Στρατής Χαβιαράς
“Και ώφθησαν αυτοίς διαμεριζόμεναι γλώσσαι ωσεί πυρός, εκάθισέ τε εφ᾿ένα έκαστον αυτών”. Πράξεις 2.3
Ζωντανό γλυπτό
Στημένο έξω απ’ το Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης: άγαλμα της Ελευθερίας που αναπνέει. Παλιά ψαροκασέλα το βάθρο της. Με το δεξί αντί για δάδα μαραμένο κουνουπίδι απ’ τον κάδο. Με το ζερβό τη Βίβλο του Διαβόλου στο στήθος της. Το πρόσωπο τα άκρα κι η ρόμπα της πρασινωπό σκουριάς ιμιτασιόν χαλκάνθη. Στο ένα πόδι καραβίσια καδένα με κουρσούμι. Παραδίπλα κυπελλάκι πλαστικό για ψιλά. Περαστικός ρίχνω πενηνταράκι ειρωνεύομαι Λευτεριά για λίγο πάψε να χτυπάς με το δαυλί. Εκείνη σιωπή. Υπομονή αγαλμάτινη παρά την επίμονη στο πηγούνι της μύγα. Τι θέλει να μας πει και δεν το λέει με λόγια; Την επόμενη την ίδια ώρα η ίδια Ελευθερία είναι ως τη μέση χωμένη στη γη σαν την Γουίνι του Μπέκετ πλην μουγγή. Άλλα στοιχεία ένα γύρο πολύ πιο ζωηρά τσιρίζουν σαν μωρά που βγάζουν δόντια πριν αρθρώσουν τις πρώτες τους λέξεις. Η επίμονη μύγα στο πηγούνι της είναι ελιά. Εκείνη μιλιά. Μου θυμίζει παιδικό μου φίλο που ύστερα από ανελέητο ξυλοδαρμό απ’ τον πατέρα του έχασε την ακοή και τη λαλιά του. Την παρεπόμενη την ίδια ώρα με διαφορετικό
Στη νοηματική
μακιγιάζ το άγαλμα της Ελευθερίας-Γουίνι έχει αλλάξει φύλο: ψηλόλεπτος και τριχωτός το πρόσωπο του χαραγμένο από χρόνιες κακουχίες το μουστάκι στριφτό. Στη νέα πράξη του μοιάζει να αποτείνεται σε κωφαλάλους. Αναρωτιέμαι αν είναι και ο ίδιος. Μικρή επιγραφή παρά πόδα περιγράφει τον M. Περιού ζωντανό άγαλμα νοηματιστή μίμο μάγο και θαυματοποιό. Απ’ ότι βλέπω ανάμεσα στους θεατές του είμαι ο μόνος που καταλαβαίνει τη νοηματική και νομίζω το έχει προσέξει – ότι κάτι ξέρω κι εγώ από λέξεις φιλιά.
Ποιος είναι ο M. Περιού; για την ώρα είναι ο άλαλος εαυτός του κι ας προσποιείται πως ψάχνεται. Καλλιτέχνης; Ανάγκα και θεοί. Οι δυο πρώτες του πράξεις σαν άγαλμα δεν απαιτούσαν κίνηση ή φωνή. Η δεύτερη συντονίζει σχηματισμούς δακτύλων σε λευκά γάντια μορφασμούς και λέξεις σαν άηχα φιλιά. Τα νοήματα που διαβιβάζει είναι θετικά: αγάπη ευγένεια αλληλεγγύη γενναιοδωρία μεταξύ άλλων.
Στο τέλος της εργάσιμης ημέρας περαστικοί κοντοστέκονται μπροστά στο Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης για το θέαμα ή γιατί βλέπουν κόσμο συγκεντρωμένο. Επιτέλους ακούω ένα αγόρι να ρωτάει αν ο καλλιτέχνης είναι μουγγός. Λειψός αποκρίνεται o πλαϊνός του.
Απέναντι μου από κοντά ο κ. Περιού αποκαλύπτει τον πιο διδακτικό χαρακτήρα του ρεπερτορίου του. Πάντοτε χωρίς ούτε μια λέξη εξιστορεί τα περιστατικά μιας ζωής ταγμένης στο καλό: την αλήθεια την αγάπη τη δουλειά τη χαρά – την καλύτερη ζωή. Τα δάχτυλα κι οι μορφασμοί του ένας αλγόριθμος χορός στην ομήγυρη απρόσιτος – εκτός ενός. Πάρε το σύμβολο της αγάπης: τρία δάχτυλα όρθια τα δύο μεσαία κάτω κι οι θεατές βλέπουν εικόνα του διαβόλου με κέρατα πράγμα που τους συγχύζει.
Ο ήλιος χαμηλώνει ο Μ. Περιού αλλάζει τακτική αποκαλεί τους θεατές του κωφάλαλους ταράζοντας τους με άσχημες χειρονομίες κόβοντας τους τη χολή και τα γόνατα αλλά την ανατρέπει αμέσως μετά υποστηρίζοντας ξανά το αντίθετο μπερδεύοντας τώρα κι εμένα. Όπως το βλέπω εγώ οι θεατές που έχουν τη φωνή τους και μια χαρά ακοή γιατί να ξέρουν τη νοηματική; Αλλά εκνευρίζονται όταν δεν πιάνουν το νόημα και μεταξύ τους τον βρίζουν. Τις πταίει;
Εκείνος υποκλίνεται περιφέρει ακόμη μια φορά το καπέλο.
Την τρίτη μέρα στην τρίτη και πιο προσιτή παράσταση του ο Μ. Περιού εμφανίζεται μίμος. Ξερακιανός φοράει Μταλί μουστάκι ως χαμηλά στο πηγούνι του ξεθωριασμένο φράκο με λεκέδες ψηλό καπέλο και γάντια. Σε χώρες βορινές με υψηλές καπνοδόχους είναι η παραδοσιακή περιβολή του καπνοδοχοκαθαριστή. Μόνο που αυτός λόγω ανέχειας ή κλίματος εργάζεται ή μας δουλεύει ανυπόδητος.
Στη νέα τούτη πράξη του ο Μ. Περιού παρουσιάζει νούμερα αισιοδοξίας. Στην αρχή εξιστορεί βίους και πράξεις μεγάλων εμπόρων επιστημόνων ή καλλιτεχνών και δασκάλων που το πέρασμα τους ευεργέτησε την κοινωνία αλλά και πράξεις των φτωχών εθελοντών που συντρέχουν αλλόθρησκους ρακένδυτους πρόσφυγες από χώρες μακρινές με βρέφη ή ανήμπορους σε αναπηρικά καροτσάκια. Απ’ τη διάθεση του πλήθους φοβάμαι πως αργά ή γρήγορα κάποιος θα του ανοίξει τη μύτη με γροθιά και όλα αυτά που προσπαθεί να διαβιβάσει θα του βγούνε ξινά. Ανάμεσα τους και ο ξυλοκόπος – πατέρας του κωφάλαλου φίλου μου. Σύμπτωση.
Και κάπου εκεί απροσδόκητα σαν να ’χει διαισθανθεί την
Παντομίμα
παρουσία του στο πλήθος ο Μ. Περιού γυρίζει να τον δει και το πρόσωπο του φωτίζεται διαμηνύοντας σε όσους έχουν το φως τους πως το ξύλο του δέντρου με τον απαγορευμένο καρπό απ’ τον Παράδεισο βγήκε. Η δική μου όμως υπό όρους ταύτιση με το άμεσο περιβάλλον ταράζεται και δυσκολεύομαι να ερμηνεύσω τα τεκταινόμενα. Επιτέλους ο Μ. Περιού κυριεύεται από δέος για την ως τώρα αθέατη βασιλική περιβολή της ψυχής του και ομολογεί τα κρίματα του ανοιχτά – σύληση τάφων βανδαλισμοί μνημείων – μόλις την περασμένη εβδομάδα ένας ψευτοδιανοούμενος του άνοιξε με πέτρα το κεφάλι κι έκανε το καπέλο και το φράκο του χάλια. Τώρα όμως οι θεατές πιάνουν το νόημα χειροκροτούν την παντομίμα και κάποιος με βραχνή φωνή ακούγεται να λέει στον εαυτό του Ρε συ αυτός είναι δικός μας.
Ο Μ. Περιού ολοκληρώνει την περιγραφή τού πιο εκτεταμένου μακελειού που πρέπει να έχει οραματιστεί στη ζωή του – πάντα με εκφράσεις του προσώπου χειρονομίες και στάσεις του κορμού και των άκρων – παίρνει ανάσα και δείχνει: Μη παρέκει ως εδώ ήταν. Στα πενήντα του κοντά επανεκτιμά τη ζωή του και τη βρίσκει λειψή. Ρωτάει μάλιστα για κάποιο εργαστήριο που έχει ακουστά – στο σημείο αυτό κάνει και πώς δεν θυμάται ονόματα – όποιος θα προσπαθούσε να το περιγράψει φωνητικά θ’ ακουγόταν σαν Οιρήτσιρυγοδοπανα. Έχεις φωνή; Ακούς; Ή μόνο γράφεις;
Χωρίς περιστροφές ο κ. Περιού διαμηνύει πως το έχει αποφασίσει. Πως ήρθε καιρός να κάνει και αυτοκριτική ν’ αποκηρύξει τα χούγια του για ένα καλύτερο αύριο όπως λένε μερικοί που ο προφορικός τους λόγος βρίθει στερεότυπα. Το εργαστήριο που έχει ακουστά ειδικεύεται ακριβώς σ’ αυτό: να γυρίσει κανείς το μέσα του έξω να εκφραστεί ή ν’ ανεραίσει αναποδογυρίζοντας τις άκαρπες σκέψεις και πράξεις του να εξαγνίσει τις βρομιές του να ισιώσει τα στρεβλά και να γίνει αν όχι χρήσιμος στην κοινωνία άχρηστος στο κακό.
Κι’ εκεί που δεν το περιμένει κανείς – Ρε συ, αυτός δεν είναι στα καλά του – το εργαστήρι που ειδικεύεται σε τέτοιες ριζικές αναθεωρήσεις ή πιο επιστημονικά behavior modification είναι γεγονός. Το αναποδογυριστήριο με τ’ όνομα υπάρχει και μάλιστα παραμονή Πρωτοχρονιάς διανυκτερεύει. Εδώ πιο κάτω: στη υπόγα του Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης.
Σώπα. Κανείς δεν το πιστεύει – πρώτος εγώ και μόνο μια μεσήλικη ζητιάνα συγκινείται και απλώνει το χέρι. Σαστισμένος ο Μ. Περιού στηρίζει το βάρος του απ’ τη μέση και πάνω στο μπράτσο του – το μπράτσο στον αέρα – και βάζει το άλλο χέρι στην τσέπη να την ελεήσει αλλά το χέρι του δε βγαίνει από την τσέπη με τίποτα.
Σκύβει να δέσει το κορδόνι στο αριστερό του παπούτσι ενώ έχει ανεβάσει στην κασέλα το δεξί χώρια ότι είναι ξυπόλητος.
Γυρίζει από την άλλη ξεκουμπώνεται κάνει τον ήχο του νερού του ν’ ακούγεται σαν μικρός Νιαγάρας τινάζει το κοτσύφι του πριν το βολέψει πίσω απ’ το φερμουάρ και κάνει πως αδειάζει το κάτουρο απ’ το δεξί του παπούτσι. Κουρασμένος υποκλίνεται περιφέρει το καπέλο για ψιλά. Μερικοί πρόθυμοι βάζουν το χέρι στην τσέπη μα κανείς δεν μπορεί να το βγάλει με κέρματα.
Η επερχόμενη ως δια μαγείας με το σούρουπο αποπραγματοποίηση των φαινομένων δεν ενθαρρύνει ψυχή ν’
Ως δια μαγείας
αναποδογυρίσει τα ζοφερά της μυστικά όπως η σύληση ζώντων και νεκρών και ο βανδαλισμός μνημείων ή τοίχων της πόλης – πριν χυθεί το σκοτάδι. Η βελτίωση των δικών τους συνθηκών όπως κάθε ωραίας ουτοπίας ανέφικτη.
Kαλά τώρα μουρμουρίζουν και ρίχνουν ματιές στα κινητά οι δικές τους τσέπες το μέσα έξω να γυρίσεις λίγα θα κουδουνίσουν στο πάτωμα. Τίποτα μπροστά στων ξέρεις ποιων – τι αναποδογυριστήρια και πράσινα βαμμένα μαλλιά μας ψαλιδίζει ετούτος μουρμουρίζουν. Το αναποδογύρισμα των δικών τους συνθηκών ως συνήθως ανέφικτο.
Ο Μ. Περιού δεν εκπλήσσεται άλλωστε δεν φαίνεται ν’ ακούει. Τραβάει με τους δείκτες των χεριών το μουστάκι και τις φαβορίτες του που αμέσως μεγαλώνουν σε μήκος κι ελάτε νεύει με τα χέρια του κι’ ένα μακρύ καλάμι σαν να μαντρώνει γαλοπούλες πάρτε σειρά πριν φωνάξω τις σκιές τις υλακές τα φαντάσματα – αν ο μη γένοιτο παίρνετε από λόγια η δική μου παράσταση έλαβε τέλος και κάτι που τελειώνει δεν έχει συνέχεια μόνο συνέπειες και οι συνέπειες δείχνουν εσάς. Κοιτάξτε όπου να ’ναι έρχεται ο μάγος – ο μάγος είναι γεγονός κατεβαίνει από ψηλά πέφτει κάτω – τελεία.
Και η περιγραφή της τελείας δεν παίρνει πολύ. Ένα σφαιρίδιο με παρατεταμένη αποδέσμευση εξιλασμού για τον καθένα απ’ το περίστροφο του Μ. Περιού – και παύλα.
Ναι ναι γελάνε οι θεατές σχολιάζουν το κλείσιμο της προτελευταίας πράξης του Μ. Περιού και σχεδόν τον λυπούνται. Αν έπαιρναν από λόγια μπορεί και να διάβαζαν.
Συνοψίζω:
Ζωντανό γλυπτό και δεξιοτέχνης της νοηματικής για κωφάλαλους× παντομίμος για όλους και μάγος με σύνεργα ένα πριόνι να κόψει στα δυο την πρώτη εθελόντρια που θα σηκώσει το χέρ ένα λευκό περιστέρι και τέλος το γνωστό κουνέλι απ’ το ψηλό του καπέλο – αργότερα στο δείπνο του στυφάδο.
Εδώ τελειώνουν οι πράξεις της σιωπής και απ’ τον Μ. Περιού ούτε ένα κιχ. Αν είχε τη φωνή μπορεί να έμενε άπρακτος. Αν είχε τη γραφή θα τα ’χε όλα.
Το θαυματοποιόν του: η πέμπτη και τελευταία πράξη του Μ. Περιού στο αναποδογυριστήριο θ’ ακουστεί και έξω απ’ το Μουσείο. Όταν η φωνή εννοεί χτυπάει τύμπανα – άλλοτε σαν βροντή άλλοτε απόηχος – και την επαύριο κάποιοι θυμηθούνται μερικές απ’ τις λέξεις.
Η άλλη λαλιά γραπτή πιο επίμονη ακούγεται και αργότερα.
Απώτερος σκοπός της ν’ αναποδογυρίσει τα ανέφικτα.
