Τι είδε ένας βιβλιόφιλος στην Έκθεση Βιβλίου της Φρανκφούρτης (της Ξένης Δ. Μπαλωτή)

Ξένη Δ.Μπαλωτή.

Η Έκθεση Βιβλίου που γίνεται κάθε χρόνο το πρώτο 15ήμερο του Οκτωβρίου, μπορεί να προσεγγιστεί με τρείς τρόπους: τον ιστορικό, του κατόχου πνευματικών δικαιωμάτων και του βιβλιόφιλου επισκέπτη!

Ο πρώτος τρόπος αποδεικνύει εξ’αρχής την σημαντική αξία αυτού του θεσμού που πρωτοξεκίνησε το 1480.

Επίσης, το γεγονός ότι η 1^η Έκθεση οργανώθηκε από τους εμπόρους βιβλίων πριν καν «στεγνώσουν» τα μελάνια του Γουτεμβέργιου συνδέει άμεσα αυτόν τον  θεσμό με τον κόσμο της οικονομίας.

Συνεπώς, αν κάνουμε ένα χρονικό άλμα από τον 15^ο στον 21^ο αι., δεν θα δυσκολευτούμε να διαπιστώσουμε την ισχυρή σχέση του θεσμού με αυτό που αποκαλείται «βιομηχανία» του βιβλίου.

Κατά συνέπεια, η Έκθεση προσφέρει στους επαγγελματίες του βιβλίου την αίγλη και τον «βιομηχανικό» της χώρο και οι εκδότες, συγγραφείς, μεταφραστές και ατζέντηδες προσφέρουν προς διαπραγμάτευση τα «πνευματικά δικαιώματα» των έργων που κατέχουν, ανάλογα με την ιδιότητα με την οποία προσέρχεται ο καθένας. Άρα, είναι ξεκάθαρο ότι αυτή η επικοινωνία δεν έχει συναισθηματισμούς και όλα μετρώνται με οικονομικούς όρους.

Γι’αυτό άλλωστε και οι ρομαντικοί βιβλιόφιλοι έχουν δικαίωμα πρόσβασης στο χώρο της Έκθεσης Βιβλίου μόνο τις 2 τελευταίες ημέρες από τις 5 που διαρκεί συνολικά.

Όμως, τότε, το μόνο που βρίσκουν οι επισκέπτες είναι τα «μποτιλιαρισμένα» από άλλους ρομαντικούς περίπτερα της Έκθεσης, ενίοτε και κάποιους εκδότες που απέμειναν εκεί για να σβήσουν τα φώτα αυτού του ξεφαντώματος που έχει για τελικό αποδέκτη τα γούστα και τα βίτσια του αναγνωστικού κοινού!

Και αν σκεφτείτε πως η λέξη «βίτσιο» δεν είναι η δέουσα για ρομαντικούς βιβλιόφιλους, θα σας απαντήσω «έτσι είναι αν έτσι νομίζετε» αρκεί να μην περάσετε από τον κεντρικότερο διάδρομο της Έκθεσης γιατί θα συναντήσετε τα εκθέματα του πλέον τολμηρού έντυπου και ηλεκτρονικού πορνό!

Αν τα «ξεπεράσετε», τότε οι 6 κατάλληλα διαμορφωμένοι τομείς της Έκθεσης που απλώνονται σε 325.000 τ.μ., θα είναι όλοι δικοί σας, όπως ήταν για τους επαγγελματίες και τους 286.425 βιβλιόφιλους που τους επισκέφτηκαν, μέσα σε 2 ημέρες, αυξάνοντας σε σύγκριση με το 2016 κατά 6,5% το ποσοστό τους.

Όπως κάθε χρόνο, υπάρχει μία τιμώμενη χώρα και φέτος ήταν η Γαλλία, 2^η φορά μέσα σε 28 χρόνια. Η προηγούμενη ήταν το 1989. Όμως, αυτή τη φορά  προέκυψε από καραμπόλα! Ναι, υπάρχουν και ωραίες καραμπόλες!

Μία χώρα ορίζεται ως τιμώμενη εφόσον αποδεχθεί την πρόσκληση που της απευθύνει η Διεύθυνση της Έκθεσης της Φρανκφούρτης, χωρίς να είναι δεδομένη η αποδοχή της! Ο Καναδάς π.χ. πριν 2 χρόνια, την απέρριψε με την λογική του υψηλού κόστους της! Ένας έφυγε, μία ήρθε, η Γαλλία!

