Της Ελένης Σβορώνου.
Αναμφίβολα η Αρχαία Ελληνική Ιστορία είναι η αγαπημένη της παιδικής λογοτεχνίας ενώ τα τελευταία χρόνια άρχισε να κερδίζει κάπως έδαφος και η Βυζαντινή Ιστορία. Η επαναξιολόγηση του Βυζαντίου και της άλλοτε θεωρούμενης κάπως «σκοτεινής» αυτής ιστορικής περιόδου υπήρξε αντικείμενο συστηματικής προσπάθειας από ιστορικούς, ιστορικούς της τέχνης και ερευνητές των κοινωνικών επιστημών. Χαρακτηριστική είναι η επιτυχία που γνώρισε το βιβλίο της Αρβελέρ Γιατί το Βυζάντιο; (30.000 πωλήσεις μέσα σε τρεις μήνες από την έκδοσή του, το 2010), ένα εκλαϊκευμένο βιβλίο για τον βυζαντινό πολιτισμό.
Η Φραγκοκρατία στην Ελλάδα όμως δεν έτυχε ούτε μιας Ζακλίν ντε Ρομιγύ, ούτε μιας Αρβελέρ, φιλολόγων και ιστορικών που συνέβαλαν ουσιαστικά στην αντίληψή μας για τη σημασία του αρχαίου και βυζαντινού πολιτισμού. Κι όμως, η Φραγκοκρατία είναι παντού. Στα κάστρα και τα Φραγκοκάστελα, στα ενετικά τείχη, στα μοναστήρια, την κοσμική αρχιτεκτονική, στα ονόματα, στη γλώσσα, στους θεσμούς, και την τέχνη… Στην Ιστορία όμως (τη σχολική αλλά και την «εξωσχολική») η Φραγκοκρατία κατέχει ισχνή θέση. Το ίδιο και στην παιδική και νεανική λογοτεχνία. (Βεβαίως οι νεαροί αναγνώστες πάντα μπορούν να ξετρυπώσουν από τη βιβλιοθήκη των γονιών τους ή από τη δημόσια βιβλιοθήκη μια Πριγικιπέσσα Ιζαμπώ ή ένα Εμείς και οι Φράγκοι και να ευχαριστηθούν Φραγκοκρατία!)
Ευχάριστη έκπληξη λοιπόν είναι το Κάστρο της Ωριάς, των Παντελή Σταματελόπουλου και Μαρίας Ηλιοπούλου, που κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις εκδόσεις Κέδρος. Οι συγγραφείς, δημοσιογράφοι και οι δυο, είναι γνωστοί από το Ένα κουκούτσι στο στρατό του Μεγάλου Αλεξάνδρου, που απέσπασε το Βραβείο του Κύκλου του Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου και από το Ο κλέφτης του θησαυρού του Αλή πασά, που συμπεριλήφθηκε στη Βραχεία λίστα για τα Κρατικά βραβεία νεανικού-εφηβικού βιβλίου. Κατέχοντας ήδη μια αξιόλογη θέση στο ιστορικό μυθιστόρημα για νέους, στρέφουν τώρα τη ματιά τους στη Φραγκοκρατούμενη Αχαΐα του 13ου αι. και της εποχής των Βιλεαρδουίνων.
Ο Σταυροφόρος Βάλτερ, από το Οριγιόν της Καμπανίας, περίπου 200 χλμ. από το Παρίσι, γιος σιδερά, φτάνει ψηλά χάρη στη γενναιότητα που επέδειξε ως Σταυροφόρος και στη φιλοδοξία του. Αποκτά τον τίτλο του ιππότη του Πριγκιπάτου της Αχαΐας, και του κόμη του Νέου Οριγιόν, όπως ονόμασε περιοχή της σημερινής Κυλλήνης. Νέος και φρεσκοπαντρεμένος έφυγε από την πατρίδα του για τον πόλεμο και χρόνια ολόκληρα περίμενε να ανταμώσει πάλι με την αγαπημένη του Ματθίλδη και τους δίδυμους γιους του Ρωμανό και Ιούλιο. Έρχεται επιτέλους η ώρα που ενώνεται πάλι η οικογένεια. Η Ματθίλδη και οι γιοι της έρχονται στην Αχαΐα. Η απλή γυναίκα γίνεται αρχόντισσα. Ο Βάλτερ και η Ματθίλδη Ντε Οριγιόν διαφεντεύουν τώρα τις τύχες της κομητείας του Νέου Οριγιόν. Το Πριγκιπάτο της Αχαΐας ανθεί υπό τον Γοδεφρείδο Βιλεαρδουίνο. Το ίδιο και η οικογένεια Ντε Οριγιόν. Ώσπου ξεσπά το κακό. Τα δίδυμα αδέρφια σκοτώνονται. Ο ένας κατά λάθος, από το χέρι του