Της Κατερίνας Ασημακοπούλου.
Η θάλασσα είναι σαν τον έρωτα:μπαίνεις και δεν ξέρεις αν θα βγεις.Πόσοι δεν έφαγαν τα νιάτα τους –μοιραίες βουτιές, θανατερές καταδύσεις,γράμπες, πηγάδια, βράχια αθέατα,ρουφήχτρες, καρχαρίες, μέδουσες.Αλίμονο αν κόψουμε τα μπάνιαΜόνο και μόνο γιατί πνίγηκαν πεντέξι. Αλίμονο αν προδώσουμε τη θάλασσαΓιατί έχει τρόπους να μας καταπίνει.Η θάλασσα είναι σαν τον έρωτα:χίλιοι τη χαίρονται – ένας την πληρώνει
Ντίνος Χριστιανόπουλος
Πρόκειται για μια στιγμή μέθεξης όταν ποίημα και δοκίμιο συναντιούνται σε όχθη αυτοσχέδια, κοινή. Δεν είναι μοναχά η παρόρμηση που με οδηγεί να ξεκινήσω το κείμενο αυτό γνωρίζοντας την Etel Adnan στον Ντίνο Χριστιανόπουλο. Είναι η φωνή των πνιγμένων που ηχεί καθαρά στο κεφάλι μου. Για να ακολουθήσω όμως το νήμα και των δύο, είναι η φωνή που ηχεί στο κεφάλι μας. Πληθυντικός αριθμός: Ο έρωτας είναι επικίνδυνος για όλους και όλοι καλούμαστε να καταβάλλουμε το τίμημά του.
Έρωτας για ποιον; «Μολονότι η λαϊκή παράδοση αντιλαμβάνεται τον έρωτα στην πιο κοινή του εκδοχή, ως ειδύλλιο ή πάθος, δεν είναι ανάγκη να είναι κανείς τόσο περιοριστικός». Η Etel Adnan σίγουρα δεν περιορίζει την σκέψη της σε καλούπια. Η έννοια του έρωτα στο κείμενό της απλώνεται σαν δίχτυ και αγκαλιάζει όλες του τις εκφάνσεις: Ο Νίτσε ερωτεύτηκε την φιλοσοφία, την αστείρευτη απελευθέρωση δημιουργικότητας και το τίμημα που πλήρωσε ήταν η μοναξιά που τον οδήγησε στην τρέλα. Ο μυστικιστής αλ-Χαλάτζ ερωτεύτηκε την αλήθεια και το πλήρωσε με την θανατική του καταδίκη. Η συγγραφέας ερωτεύτηκε την θάλασσα, άφησε ένα βουνό να την μαγέψει και λάτρεψε το άγαλμα της Αφροδίτης. Τα παιδιά ερωτεύονται μεταξύ τους με έναν τρόπο απόλυτα αγνό και όλοι μας θα μπορούσαμε να ερωτευτούμε την κοινή μας μητέρα, την γη.
Διστάζει κανείς σήμερα στην καθημερινή του ζωή να μιλήσει για τον έρωτα, σε οποιαδήποτε από τις εκφάνσεις του. Κάποτε μοιάζει αφελής η αναφορά σε αυτόν, άλλοτε φέρνει στο μυαλό ένα ανώφελο δράμα, μια κατανάλωση ενέργειας περιττή. Η έννοιά του έχει αρχίσει να συγχέεται με τόσες άλλες που μοιάζει πια με άγνωστη χώρα. “Όμως ο έρωτας με την πιο αυθεντική έννοια του όρου είναι ακόμα υπαρκτός.[…] Γεννιέται μαζί με την αντίληψη της καμπύλης μιας πλάτης, του μήκους ενός φρυδιού, με το σκάσιμο ενός χαμόγελου. «Συμβαίνει!»”, υποστηρίζει η Etel Adnan. Και τι είναι αυτό που συμβαίνει; Κινητοποίηση, αποσταθεροποίηση, επανάσταση, δημιουργία. Αυτό που συμβαίνει είναι ο κατακλυσμός του είναι, το συναίσθημα που «αναγκάζει το εγώ να απαρνηθεί το εγώ του», καθιστώντας τον άνθρωπο «οικειοθελή αιχμάλωτο» της φαντασίας του και του Άλλου.
