της Μαρίζας Ντεκάστρο
Ένα τμήμα της έκθεσης του Δημοσθένη Σκουλάκη (1957-2014) στο Μπενάκη Πειραιώς (έως 5/5/19), έχει διαμορφωθεί ως διάδρομος του υπόγειου σιδηροδρόμου. Δεξιά και αριστερά κρέμονται έργα μεγάλων διαστάσεων που απεικονίζουν τα εφυαλωμένα πορτοκαλί πλακάκια των τοίχων στο σταθμό της Ομόνοιας, τις μπρούτζινες πόρτες, τους επιβάτες που στέκονται περιμένοντας τον συρμό και αυτούς που είναι ήδη μέσα. Έχουμε λοιπόν την εντύπωση ότι περπατάμε τον σταθμό για να πλησιάσουμε στην αποβάθρα παρατηρώντας δεξιά και αριστερά το υπόγειο τοπίο. Φερμένος στο μουσείο, ο τόσο γνωστός σταθμός του αθηναϊκού κέντρου πήρε μια άλλη όψη και αναδείχτηκε από τις συνθέσεις του ζωγράφου.
Ο Σκουλάκης έδειξε πως αν κοιτάξουμε το συνηθισμένο με άλλο μάτι θα διακρίνουμε παντού στοιχεία τέχνης.
Η Χριστίνα Φραγκεσκάκη με το βιβλίο της Υπόγεια εκδρομή, που κυκλοφόρησε συμπτωματικά την περίοδο της έκθεσης, οργανώνει μία αληθινή εκδρομή σε όλους τους σταθμούς του μετρό.
Η ηρωίδα της Φραγκεσκάκη, και της εικονογράφου Ευαγγελίας Γουτιάνου, μπαινοβγαίνει ζωηρή κι ανέμελη στους σταθμούς μαγνητισμένη από τη μικρή και πολύ δυνατή λέξη έλα, του γνωστού τραγουδιού, παρατηρεί καθετί και ψάχνει να βρει την ομορφιά.
Όμως η ανακάλυψη της ομορφιάς βρίσκεται στο δεύτερο μέρος του βιβλίο που επιγράφεται Στάσεις για δράσεις και αφορά τη διακόσμηση των σταθμών με έργα τέχνης. Πρόκειται για τις δραστηριότητες που σκέφτηκε η έμπειρη Πόπη Κύρδη και οι οποίες ξεκλειδώνουν τη φαντασία του περιπατητή και τη δημιουργικότητά του.
Όλα αυτά ακούγονται ενθαρρυντικά, παιδαγωγικά και όμορφα!
Και πράγματι εδώ ισχύουν γιατί επιτέλους στοιχειοθετούν και προβάλουν μία παιδαγωγική άποψη για το τι πρέπει να είναι οι δραστηριότητες στα βιβλία!
Ποιο είναι το νόημα των δραστηριοτήτων
Οι δραστηριότητες που προτείνονται σε παιδιά αναγνώστες, δεν πρέπει να τα κλείνουν μέσα στο βιβλίο τους!
Αντίθετα πρέπει να συνδέουν το βιβλίο, και κατ’ επέκταση να εμπλέκουν τον αναγνώστη, με ποικίλα εξωτερικά ερεθίσματα, να του εξάπτουν την περιέργεια, να του δημιουργούν λογικούς συνειρμούς, να τον κάνουν δεκτικό στο διαφορετικό, να τον παροτρύνουν να εκφραστεί, να προάγουν την αυτονομία της σκέψης του, να τον σπρώχνουν να ριψοκινδυνέψει για την άποψή του.
Με δυο λόγια να τον βοηθούν να διαβάσει και να σταθεί ενεργητικά απέναντι στο γνωστό ή το ανοίκειο, στις καλλιτεχνικές δημιουργίες στη συγκεκριμένη περίπτωση.
Αυτό θα πει δημιουργικότητα και μόνον έτσι μπορούμε να αξιολογήσουμε τα αποτελέσματα ως γόνιμα!
Ας δούμε λίγα ενδεικτικά παραδείγματα από τις Στάσεις για δράσεις της Υπόγειας εκδρομής τα οποία συνηγορούν με την άποψή μου με ιδέες που κινητοποιούν και διεγείρουν και φέρνουν το παιδί-παρατηρητή κοντά στους καλλιτέχνες και τα έργα τους.