Συχνά, η Έκθεση λόγω κόστους αποκαλείται «Ολυμπιακοί αγώνες» του πολιτιστικού κόσμου. Όμως τα οφέλη για την τιμώμενη χώρα είναι τεράστια καθώς επί 12 μήνες ο πολιτισμός της σε όλες τις εκδοχές του τιμάται στη Γερμανία με εκδηλώσεις κάθε είδους (θεατρικές, γαστρονομικές, κα.) και βεβαίως στην Έκθεση το περίπτερό της κατέχει τον πλέον κεντρικό για την προβολή της χώρο, ενώ οι εκδοτικοί της οίκοι απλώνονται σε όλους τους άλλους τομείς.

Η Ισλανδία π.χ. που ήταν τιμώμενη χώρα το 2011, εκτιμάται ότι αποκόμισε οφέλη ύψους 1,6 δις.ευρώ!

Για την Γαλλία, το μεν κόστος της προετοιμασίας έφτασε τα 5 εκ.ευρώ, τα δε οφέλη αναμένονται να ανακοινωθούν.

Ωστόσο, σε μία Έκθεση όπου συμμετείχαν 102 χώρες, 7300 εκθέτες, την κάλυψαν 9.000 δημοσιογράφοι απ’όλο τον κόσμο και παρευρέθηκαν τα μεγάλα ονόματα της γαλλικής λογοτεχνίας, από τον Michel Houellebecq έως την Leila Slimani συμπεριλαμβανομένων και των συγγραφέων του Astérix και αρκετά από την παγκόσμια, όπως οι Dan Brown, Salman Rushdie και Ken Follett, τα οφέλη δεν μπορούν να υστερούν.

Τόσο περισσότερο που η Έκθεση Βιβλίου φέτος βρέθηκε χρονικά, κοντά στην παρουσίαση από τον Γάλλο Πρόεδρο Μακρόν του «Σχεδίου του για την επανίδρυση της Ευρώπης», όπου ο πολιτισμός αποτελεί έναν από τους βασικούς πυλώνες του.

Το γεγονός ότι ο ίδιος μαζί με την Γερμανίδα Καγκελάριο  Άνγκελα Μέρκελ εγκαινίασαν την Έκθεση και το περίπτερο της τιμώμενης χώρας, αποτέλεσε για πολλές μέρες θέμα συζήτησης στα πηγαδάκια γύρω από τα καφέ. Αρκούσε κάποιος να βρεθεί εκεί και σίγουρα μαζί με το ελεύθερο διαθέσιμο δίκτυο wi-fi, θα του ξεπεταγόταν και ένας Μακρόν! Άλλωστε, δεν είναι τυχαίο ότι η φετινή Έκθεση Βιβλίου θεωρήθηκε η πλέον πολιτικοποιημένη έκθεση στην ιστορία της.

Δεν ήταν μόνο ο Daniel Cohn-Bendit που παρευρέθηκε όλες τις ημέρες στο χώρο και συμμετείχε σε κάθε είδους συζητήσεις, ήταν και ο κιθαρίστας των Queen Brian May που τοποθετήθηκε δυναμικά κατά του Brexit στέλνοντας τολμηρές βολές προς την Κυβέρνησή του, ήταν η Asli Erdogan από την Τουρκία που μετέφερε την έλλειψη δημοκρατίας που κυριαρχεί σε όλες τις εκφάνσεις της δημόσιας ζωής τους, ήταν και ο γνωστός μας Γιώργος Παπακωνσταντίνου, πρώην ΥπΟιΚ, τον οποίο προώθησε εξαιρετικά η σημαντικότερη γερμανική εφημερίδα, η Frankfurter Allgemeine Zeitung (FAZ). Ήταν τόσο έντονη η προβολή του, που ο χώρος της FAZ όπου μίλησε για 20 λεπτά με θέμα την ελληνική κρίση ήταν ασφυκτικά γεμάτος από αποδεδειγμένα γερμανόφωνο κοινό το οποίο και άκουσε απόψεις που το ευχαρίστησαν! Οι ελάχιστοι ελληνόφωνοι που βρέθηκαν εκεί έγιναν αμέσως αντιληπτοί από τις σέλφι που του ζήτησαν!!