Ακούγεται όμορφο. Η πορεία σκέψης όμως που ακολουθεί η συγγραφέας για να φτάσει στο καταβλητέο τίμημα του έρωτα ήδη διαφαίνεται. «Ο έρωτας ενοχλεί», έγραψε ο Τολστόι στα ημερολόγια του. «Η κατάσταση του ερωτευμένου είναι μια άβολη κατάσταση», ισχυρίζεται η Adnan. «Πώς μπορεί κανείς να αντέξει τόση ένταση; Ποιος μπορεί να υπομείνει για πολύ τέτοια εσωτερική ταραχή;» Ο έρωτας απαιτεί από εμάς ουσιαστική εμπλοκή, συνεπάγεται μοιραίες βουτιές, θανατερές καταδύσεις, γράμπες, πηγάδια, βράχια αθέατα, ρουφήχτρες, καρχαρίες, μέδουσες. Ο έρωτας απαιτεί από εμάς να αλλάξουμε την ζωή μας, να καταστραφούμε και να ξαναγεννηθούμε. Να θυσιάσουμε όσα γνωρίζουμε στον βωμό μιας άγνωστης αβύσσου. Η επίγνωσή του καίει τις σάρκες μας.
Δεν πρόκειται για ευκαταφρόνητο τίμημα. Η χαρά του έρωτα είναι συνυφασμένη με την βάσανό του – όταν είναι αληθινός, δεν είναι ποτέ ελαφρύς. Μπορούμε λοιπόν να αποφύγουμε την καταβολή του; Μιλώντας για την γη και την αναπότρεπτη καταδίκη μας ως ανθρώπινο γένος αν δεν την ερωτευτούμε για να σωθούμε, η Adnan γράφει το εξής: «Μην καταβάλλοντας το τίμημα για την αλλαγή του κόσμου, ο κόσμος θα αλλάξει με τον δικό του τρόπο, θα αλλάξει ούτως ή άλλως, κι εμείς θα απολέσουμε την δυνατότητα να τον κατευθύνουμε στο δρόμο που θεωρούμε ωφέλιμο, και το τίμημα θα είναι εν τέλει πολύ υψηλότερο». Αν δεν καταβάλουμε το τίμημα του έρωτα, θα καταβάλλουμε το τίμημα της αποφυγής του. Καμιά επιλογή που κάνουμε, είτε αυτή συνίσταται σε πράξη είτε σε παράλειψη, δεν μένει δίχως συνέπειες. Έτσι, αν δεν επιλέξουμε να βιώσουμε την ιλιγγιώδη δύναμη του έρωτα και την αγωνία της εξερεύνησης του, δεν ξεφεύγουμε από την αλλαγή. Απλώς επιλέγουμε μια άλλη της μορφή και συνεπώς την δική της πληρωμή.
Η Adnan κλείνει το δοκίμιο της με έναν λόγο που κραυγάζει μέσα από τον βυθό: «Όταν κανείς ερωτεύεται γίνεται παιδί: τεντώνει τον λαιμό του κι ακούει ένα τραγούδι που δεν προορίζεται να τραγουδηθεί. Ωστόσο ολοένα και πληθαίνουν εκείνοι που δεν θα ρισκάρουν τη ζωή τους για την στιγμή αυτή. Δεν θα ρισκάρουν ούτε και πολύ λιγότερα, δεν θα κάνουν το παραμικρό. Φοβούνται, αισθάνονται καλύτερα μέσα στην μετριότητά τους. Τους καταλαβαίνουμε: ο έρωτας σε όλες του τις μορφές είναι το σημαντικότερο πράγμα με το οποίο ερχόμαστε ποτέ αντιμέτωποι, αλλά επίσης και το πιο επικίνδυνο, το πιο απρόβλεπτο, το πιο ενοχλητικό. Όμως είναι και ο μοναδικός τρόπος σωτηρίας που γνωρίζουμε». Στο σύμπαν της Adnan δεν πνίγονται μοναχά πεντέξι: στο σύμπαν της Adnan πνιγόμαστε όλοι – ως οφείλουμε στους εαυτούς μας. Και δεν πρόκειται για προτροπή, δεν πρόκειται για εξομολόγηση. Πρόκειται για την απόφαση του καθενός να μην προδώσει την θάλασσα – και για το τίμημά της.
[Για το τέλος, κάποιες πληροφορίες για εκείνα τα πράγματα που άπτονται του «πραγματικού κόσμου» στον οποίο την πέταξαν, όπως χαρακτηριστικά γράφει η Etel Adnan: Η συγγραφέας γεννήθηκε στον Λίβανο το 1925, από μητέρα Σμυρνιά και πατέρα Σύρο. Έλαβε γαλλική παιδεία και έζησε στην Βυρηττό, το Παρίσι και το Σαν Φρανσίσκο. Σπούδασε και δίδαξε ως καθηγήτρια πανεπιστημίου φιλοσοφία. Έχει γράψει ποίηση και δοκίμια στις «ξένες» γλώσσες των αγγλικών και των γαλλικών, ενώ εκφράζεται και με την «ανοιχτή» γλώσσα της ζωγραφικής. Σήμερα μοιράζει την ζωή της ανάμεσα στο Παρίσι και την Καλιφόρνια.]
Etel Adnan,Το τίμημα που δεν είμαστε διατεθειμένοι να καταβάλουμε για τον έρωτα, ΑΓΡΑ
