Του Γιάννη Ν. Μπασκόζου.
Η κριτικός Κάθι Ρέτζενμπρινκ είχε διαβάσει τον Δεκέμβριο του 2012 το βιβλίο της Τζ. Ρόουλινγκ The Cuckoo’s Calling , πριν αποκαλυφθεί ότι πίσω από το ψευδώνυμο Ρόμπερτ Γκαλμπρέιθ κρυβόταν η διάσημη συγγραφέας του Χάρι Πότερ. Με περίσσεια ειλικρίνεια δήλωσε προχθές ότι το είχε εγκαταλείψει στη σελίδα 18. Είχε διαβάσει, όπως είπε τον πρόλογο και το πρώτο κεφάλαιο αλλά δεν της είπαν κάτι ιδιαίτερο. Είχε βρει μάλιστα, όπως λέει, τον πρόλογο λίγο καλύτερο από το πρώτο κεφάλαιο, στο οποίο διέκρινε αρκετές κοινοτοπίες Είχε βεβαίως να διαβάσει και να κρίνει, πριν εκδοθούν, 93 τίτλους για την έκδοση Απριλίου του περιοδικού Bookseller άρα με κάποια θα έπρεπε αναγκαστικά να είναι «σκληρή».
Το The Cuckoo’s Calling πήρε κάποιες καλές κριτικές ως βιβλίο πρωτοεμφανιζόμενου συγγραφέα αλλά δεν πούλησε πάνω από 500 αντίτυπα στη έκδοση hardback . Φυσικά μετά την αποκάλυψη ότι η Τζ. Ρόουλινγκ βρίσκεται πίσω από το όνομα του Ρ.Γκαλμπρέιθ το βιβλιο ανατυπώθηκε σε δεκάδες χιλιάδες, ενώ όλοι περιμένουν να γραφτούν πολλές κριτικές..
Μετά την αποκάλυψη του πραγματικού ονόματος της συγγραφέως η Κάθι Ρέτζενμπρινκ το διάβασε ολόκληρο και κατέληξε ότι «πράγματι είναι καλό βιβλίο». Ότι ο κεντρικός ήρωας Cormoran Strike είναι πλούσιος σε ενδιαφέροντα στοιχεία χαρακτήρας και η εξέλιξη του μυθιστορήματος σε κρατάει μέχρι την τελευταία σελίδα. Τέλος για να είναι εντάξει με τον εαυτό της παραθέτει τα 12 καλύτερα βιβλία που ξεχώρισε από τα 93 που είχε διαβάσει τον περασμένο Δεκέμβριο. Η ειλικρίνεια της κριτικού εκπλήσσει, αν δεν είναι μια επαγγελματική φιοριτούρα.
Το ερώτημα, όμως που θέτε στο τέλος του κειμένου της η Κάθι Ρέτζενμπρινκ είναι πάντα επίκαιρο: πόσα βιβλία καλών συγγραφέων θα μπορούσαν να περάσουν από ένα «τυφλό τεστ», χωρίς να ξέρουμε δηλαδή τα πραγματικά ονόματά τους; Πόσο μπορεί να αντέξει ένα καλό βιβλίο αν δεν υποστηρίζεται από το σύστημα μάρκετινγκ που έχει εξασφαλίσει ένας ήδη διάσημος συγγραφέας;
Ερωτήματα που , τηρουμένων των αναλογιών, μπορούν να απασχολήσουν και την εγχώρια λογοτεχνική παραγωγή. Σίγουρα κανένας έλληνας λογοτέχνης δεν θα ήθελε να κάνει ένα τέτοιο πείραμα και ένα – δυο που γνωρίζω ότι το έκαναν σιώπησαν γιατί η σιωπή που ακολούθησε ή τα αρνητικά σχόλια που γράφτηκαν δεν θα ήθελαν να τα ταυτίσει το κοινό με το πρόσωπό τους.
Υ.Γ. Για το περίεργο της ιστορίας ιδού και ο κατάλογος των 12 βιβλίων που κατά την κριτικό του Bookseller ήταν ανώτερα από το βιβλίο της Ρόουλινγκ (Γκαλμπρέιθ):
Graeme Simsion The Rosie Project
Mary Beth Keane Fever
Carlene Bauer Frances and Bernard
Taiye Selasi Ghana Must Go
Michel Rostain The Son
Julie Cohen Dear Thing
Claire McGowan The Lost
Gordon Ferris Pilgrim Soul
Robert Goolrick Heading Out to Wonderful
Rebecca Wait The View on the Way Down
Henry Sutton My Criminal World
Paula Daly Just What Kind of Mother Are You?
Ενδιαφέρον. Φυσικά κατανοητή και συνηθισμένη η αντιμετώπιση του επώνυμου με τον ανώνυμο.Αλλά και η πληθώρα των βιβλίων που πρέπει να κρίνει ο κριτικός δεσμευτική για μια ουσιαστική κριτική. Συνήθως επιμένει στην ανάκριση. Η δυσπιστία για τον ανώνυμο αγγίζει την προκατάληψη. Λίγοι αφήνονται στον ενθουσιασμό, λες κι αν διαψευστούν αυτό αφορά αυτούς κι όχι τον δημιουργό.
Δε νομίζω ότι κάθε φορά πρέπει να εστιάζουμε στον/ην κριτικό και στον τρόπο που εκείνος/η αξιολόγησε την αισθητική αξία ενός βιβλίου στη βάση της συγγραφικής επωνυμίας ή ανωνυμίας του. Πρωταρχικός παράγοντας, κατά τη γνώμη μου, είναι η υποδοχή του βιβλίου από το κοινό. Η μαζική αποδοχή ενός βιβλίου πολλές φορές παρακίνησε τους κριτικούς να ασχοληθούν με ένα έργο, που ειδάλλως δεν θα είχαν μπει στη διαδικασία να το μελετήσουν σοβαρά και να το κρίνουν. Το γεγονός ότι η Τζ. Ρόουλινγκ δεν πούλησε πάνω από 500 αντίτυπα τον καιρό της ανωνυμίας της, ίσως είναι δηλωτικό της ανιαρής ταυτότητας του έργου της. Θα μου πείτε, πόσα έργα-διαμάντια υπάρχουν στη λογοτεχνία μας που έχουν πουλήσει πολύ λιγότερα αντίτυπα; Εδώ, όμως, το επιχείρημα αυτό αίρεται, αφενός γιατί αναφερόμαστε σε ένα πολυπληθέστατο αναγνωστικό κοινό του εξωτερικού, που καθιστά αναλογικά πολύ μικρό των αριθμό των πωληθέντων αντιτύπων(εν συγκρίσει με την ελληνική πραγματικότητα, για παράδειγμα) και αφετέρου γιατί η αντικειμενική εισδοχή, που θα εξασφάλιζε σε έναν συγγραφέα η -τολμηρή ομολογουμένως- απόκρυψη του αληθινού του ονόματος, απέδειξε την πιθανώς σωστά εκτιμημένη καλλιτεχνική αξία του εγχειρήματός της Ρόουλινγκ.