του Γιώργου Λίλλη
Τα τελευταία βιβλία του Σταύρου Ζαφειρίου είναι φιλόδοξες συνθέσεις, πετυχημένες κατά την ταπεινή μου άποψη, γεγονός σπάνιο, μιας και οι περισσότερες απόπειρες για μια μεγαλόπνοη σύνθεση αποτυγχάνουν επειδή πέφτουν στην παγίδα της φλυαρίας.
Το Ενοχικόν (μονόλογος ενός δράστη), το Προς τα πού(μια πολεμική ιστορία), και το Δύσκολο, είναι τρεις μεγάλες συνθέσεις του Ζαφειρίου που θεωρώ σημαντικές γιατί επαναφέρουν στην ποίηση την τέχνη της δραματουργίας και της αφήγησης χωρίς όμως να χάνουν τον ρυθμό τους και να καταντούν πεζογραφήματα.
Στο τελευταίο του βιβλίο με τον τίτλο Αυτοάνοσο (ένα μελόδραμα), ο Ζαφειρίου επαναπροσδιορίζει με την γραφή του το ποιητικό δράμα, όπως το έκανε στο παρελθόν ο Έλιοτ και ο Ρίτσος. Έχω καιρό να διαβάσω ποίημα που είναι ένα μεστό οικοδόμημα, όπου εκτυλίσσεται μια ιστορία, η οποία φλερτάρει με το παράλογο του Μπέκετ, αλλά και με την φιλοσοφία του Βιτγκενστάιν χωρίς όμως να προδίδει την ποιητική του δομή.
Η σύνθεση ξεκινά με το Θέμα, όπου ο ποιητής μας εντάσσει σε μια άδεια θεατρική σκηνή, όπου δυο άνθρωποι προσπαθούν να προσδιορίσουν το θέμα. Στην πορεία όμως το διαλόγου, καταλαβαίνουμε πόσο δύσκολη είναι η επικοινωνία, όπου το θέμα παραμένει μια ανοιχτή φράση σε ερμηνείες, φανερώνοντας με ειρωνικό τρόπο πως συνήθως μιλάμε με υπεκφυγές, χωρίς να θέλουμε να αντικρίσουμε την αλήθεια.
-Σκέφτηκες τίποτα;
-Για ποιο από όλα; Ζαλίστηκα, το ξέρεις; Ο χρόνος, η γραφή, το ίσιο, το ανάποδα…Για ποιο από όλα;
-Μα για το θέμα μας. Ποιο είναι το θέμα μας; Αυτό δεν είναι το ζητούμενο;
-Ναι το ζητούμενο! Πάντα μας δυσκολεύει το ζητούμενο. Για να ρωτάς μάλλον κι εσύ δεν το χεις βρει ακόμη.
Κάπως έτσι εκτυλίσσεται η είσοδος του ποιητικού αυτού ταξιδιού, ανάμεσα σε δυο ανθρώπους που αναζητούν το θέμα αλλά αποφεύγουν να θίξουν ποιο είναι τελικά αυτό το θέμα που τους απασχολεί.
Στην συνέχεια, στο δεύτερο μέρος της σύνθεσης με τίτλο Το Πλαίσιο, ο ποιητής, ορίζει την μνήμη και την ενοχή, ανάμεσα σε θεατρίνους και τυμβωρύχους που αναζητούν μια αιτία για να προσδιοριστούν στο πλαίσιο όπου η ζωή τους εκτυλίσσεται:
Κι ενώ κανείς δεν έμαθε όσα έγιναν
ούτε όσα αποφασίστηκαν να γίνουν
(από νωχέλεια μάλλον
κι όχι επειδή παρέλυσε ο νους του απ΄ τη βουή)
ιδού, αυτοπροσώπως οι αρχάγγελοι
όλο ρομφαίες και φτερά σε μια δημιουργία
που έχει κοστίσει, και κοστίζει ακριβά,
η διακόσμησή της.
Ιδού ο παράδεισος,
επικερδής επένδυση στη μαστοριά του φόβου
-κουβέρτα που τυλίγεται γύρω από τη ζωή,
για να κρατάει στα ζεστά τις νέες φύτρες.
Ναι, κοστίζει ακριβά η διακόσμηση, κάθε ψέμα που εφεύρουμε για να αντέξουμε. Ο παράδεισος είναι κι αυτός μια επένδυση για τις συνειδήσεις μας, για τις τύψεις της κάθε μας αποτυχίας.
