
Το 1973 που εκδόθηκε από τον Ερμή η Μεταρρύθμιση που δεν έγινε, σπούδαζα παιδαγωγικά. Μια εργασία για το πανεπιστήμιο με οδήγησε λοιπόν κατευθείαν στον Δημαρά. Ήταν η πρώτη φορά που ερχόμουν σ’ επαφή με βιβλία τέτοιου τύπου. Διαβάζοντας την Μεταρρύθμιση κατάλαβα δυο πράγματα: τι θα πει μελέτη αρχείων και πώς αυτή η μελέτη οδηγεί σε σύνθεση – στην προκειμένη περίπτωση πώς διαμορφώθηκε η εκπαιδευτική πολιτική της Ελλάδας από τη γέννηση του ελληνικού κράτους μέχρι σήμερα.
Στα χρόνια που ακολούθησαν, τον συναντούσα συχνά στο γραφείο του στη Σχολή Μωραΐτη για να τον ρωτήσω, να ελέγξει και να πει τη γνώμη του για την δουλειά μου, να με βοηθήσει σε ό, τι προέκυπτε με τα παιδιά στην τάξη.
Πέρα όμως από την προσωπική σχέση, το έργο του αποτελεί σταθμό και αναφορά για ό, τι έχει γραφτεί και θα γραφτεί στο μέλλον. Κι αυτό επειδή οι νεότεροι ερευνητές θα αξιοποιήσουν τον όγκο των πληροφοριών που παρέχουν τα βιβλία του για να προχωρήσουν τις έρευνες.
Τα βιβλία και τα άρθρα του Αλέξη Δημαρά αποτελούν αλληλένδετα μέρη μίας και μόνης μελέτης: της Ιστορίας της νεοελληνικής εκπαίδευσης.
Ο Αλέξης Δημαράς δεν απευθυνόταν αποκλειστικά στο ακαδημαϊκό κοινό και το τονίζει, δηλώνοντας ότι και αυτό το τελευταίο του έργο αφορά τον γενικό αναγνώστη, τον ανειδίκευτο στο θέμα κοινωνικό ή ιστορικό επιστήμονα αλλά και τους ερευνητές των εκπαιδευτικών πραγμάτων και τους φοιτητές των επιστημών της αγωγής.
Θυμίζουμε δυο από τα βιβλία του που μοιάζουν με εικονογραφημένες περιπέτειες της εκπαίδευσης και τα οποία διαβάζονται ευχάριστα από τον καθένα:
Το λεύκωμα Σχολή Μωραΐτη 1936-2006: Ξεφυλλίζοντας 70 χρόνια παιδείας (εκδ. Σχολή Μωραΐτη- Εταιρεία Σπουδών Νεοελληνικού Πολιτισμού και Γενικής Παιδείας, 2007), μια εικονογραφημένη ιστορία της ελληνικής ιδιωτικής εκπαίδευσης με αφετηρία την πορεία μέσα στο χρόνο της Σχολής Μωραΐτη στην οποία εργάστηκε μέχρι το τέλος της ζωής του.
Το Από το κοντύλι στον υπολογιστή (1830-2000) (σε συνεργασία με την Βάσω Βασιλού – Παπαγεωργίου, εκδ. Μεταίχμιο, 2008), ένα πανόραμα της ιστορίας της ελληνικής εκπαίδευσης μέσα από σχολιασμένο φωτογραφικό και αρχειακό υλικό και εισαγωγικά σημειώματα σε κάθε κεφάλαιο τα οποία δίνουν τις απαραίτητες κοινωνικές και ιδεολογικές διαστάσεις των εκπαιδευτικών φαινομένων.
Στις σύντομες αλλά εξαιρετικά κατατοπιστικές Εισαγωγικές Σημειώσεις του τόμου, ο ΑΔ διευκρινίζει ότι το έργο είναι ένα δοκίμιο αναγνώρισης τάσεων και χαρακτηριστικών, μια προσπάθεια πρότασης ερμηνειών, πάντα με το βλέμμα στραμμένο στο παρόν… η ιστορία ενός κρατικού θεσμού…
Αναφέρεται αναλυτικά στα μεθοδολογικά ζητήματα που εμφανίστηκαν κατά τη συγγραφή – τους παράλληλους δρόμους της ιστορικής και της θεματικής παράθεσης, την κριτική αποτίμηση των πρώτων πηγών και τον έλεγχο για την εγκυρότητα των δεύτερων πηγών, τις βιβλιογραφικές υποδείξεις ως μέσα για την εμβάθυνση στα επιμέρους θέματα, τις υποσημειώσεις που είναι γραμμένες για να διαβάζονται και τις οποίες εκτιμά ως πιο ελκυστικές από το κυρίως κείμενο.
Ως προς τη δομή του, το έργο αρθρώνεται σε επτά κεφάλαια που απλώνονται χρονολογικά από το 1833, ίδρυση του ελληνικού κράτους, έως το τέλος του 20ου αιώνα. Τα κεφάλαια καλύπτουν άνισες χρονικές περιόδους οι οποίες ορίζονται, κατά την άποψη του ΑΔ, από την σπουδαιότητα που παρουσιάζουν τα εκπαιδευτικά ζητήματα ανάλογα με τα νομοθετήματα, τα γεγονότα και τους σημαντικούς σταθμούς, τις συγκρούσεις και τα πρόσωπα που επηρέασαν τα εκπαιδευτικά πράγματα καθώς και την συσχέτιση όλων αυτών μεταξύ τους.
Οι τίτλοι των κεφαλαίων και οι χρονικές περίοδοι που καλύπτουν είτε προϊδεάζουν τον αναγνώστη, εάν γνωρίζει τη γενική ιστορία, για το περιεχόμενό τους, όπως π.χ. ο Αλ. Δελμούζος και το Παρθεναγωγείο του Βόλου, τα Αθεϊκά, το γλωσσικό ζήτημα, η εισαγωγή του μονοτονικού είτε καλούν τους ανυποψίαστους να ανακαλύψουν το ιστορικό περιβάλλον και τα εκπαιδευτικά γεγονότα που συνδέονται μ’ αυτό.
Πέρα όμως από την ερμηνεία και την σύνθεση, στην οποία στοχεύει ο ΑΔ, το Ανακοπτόμενο άλμα είναι ένας χειμαρρώδης θησαυρός πληροφοριών, παρόλο που ο ίδιος επέμενε σταθερά ότι δεν είναι αυτή η ουσία του.
Οι μελετητές της ιστορίας της ελληνικής εκπαίδευσης μπορούν αναμφίβολα να εκτιμήσουν το βάθος της εργασίας του ΑΔ και να αντλήσουν από το σώμα της. Αν ωστόσο είσαι ανυποψίαστος περί τα εκπαιδευτικά, είναι βέβαιο πως θα διαβάσεις χίλια δυο ενδιαφέροντα που δεν γνώριζες. Όπως είναι επίσης βέβαιο ότι θα συνειδητοποιήσεις πως τίποτα δεν είναι τυχαίο και πως η σημερινή κατάσταση της εκπαίδευσης καθρεφτίζει τις περιπέτειες που πέρασε ο θεσμός τα τελευταία 170 χρόνια.
Info:
Αλέξης Δημαράς
Ιστορία της νεοελληνικής εκπαίδευσης, Το ‘‘ανακοπτόμενο άλμα’’, Τάσεις και αντιστάσεις στην ελληνική εκπαίδευση 1833-2000
Επιμ. Βάσω Βασιλού-Παπαγεωργίου
Εκδ. Μεταίχμιο, 2013