Γενικότερα, οι σέλφι φωτογραφίες ήταν ο μοναδικός τομέας στην Έκθεση όπου ταίριαζε η λέξη «σπατάλη». Οπουδήποτε αλλού θα ήταν παράταιρη, σε αντίθεση με την λέξη «χλιδή» που χαρακτήριζε κάποια περίπτερα του αραβικού κόσμου. Εκεί, με κάποια «διασταλτική» ερμηνεία, έβλεπαν τις κασετίνες κοσμημάτων ως βιβλία και τις πρόβαλαν!  Όπως επίσης έτυχαν εξαιρετικής προώθησης οι γυναίκες συγγραφείς αραβικής προέλευσης. Ήταν εντυπωσιακό πόσο προσπάθησαν να κυριαρχήσει η άποψη της χειραφετημένης γυναίκας!

Και μην φανταστείτε ότι απευθύνονταν σε περιορισμένο κοινό. Οι συζητήσεις τους γίνονταν στην κεντρική σκηνή του 5^ου τομέα και μάλιστα τα λεγόμενά τους μεταφέρονταν μέσω διερμηνείας τόσο στα αγγλικά, όσο και τα γερμανικά.

Η διερμηνεία ήταν ένα από τα σταθερά δεδομένα στην Έκθεσης. Η έγνοια για την άγνοια μίας γλώσσας, και εκεί ακούστηκαν πολλές μητρικές γλώσσες, δεν υπήρχε. Μπορεί η αγγλική να ήταν ένα σημείο αναφοράς, αλλά ήταν πάντα διαθέσιμος ένας διερμηνέας επαγγελματίας ή αυτόκλητος!

Αυτό που δεν ήταν «διαθέσιμο» ήταν το «διαφημιστικό φυλλάδιο», έτσι όπως τουλάχιστον το σκεφτόμαστε σε αντίστοιχες εκδηλώσεις.

Όχι μόνο προσφερόταν τσιγγούνικα, αλλά ενίοτε και δεσμευτικά. Όπως π.χ. η εφημερίδα die Zeit που είχε κρατήσει το χωροταξικό φιλέτο της προβολής, προσέφερε σε όποιον ενδιαφερόταν να την γνωρίσει ένα φύλλο της με τα αξιολογότατα ένθετά της και στο τέλος ζητούσε το ΙΒΑΝ του λογαριασμού γιατί θεωρούσε δεδομένο ότι η δοκιμή θα καταλήξει σε συνδρομή! Αυτή την αυτοπεποίθηση την είχαν όλα τα έντυπα της κατηγορίας της! Ίσως, όχι άδικα, καθώς είναι αφενός υψηλού επιπέδου, αφετέρου όλα τα μεγάλα γερμανικά ΜΜΕ είχαν έντονη και ουσιαστική παρουσία στην Έκθεση και στην επιτυχία της.

Όλα διέθεταν περίπτερο, διοργάνωσαν μικρές συζητήσεις στους χώρους τους ή ακόμη και διαμόρφωσαν το τοπίο συζητήσεων, προβολής συγγραφέων και θεμάτων, τα οποία πρόβαλλαν με συνεχείς συνδέσεις από την Έκθεση. Ο έντυπος τύπος, εκτός από τα έξτρα αφιερώματά του που διακινούσε μαζί με την καθημερινή εφημερίδα, είχε έξτρα σελίδες αφιερωμένες στα τεκταινόμενα της Έκθεσης.

Σε κάθε περίπτωση, όλα τα ΜΜΕ απέδειξαν ότι η συμβολή του τύπου στη διάδοση της φιλαναγνωσίας μπορεί να είναι καθοριστική, υπό προϋποθέσεις.

Η είσοδος στο χώρο της Έκθεσης γινόταν με ένα μικρό χαρτάκι, γιατί τέτοια ποιότητας ήταν, αξίας 68€, πολλαπλών χρήσεων! Με την ίδια άνεση που σου άνοιγε τις πύλες της Έκθεσης, με την ίδια ανεμελιά κυκλοφορούσες ελεύθερα σε όλα τα ΜΜΜ της πόλης, έως και του λεωφορείου που την συνδέει με το αεροδρόμιο.

Μοναδικό του αναγραφόμενο στοιχείο, η 7ήμερη ισχύς του και ένας τεράστιος bar code. Ούτε φωτογραφίες, ούτε ονόματα, ούτε κάποιο άλλο προσωποποιημένο στοιχείο. Τι έκρυβε αυτός ο αριθμός δεν το έμαθα. Ίσως μαζί του να έκρυβε και τον λόγο για τον οποίο η αστυνομική παρουσία ήταν τόσο διακριτική, μα! τόσο διακριτική που ενίοτε προκαλούσε απορία. Την μία και μοναδική φορά που η αστυνομία ήταν πανταχού παρούσα και πολυπληθής, ήταν σε προγραμματισμένη εκδήλωση της Έκθεσης!

