της Κλημεντίνης Βουνελάκη (*)
Σκέψεις με αφορμή την παράσταση ΑΝΩΝΥΜΟ της Τζένης Αργυρίου (**)
Η εναρκτήρια σκηνή της έρευνας ΑΝΩΝΥΜΟ δίνει το στίγμα αυτού που πρόκειται να ακολουθήσει: επτά ερμηνευτές παραταγμένοι μετωπικά προς το κοινό, ο ένας δίπλα στον άλλο σε ευθεία γραμμή, δυσδιάκριτοι μες το απόλυτο σκοτάδι, ανακαλούν ευθέως τοτέμ –σύμβολα πρωτόγονα, καμωμένα με τα ίδια τους τα χέρια να καλύπτουν το πρόσωπο. Η μεταμόρφωση αυτή μέσα από τις μάσκες έχει ένα διπλό συμβολισμό: αναφέρεται αφενός στην προϊστορία μας, κάνει γέφυρα αφετέρου με τον ψηφιακό κόσμο του σήμερα, αφού με ένα νοητό άλμα στο χρόνο ανακαλεί κανείς τον «τοίχο» του Facebook.
Η μνήμη του σώματος
Η Τζένη Αργυρίου(γενν. 1977), απόφοιτος της Κρατικής Σχολής Χορού με την ομάδα της amorphy.org από το 2003, εξερεύνησε επί χρόνια τη μεταμοντέρνα συνθήκη, πειραματιζόμενη με τις νέες τεχνολογίες μέσα από περφόρμανς, εγκαταστάσεις και διαδραστικά δρώμενα που όπως η ίδια αναφέρει, απελευθέρωσαν τη φαντασία της. Χρονολογικά ανήκει σε μια γενιά που αμφισβήτησε τους προκατόχους της και τώρα οδηγείται σε έναν αναστοχασμό σχετικό με το μνημονικό ίχνος: «να ανακαλύψουμε εκ νέου τη δύναμη του χορού ως μέσου προσωπικής και συλλογικής έκφρασης, αλλά και κάθαρσης», όπως υποστηρίζει. Η μνήμη του σώματος ανθίσταται και επιστρέφει: με το «χορευτικό σώμα» σε συνθήκες ύστερου καπιταλισμού και τεχνολογικής επανάστασης να μην περιορίζεται απλά στο ρόλο του καθρέφτη του «κοινωνικού σώματος», αλλά να διαδραματίζει ενεργό ρόλο ως υποκείμενο της ιστορίας. Είναι η φάση που αναδύεται το «κριτικό σώμα», ετερογενές και απείθαρχο, ξεβολεύοντας το θεατή μέσα από αναζητήσεις σε αχαρτογράφητα νερά – για να θυμίσω αναφορές της Αμερικανίδας, Sally Banes και του Γάλλου, Jean – Marc Adolphe.
Ζούμε στην επικράτεια του παγκόσμιου ιστού(Internet) και βιώνουμε καθημερινά τη νέα πραγματικότητα που απορρέει από τον χείμαρρο πληροφοριών που κατακλύζει τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Ο ψηφιακός κόσμος διαστέλλεται σε όλα τα πεδία του κοινωνικού εμπλέκοντας εκ των πραγμάτων το σώμα, ίσως και μέσω του αποκλεισμού του. Κάθε κλικ, κάθε εικόνα, κάθε αναζήτηση στις ψηφιακές πλατφόρμες, ανοίγει τη δυνατότητα σε ένα “like” ή ένα “share”. Πρόκειται για ένα παιχνίδι με το ναρκισσιστικό εγώ, όπου κάθε έκθεση του εαυτού εμπεριέχει και την απόκρυψή του. Ο επινοημένος ψηφιακός εαυτός δείχνει να μην περιορίζεται από την υλικότητα του σώματος ή τη σωματικότητα του συναισθήματος. Όπως εύστοχα αναφέρει στο σημείωμά του ο δραματουργός της παράστασης Miguel Angel Melgares, «Το συλλογικό φαντασιακό συνδέεται αναπότρεπτα με τα social media, το Facebook,το Twitter κλπ, που διευρύνουν τις δυνατότητες επικοινωνίας και μας οδηγούν στο φαντασιακό του σύγχρονου ατόμου . Οι τεχνολογικές πλατφόρμες δεν είναι ομοίωμα του κοινωνικού, παρά μια πλανητική κοινότητα με άπειρες αυθόρμητες διαθέσεις. Τα social media δεν είναι μάσκες του πραγματικού, αντιθέτως, γεννούν πολλαπλές ψηφιακές πραγματικότητες. Αυτή η ακατάσχετη ροή πληροφορίας και η ταχύτητα του διαδραστικού παιχνιδιού προξενούν αντιφατικά συναισθήματα ανάμεσα στην ιδέα της διαρκούς ψηφιακής παρουσίας και στο πραγματικό σώμα που εκφυλίζεται βαθμιαία».