Στο επόμενο μέρος της σύνθεσης, με τίτλο Επί της ουσίας, ο Ζαφειρίου στήνει τον μεγεθυντικό του φακό απέναντι στην ψυχοσύνθεσή μας, ξεσκεπάζοντας κάθε μας μικροπρέπεια που έχουμε με τόσο κόπο προσπαθήσει να κρύψουμε:
Καλή η αλμύρα! Φτάνει ως την ψυχή
και συντηρεί την παραμόρφωσή της
ή άλλου
Έγγραφε νου!
Πόσο σε απασχολεί η πραγματικότητα,
τούτη η πολύτεκνη πού ντύνει τα παιδιά της
με αποφόρια.
Κάθε φορά που η τέχνη σου
ρουφά απ΄ τις ρώγες της το ξινισμένο γάλα
-θέλω να πω: κάθε φορά
που γίνεται τροφή η αυταπάτη-
Στο Επί της ουσίας, το οποίο αποτελεί το κεντρικό κορμό της σύνθεσης ο ποιητής έρχεται αντιμέτωπος με τα φαντάσματά του, ρίχνει τον άνθρωπο από το νοητό του βάραθρο στη λάσπη, τον αναγκάζει να δει την πραγματικότητα που ίδιος έχτισε. Ξεγύμνωμα των ενστίκτων, δια μέσου στίχων καίριων, φιλοσοφικών, που σε αρπάζουν με βία και σε αναγκάζουν να παραδεχθείς την ήττα.
Στο τελευταίο μέρος της σύνθεση με τον τίτλο Στο Τέλος, ο ποιητής καταλήγει:
-Άραγε ζει ο βασιλιάς;
Μην απαντήσεις, θα σου κλέψουν τη μιλιά
κι άντε μετά να χτίσεις με νοήματα
απ΄ την αρχή τον κόσμο.
Τι απομένει μετά από κάθε μάχη; Τι είναι αυτό που αφήνει η κάθε μάχη; Τη μοναδική αλήθεια ενός γκρεμισμένου οράματος; Ή ίσως τη μοναξιά μέσα στα ερείπια, την ερημιά και τη σιωπή; Όσα χάσαμε και δεν μπορούμε να αποκτήσουμε ξανά, οι κόσμοι που εξανεμίστηκαν και κατοικούν μονάχα ως σκιές στη μνήμη. Ερχόμενοι σε ρήξη με την ίδια την καταγωγή της ύπαρξής μας συντελείτε μια καταστροφή.
Ο Ζαφειρίου ισχυρίζεται πως αυτή η γόνιμη προδοσία του ίδιου μας του εαυτού, η τόσο ακατανόητη μα τόσο φυσική στην πραγμάτωσή της, είναι η κατάρα του ανθρώπου που τον καταδικάζει στην δράση, σαν νέος Προμηθέας που ξέρει να αντιμετωπίζει τον φθόνο των θεών και των όμοιών του. Τι απομένει μετά από κάθε μάχη; Μετά από κάθε προσπάθεια να προσδιοριστούμε και να προσδιορίσουμε τον κόσμο; Ο ποιητής δεν απαντά, αλλά θέτει ερωτήσεις. Δεν νουθετεί, αλλά χλευάζει την δήθεν ανωτερότητά μας. Γι΄ αυτό η σύνθεσή του καταλήγει να είναι ένα μελόδραμα. Γιατί εδώ δεν μπορεί να κρυφτεί κανείς και να παινεύεται ότι είναι υπεράνω.
Κλείνοντας το βιβλίο με την Αυλαία, συναντούμε ξανά τους δυο άντρες της αρχής, όπου ψάχνοντας ακόμα το θέμα, ακούνε χτυπήματα στην πόρτα:
-Ποιος να ΄ναι Χαμ; Περιμένουμε κανέναν;
-Όχι Κλόβ! Δεν περιμένουμε κανέναν. Μην ανοίγεις.
info: ΣΤΑΥΡΟΣ ΖΑΦΕΙΡΙΟΥ, ΑΥΤΟΑΝΟΣΟ (ΕΝΑ ΜΕΛΟΔΡΑΜΑ), ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΝΕΦΕΛΗ
