Β.Δ.Αναγνωστόπουλος (*)
Συνήθως λέμε – και δεν έχουμε άδικο- ότι τα παιδικά μας χρόνια είναι η πιο άδολη πατρίδα μας, ότι οι παιδικές μας αναμνήσεις και τα βιώματα που αναμοχλεύουν και ζυμώνουν την κατοπινή ζωή μας, είναι το στημόνι και το υφάδι της ζωής. Γι΄αυτό το λόγο οι παιδαγωγοί και οι ψυχολόγοι τονίζουν την αξία και τη σημασία αυτών των πρώτων χρόνων της ζωής. Οι αναλαμπές της παιδικής μνήμης που φωτίζουν την πορεία του ανθρώπου, είναι οδόσημα ενδεικτικά της εξέλιξης και της επήρειας που δέχεται από το οικογενειακό και το ευρύτερο κοινωνικό περιβάλλον. Το υλικό αυτό με το πέρασμα του χρόνου ωριμάζει και λογοτεχνικά. Αναζητάει τότε να εμφανιστεί και να λάβει αισθητική μορφή, να γίνει μουσική, ζωγραφική, ποίηση, ιστορία.
Σημειώνω αυτές τις λίγες σκέψεις παίρνοντας αφορμή από το πρόσφατο βιβλίο της Τασούλας Τσιλιμένη με τίτλο «Το κουμπί και άλλες ιστορίες», εκδόσεις Καστανιώτη, Αθήνα 2017, σελ.117. Για τη συγγραφέα θα μπορούσαμε να προσθέσουμε πάρα πολλά, τόσο για το ευδόκιμο και πολύχρονο πανεπιστημιακό της έργο –επικεντρωμένο κυρίως στην παιδική/εφηβική λογοτεχνία, Αφήγηση, Μυθοπλασία και Δημιουργική Γραφή- όσο και για το καθαρά λογοτεχνικό της έργο: παραμύθι, ιστορίες, διήγημα, μυθιστόρημα, θέατρο κ.ά. Όμως εδώ αναφερόμαστε στο βιβλίο «Το κουμπί», τη συλλογή δεκατριών μικρών ιστοριών (καθιερώθηκε ο όρος «βραχεία φόρμα»), με πηγή έμπνευσης βιώματα και περιστατικά ζωής-τα περισσότερα αναλαμπές των παιδικών χρόνων.
Τόπος εξέλιξης των συμβάντων και περιπετειών η ευρύτερη Θεσσαλία και ιδιαίτερα η Λάρισα (τόπος καταγωγής της συγγραφέως) και η Καλλιπεύκη Ολύμπου (όπου το πατρικό της σπίτι).Έτσι η τοπιογραφία μάς δίνει ωραίες εικόνες από τον ποταμό Πηνειό, την λίμνη Ασκουρίδα, τη λίμνη Πλαστήρα κ.λπ. Και ασφαλώς τα πρόσωπα και οι χαρακτήρες των ιστοριών είναι θεσσαλοί βουνίσιοι και του κάμπου, του χωριού και της πόλης, άντρες και γυναίκες, με την ιδιαίτερη ψυχολογία και συμπεριφορά τους. Επίσης έχουμε εντυπωσιακές περιγραφές φυσικών φαινομένων, όπως λ.χ. στα διηγήματα «Αντάρα» (τραγικό το περιστατικό με το μωρό) , «Το κερί» (ο πνιγμός των παιδιών στη λίμνη) κ.ά.. Γενικά θα μπορούσα να πω ότι οι εικόνες, διαυγείς και καλοδουλεμένες, αναδεικνύουν το κείμενο, όπως το σταμπωτό σε λευκό ύφασμα.΄Ενας διάχυτος λυρισμός με υπαινιγμούς πολλούς θερμαίνει το λόγο και φορτίζει την αφήγηση συναισθηματικά, υπενθυμίζοντας παρόμοια και οικεία στον αναγνώστη, όπως λ.χ. στα διηγήματα «Τα κουλούρια του Χαρίλαου», «Το δαχτυλίδι» κ.ά. Αλλά εκείνο το στοιχείο που συγκινεί, νομίζω, πιο πολύ είναι η αναφορά στα παιδικά παιχνίδια ( τα περισσότερα αυτοσχέδια) είτε στο σπίτι είτε στην αυλή του σχολείου είτε στις αλάνες είτε στο ποτάμι, αγόρια και κορίτσια. Παιχνίδια της παιδικής αθωότητας…
Η αφήγηση, σε μια γλώσσα ρέουσα που δεν βιάζεται- σαν τα λόγια του παππού ή σαν το νερό ενός ήσυχου ρυακιού- διανθίζεται από ανάσες του λαϊκού λόγου, από ψήγματα του λαϊκού πολιτισμού, τραγουδάκια λυρικά , λαϊκές λέξεις ή κουβέντες και χαρακτηριστικούς διαλόγους. Η εξιστόρηση των αναμνήσεων ξεκινάει από πραγματικά γεγονότα και φαινόμενα για να δώσει τη σκυτάλη στη φαντασία με το λυρισμό και το συναίσθημα, το στοχασμό και την περισυλλογή. Μαζί τους ταξιδεύει και ο αναγνώστης και συνοδοιπορεί με τους ήρωες των ιστοριών και συμπάσχει μαζί τους, χαίρεται και λυπάται. Ξαναζεί τον μαγικό ρεαλισμό των παιδικών μας χρόνων.
Οι πιο πολλές ιστορίες κουβαλούν έναν διαφορετικό αέρα, μυρωμένο από τα παιδικά χρόνια και ταυτόχρονα ψυχρό, με τραγικές εικόνες από τη ζωή της υπαίθρου. Κάποιες άλλες θα μπορούσαν να χαρακτηρισθούν ηθογραφίες, αλλά δοσμένες με μια σύγχρονη αισθητική.΄Αλλες, σπαράγματα μνήμης από ένα παρελθόν με έντονα αποτυπώματα και εντυπώσεις βαθιές, που διασώζουν πρόσωπα αγαπημένα και ξεχωριστούς χαρακτήρες. Βλέπω έναν κόσμο να κινείται μέσα στο φως αλλά και στην ομίχλη, στη χαρά και στη λύπη, στη ζωή και στο θάνατο.
Η συλλογή «Το κουμπί» με τις 13 ιστορίες είναι μια ειλικρινής αφήγηση, δηλαδή διάφανη υπό τον ήλιο, γοητευτική για την φυσική απλότητα και τη θεματογραφία της, για τους χαρακτήρες και τις εικόνες της επαρχιακής Ελλάδας, για τη ζωντανή γλώσσα και την αφηγηματικότητα. Είναι κείμενα γραμμένα μέσα σε εύκρατο ψυχικό κλίμα, γι΄ αυτό και εκπέμπουν δυνατό φως στον αναγνώστη.
info: Τασούλα Τσιλιμένη, «Το κουμπί και άλλες ιστορίες», εκδόσεις Καστανιώτη
(*)O Β.Δ.Αναγνωστόπουλος είναι Ομ. καθηγητής πανεπιστημίου Θεσσαλίας