Το «Εγώ» και το «Εμείς»
Ζούμε λοιπόν στην εποχή του “Εγώ”- με Ε κεφαλαίο- και ο τίτλος “Ανώνυμο” ακολουθούμενος από το όνομα της χορογράφου εμπεριέχει μιαν αντίφαση, λειτουργεί όμως και ως φόρος τιμής στο «Εμείς», στους κυκλικούς δημοτικούς χορούς που πόρρω απέχουν από τη σκηνή του έντεχνου δυτικού χορού. Η επίκληση της δύναμης της ομάδας, στοιχείο αναπόσπαστο του παρελθόντος μακριά από τη διεκδίκηση πατρότητας σε πολλά έργα της πολιτιστικής μας κληρονομιάς και στη δημοτική μας παράδοση, περιέχει τεράστιο πλούτο και μεταγγίζει συγκινησιακή δύναμη καθώς αποτελεί μέρος του DNA μας. Σε αντίθεση με έργα επινοητικά και επώνυμα που όμως σερφάρουν στην επιφάνεια των συμβάντων, σχετίζονται με τη μνήμη του παρόντος και παραμένουν μηνύματα χωρίς παραλήπτη, χωρίς απεύθυνση, χωρίς συγκίνηση. Όταν στην παράσταση βγαίνουν οι μάσκες και αποκωδικοποιούνται τα δεδομένα του χρήστη, αποκαλύπτεται η σωματικότητα και μαζί η ανακλητική μνήμη. Τότε, «Είσαι ό, τι μοιράζεσαι». Αν μέσω του “Share”το Internet αντιπροσωπεύει έναν ουτοπικό εικονικό χώρο, δίνει ταυτόχρονα διέξοδο στην εμμονή μας για τη μεταφορά δεδομένων (data) σε άλλους. Η επιθυμία μοιράσματος αισθητηριακής εμπειρίας, κρίσεων και απόψεων του αναλογικού μας κόσμου, γιγαντώνει τον ψηφιακό μας εαυτό. Μπορεί το μοίρασμα να είναι έκφραση γενναιοδωρίας και το Διαδίκτυο να θεμελιώθηκε στη βάση θετικών αξιών, δεν παύει ωστόσο να παρουσιάζει ανισορροπίες ικανές να μετατρέψουν την ουτοπία σε δυστοπία. Πιο σημαντικές απειλές είναι η υπονόμευση του απαραβίαστου της ιδιωτικής σφαίρας και η ψηφιακή αλλοτρίωση μέσω του αποκλεισμού της σωματικότητας. Ο άνθρωπος ως κοινωνικό ζώο έχει έμφυτη ανάγκη ανταλλαγής υλικού σε σωματικό και ψυχοδιανοητικό πεδίο.
Αυτή ακριβώς την ψυχοσωματική ενότητα θέτει η παράσταση ως πρόταγμα. Το τελετουργικό που ανελίσσεται και κορυφώνεται (trans en danse), η επικοινωνία των σωμάτων όταν συνυπάρχουν, συντονίζονται και συνομιλούν στο άκουσμα της καμπάνας, των κρόταλων και τελικά του υπέροχου παραδοσιακού τραγουδιού, «Ήθελα να’μουν άρωμα που βάζεις στα μαλλιά σου, σε κάθε σου αναπνοή να μπαίνω στην καρδιά σου…» η συγκίνηση ανεβαίνει την κλίμακα ενώ τη σκηνή διατρέχουν κεντημένα κινητικά μοτίβα που ενσαρκώνουν εφτά εξαιρετικοί χορευτές από διαφορετικές γενιές της ελληνικής χορευτικής σκηνής, οι: Ερμής Μαλκότσης, Σταυρούλα Σιάμου Ιωάννα Παρασκευοπούλου, Νάνσυ Σταματοπούλου, Δήμητρα Μερτζάνη, Κωνσταντίνος Παπανικολάου, Δημήτρης Σωτηρίου.
Photo: Lila Sotiriou
(*) H Κλημεντίνη Βουνελάκη είναι δημοσιογράφος – κριτικός χορού
(**)Το ΑΝΩΝΥΜΟ έκανε πρεμιέρα στη Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση, 24-27 Μαίου 2018
5- 6 Ιουνίου: Rencontres Chorėgraphiques Internationales de Seine-Saint-Denis
17 Ιουλίου 2018: Διεθνές Φεστιβάλ Χορού Καλαμάτας