αδερφού του, κι ο άλλος από το μαράζι του. Ο δεύτερος όμως πρόλαβε να αφήσει έναν απόγονο. Ένα κοριτσάκι «υβριδικό είδος», γόνος Φράγκου και Ελληνίδας, που γεννιέται στο δάσος,. Το έκθετο το παίρνει και το μεγαλώνει με πολλή αγάπη ένα ζευγάρι απλών ανθρώπων. Η Πολυζώη μεγαλώνει και διψάει για γράμματα. Τα μαθαίνει στο μοναστήρι, στη Μονή Φιλοσόφου, στο φαράγγι του Λούσιου. Η Πολυζώη μορφώνεται, μεγαλώνει, ερωτεύεται, ζει τη ζωή της χωρικής αγνοώντας την καταγωγή της. Με τον Δήμο, τον νεαρό Έλληνα, θα κάνει οικογένεια και θα ζήσει στο Λούσιο ευτυχισμένη. Ώσπου ο τροχός της τύχης θα γυρίσει για όλους. Οι Ρωμαίοι ανακτούν την Πόλη, οι ισορροπίες αλλάζουν, οι δυο πλευρές συγκρούονται για τον έλεγχο των δεσποτάτων, των πριγκιπάτων, των κομητειών και των κάστρων. Η Πολυζώη θα καταλάβει ποια είναι, θα σμίξει με τους παππούδες της και θα κληθεί να αναλάβει τα ηνία του κομιτάτου μαζί με τον Δήμο. Οι δυο του θα στήσουν μια πολύτιμη γέφυρα ανάμεσα στον κόσμο των Φράγκων και των Ρωμαίων. Αυτό είναι άλλωστε το πνεύμα της διοίκησης των Βιλεαρδουίνων: το γεφύρωμα του χάσματος ανάμεσα σε κατακτητή και κατακτημένο. Αλλά τα πράγματα δεν είναι τόσο εύκολα. Οι ήρωες θα φτάσουν στο χείλος της καταστροφής για να επανακάμψουν ισορροπώντας πάλι στη νέα πολιτική πραγματικότητα. Το κάστρο της Ωριάς, το βασίλειο τους εκεί, στα σύνορα ανάμεσα στο Πριγκιπάτο της Αχαΐας και το Δεσποτάτο του Μορέως, θα γίνει τελικά μια εστία ανταμώματος της Δύσης με την Ανατολή.
Το δυνατό σημείο του βιβλίου είναι η άψογα υφασμένη πλοκή που κρατά το αμείωτο το ενδιαφέρον του αναγνώστη και η απόδοση της ατμόσφαιρα της εποχής και των λεπτομερειών της καθημερινής ζωής. Τα ντυσίματα και τα φερσίματα των Ρωμαίων και των Φράγκων, οι σχέσεις τους, οι διασκεδάσεις τους, η αγροτική ζωή, η ζωή των ευγενών, όλα ζωντανεύουν αβίαστα. Ένα μεγάλο μέρος της ιστορίας βασίζεται σε ντοκουμέντα. Πηγή είναι ένα ειλητάριο, χειρόγραφος πάπυρος της εποχής του Μιχαήλ Η’ Παλαιολόγου που έγραφε την ιστορία του Κάστρου της Ωριάς. Πέρα από αυτό, οι συγγραφείς έχουν κάνει γερή ιστορική έρευνα. Πρόσωπα, ημερομηνίες, τοπογραφία, όλα είναι καλά μελετημένα. Στο παράρτημα που παρατίθεται ο αναγνώστης διαβάζει πολύ ενδιαφέρουσες λεπτομέρειες για τα πραγματικά πρόσωπα και πράγματα που ενέπνευσαν την ιστορία.
Μετά την ανάγνωση του βιβλίου, η δημοφιλής εκδρομή στο φαράγγι του Λούσιου, τη Δημητσάνα, τη Στεμνίτσα και τη γύρω περιοχή δεν θα είναι ποτέ ίδια! Το ανέβασμα στη Μονή του Φιλοσόφου θα αντηχεί τη φωνή του Δήμου και της Πολυζώης και τα γάργαρα νερά του Λούσιου τον ήχο από τον τροχό που επινόησε ο η Πολυζώη για τον δικό της νερόμυλο.
Μόνο οι χαρακτήρες του βιβλίου είναι κάπως μονοδιάστατοι και, σε ορισμένα σημεία, περισσεύουν κάπως οι χαρακτηρισμοί προσώπων και προθέσεων, αλλά δεν πειράζει. Αφού «παντός κατορθώματος αγάπη κρείττον ένι», φράση του Αλέξιου Κομνηνού που αγαπάει η Πολυζώη. Και το βιβλίο αυτό είναι ένα κατόρθωμα έρευνας και μυθοπλασίας και αγάπης για τις άγνωστες πτυχές της Φραγκοκρατίας στην Ελλάδα.
Ας σημειώσουμε ότι στην ίδια εποχή αναφέρεται και το βιβλίο της Μαρίας Λαμπαδαρίδου-Πόθου Η Μαρούλα της Λήμνου (Κέδρος, 1986). Γραμμένο σε ύφος μιας άλλης εποχής, το βιβλίο σκιαγραφεί μια «Ιωάννα της Λωραίνης» της Λήμνου, ένα πρόσωπο ανάμεσα στον θρύλο και την Ιστορία.
INFO: Κάστρο της Ωριάς, των Παντελή Σταματελόπουλου και Μαρίας Ηλιοπούλου
ΣΩΣΤΟ ΤΟ ΟΤΙ ΕΛΑΧΙΣΤΑ ΓΝΩΡΙΖΟΥΜΕ ΓΙΑ ΤΗΝ ΦΡΑΓΚΟΚΡΑΤΙΑ. ΜΙΑ ΕΡΩΓΗΣΗ ΜΟΝΟΝ ΠΟΙΟΙ ΕΙΝΑΙ ΟΙ ΡΩΜΑΙΟΙ ΠΟΥ ΕΠΑΝΑΚΤΗΣΑΝ ΤΗΝ ΠΟΛΗ; ΜΗΠΩς ΥΠΟΝΟΥΝΤΑΙ ΟΙ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΙ; ΔΕΝ ΜΠΕΡΔΕΥΟΜΑΣΤΕ ΕΤΣΙ ΚΑΠΩς; ΟΧΙ ΠΩς ΟΙ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΙ ΔΕΝ ΟΝΟΜΑΖΑΝ ΕΑΥΤΟΥΣ ΡΩΜΑΙΟΥΣ ΕΞΟΥ ΚΑΙ ΑΓΙΑ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΡΩΜΑΙΚΗ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑ ΑΛΛΑ ΑΠΟ ΤΑ ΜΕΣΑ ΤΟΥ 13ΟΥ ΑΙΩΝΑ, ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΝΕΩΤΕΡΕΣ ΜΕΛΕΤΕΣ ΑΡΧΙΖΕΙ ΣΤΑΔΙΑΚΑ ΝΑ ΔΙΑΜΟΡΦΩΝΕΤΑΙ ΜΙΑ ΠΡΩΙΜΗ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΣΥΝΕΙΔΗΣΗ ΠΟΥ ΘΑ ΙΣΧΥΡΟΠΟΙΕΙΘΕΙ ΤΗΝ ΥΣΤΕΡΗ ΠΑΛΑΙΟΛΟΓΕΙΑ ΕΠΟΧΗ. ΥΠΑΡΧΟΥΝ ΕΠΙΣΗΣ ΚΑΙ ΠΑΛΑΙΟΤΕΡΟΙ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΛΟΓΟΙ ΟΠΩς Ο ΚΑΡΟΛΟΣ ΝΤΗΛ ΠΟΥ ΟΝΟΜΑΖΟΥΝ ΤΗΝ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΗΔΗ ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΔΟ ΤΩΝ ΚΟΜΝΗΝΩΝ. Η ΣΥΖΗΤΗΣΗ ΒΕΒΑΙΩΣ ΟΠΩς ΚΑΙ ΟΙ ΠΕΡΙ ΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ ΜΕΛΕΤΕΣ ΣΥΝΕΧΙΖΟΝΤΑΙ. ΟΣΟ ΓΙΑ ΤΟ ΠΟΝΗΜΑ ΤΗΣ ΑΡΒΕΛΕΡ ΜΠΡΟΣΤΑ ΣΕ ΑΛΛΕς ΜΕΛΕΤΕΣ ΞΕΝΩΝ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΛΟΓΩΝ ΔΕΝ ΠΙΣΤΥΕΩ ΟΤΙ ΠΡΟΣΦΕΡΕΙ ΚΑΙ ΠΟΛΛΑ ΚΑΙΝΟΥΡΓΙΑ ΠΡΑΓΜΑΤΑ. ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΠΑΡΑ ΕΝΑ ΕΚΛΑΙΚΕΥΤΙΚΟ ΑΝΑΜΑΣΗΜΑ ΤΩΝ ΑΠΟΨΕΩΝ ΤΟΥ Κ.ΝΤΗΛ.
Θα μπορούσε να ανοίξει μια καλή συζήτηση το σχόλιο της Έλενας, εάν παρέκαμπτε κανείς εκείνο το… «Αγία».