Σύνταγμα- Το ωρολόγιον του μετρό, Θόδωρος: Γιατί ο καλλιτέχνης δημιούργησε έργο με θέμα το ρολόι;
Ομόνοια– Ουρά, Νίκος Κεσανλής: Ψάξε στο σταθμό να βρεις ανθρώπους που στέκονται στην ουρά; Τι περιμένουν; Εσύ τι περιμένεις όταν στέκεσαι στην ουρά;
Κεραμεικός- Διαστρωματώσεις, ενεργειακές εικόνες XVI, Γιάννης Μπουτέας: Ψάξε στο έργο να βρεις εργαλεία που χρησιμοποιούν οι αρχαιολόγοι.
Άγιος Δημήτριος- Εις μνήμην Αλέξανδρου Παναγούλη, Κώστας Ηρακλής Γεωργίου: Εσύ ποιο πρόσωπο θα πρότεινες να γίνει έργο τέχνης; Γιατί;
Σταθμός Λαρίσης- Ανθρωπάκια, Γιάννης Γαϊτης: Δώσε τους προσωπικότητα.
Άγιος Ιωάννης- Η πόλη ενώνει τη διαφορετικότητα των ανθρώπων, Χριστίνα Σαραντοπούλου: Τι κρύβουν τα αποτυπώματα; Είναι λαβύρινθος…
Πλην όμως…
….οι ‘αγαπημένες’ δραστηριότητες σε ελάχιστες περιπτώσεις είναι αυτό που επαγγέλλονται! Όλοι θέλουν να κάνουν σωστά παιδαγωγικά βιβλία που να αναπτύσσουν τη φαντασία και τη δημιουργικότητα των μικρών αναγνωστών. Και πώς; Μα βεβαίως συμπληρώνοντας τα βιβλία με δραστηριότητες που εμφανίζονται στις τελευταίες σελίδες και δυστυχώς
αναπαράγουν συστηματικά μία παρωχημένη και σχολικού τύπου τυπολογία η οποία καταλύει κάθε πρωτοτυπία και ιδέα περί δημιουργικότητας!
Ποια είναι αυτή η τυπολογία;
Είναι πρώτα απ’ όλα το αναμάσημα του περιεχομένου με τη μορφή παιχνιδιών και τεστ που δεν έχουν καμιά σχέση με τη τη φαντασία και τη δημιουργικότητα. Δραστηριότητες του τύπου Σωστό- Λάθος, οι διαφόρων ειδών ακροστιχίδες, μεσοστιχίδες (η νέα εκδοχή τους), καθώς και οι αντιστοιχίσεις είναι ένας (κουτοπόνηρος) ελεγκτικός μηχανισμός για να επιβεβαιώσουν οι ενήλικοι ότι το βιβλίο διαβάστηκε.
Το Βρες τις διαφορές είναι ένα απλοϊκό παιχνίδι παρατηρητικότητας, το ίδιο και τα
Τι θα ήθελες, Τι θα έκανες αν… Ζωγράφισε τον εαυτό σου ή οτιδήποτε παρόμοιο.
Η τυποποίηση των ασκήσεων- γιατί περί ασκήσεων πρόκειται- και η επανάληψή τους σε όλα τα βιβλία της ίδιας σειράς ενισχύουν τον κομφορμισμό των παιδιών, δημιουργώντας μια συνήθεια που κοιμίζει το μυαλό.
Και από το κακό φτάνουμε στο χειρότερο! Δραστηριότητες σαν αυτές που διαβάζουμε συνήθως ενισχύουν και τον κομφορμισμό εκείνων των ενηλίκων οι οποίοι, ήσυχοι και ευχαριστημένοι από τις παιδαγωγικές προτάσεις των βιβλίων, δεν τολμούν να αξιολογήσουν το διαφορετικό, που διευκολύνονται δηλαδή να βαθμολογούν τη νόρμα, αν είναι εκπαιδευτικοί όπως ζητά το σχολείο!
Επιμύθιο: Ας καταλάβουμε επιτέλους ότι σκοπός των δραστηριοτήτων δεν είναι να ελέγξουμε την κατανόηση και να τη μετρήσουμε, αλλά να απελευθερώσουμε τις εκφραστικές δυνάμεις των παιδιών!
info:
Χριστίνα Φραγκεσκάκη, Υπόγεια διαδρομή, εικ: Ευαγγελία Γουτιάνου, Καλειδοσκόπιο
Δημοσθένης Σκουλάκης (1957-2014), “Ένας μεγάλος αντιφατικός”, Μουσείο Μπενάκη Πειραιώς (έως 5/5/19),