Την προτελευταία ημέρα υπήρξε η φαεινή ιδέα ακροδεξιός εκδοτικός οίκος και κοινό να ανταλλάξουν επιχειρήματα. Αλλά φαίνεται πως κανείς δεν ενημέρωσε κανέναν τι σημαίνει «επιχειρήματα» και έγινε της…έκθεσης! Έτσι, είδαμε και αστυνομία από κοντά!

Στο χρόνο πρόσβασης έως την κεντρική είσοδο της Έκθεσης έπρεπε να συνεκτιμηθεί και ο αφιερωμένος στο ψαχούλεμα των υπαίθριων παλαιοβιβλιοπωλείων που είχαν καλύψει μαζί με την ανεκτίμητη σε περιεχόμενο και τιμές πραμάτεια τους, όλο το εύρος της εξωτερικής κεντρικής εισόδου. Ίσως και γι’αυτόν τον λόγο, αλλά και για πολλούς άλλους, οι περισσότεροι επισκέπτες της Έκθεσης το πρώτο 3ήμερο έσερναν μαζί τους και μία βαλίτσα!

Κάτι που για τους ίδιους δεν ήταν απαραίτητα πρόβλημα, αφού η κυκλοφορία εντός του εκθεσιακού χώρου μπορούσε να γίνει, ακόμη και για 100μ., με κυλιόμενους διαδρόμους!

Πάντως, όπως και να κυκλοφορούσε κάποιος, δίπλα του θα πετύχαινε έναν συγγραφέα, αρκεί να τον αναγνώριζε. Υπήρχαν περιπτώσεις που η ενδυματολογική κομψότητά του παρότρυνε στην αναζήτηση και της ταυτότητας τους. Και τότε, προέκυπτε ένας Κ. Φώλλεττ! Ήταν τόσο comme il faut σε όλα του που ίσως εκεί να «αναζητηθεί», χαριτολογώντας, και ο λόγος της απουσίας του από τον «Μπλε καναπέ», ένα είδος ψυχαναλυτικού-λογοτεχνικού καναπέ, θεσμός στην Έκθεση, όπου ένας συγγραφέας καλείται να απαντήσει στις πλέον απίθανες ερωτήσεις σχετικά με το νέο βιβλίο του, επί 60’ ή 90’ λεπτά. Όταν τελείωνε η συνομιλία, δεν ήταν μόνο ο συγγραφέας «απογυμνωμένος», αλλά και αυτός που έπαιρνε την συνέντευξη!

Το 5ήμερο της Έκθεσης, 70 συγγραφείς πέρασαν από τον «Μπλε καναπέ»!

Η παρακολούθηση όλων των εκδηλώσεων, εκτός ελαχιστότατων περιπτώσεων, ήταν ανοικτή σε όλους, σε ανοικτούς χώρους και όμως χωρίς ακουστικές δυσκολίες. Πέρα από μία απροσδιόριστη βουή που οφειλόταν στον μεγάλο αριθμό ανθρώπων που βρίσκονταν σε συνεχή κίνηση, δεν ακουγόταν τίποτα άλλο. Ούτε κινητά, ούτε θορυβώδεις συνομιλίες, ούτε κραυγές στα πέρατα, αν και τα «πέρατα» υπήρχαν! Έως και 10 λεπτά πεζοπορία μπορούσε να προκύψει για το πέρασμα ανάμεσα στους τομείς. Η αλλαγή ορόφου ήθελε κάτι παραπάνω, αν δεν προέκυπτε να χαθείς και να βρεθείς ξαφνικά σε μία από τις αυλές της Έκθεσης, κάτι που δεν ήταν απαραίτητα κακό.  Σ’αυτές τις αυλές δημιουργούσαν «καριέρα» φιλόδοξοι αυτοαποκαλούμενοι συγγραφείς, νέοι μουσικοί ή γαστρονομικοί σεφ!

Ο γύρος στα περίπτερα της Έκθεσης ήταν σκέτη απόλαυση. Αν αδιαφορούσες για τους εμπορικούς τίτλους, οι οποίοι που είχαν την πρώτη-πρώτη θέση στην προβολή και έψαχνες λίγο πιο μέσα, πετύχαινες πολύ ενδιαφέροντα βιβλία. Βέβαια, το ενδιαφέρον είναι καθαρά υποκειμενική υπόθεση. Άλλοι ενδιαφέρονται για την «Αγωγή του πολίτη και την έννοια της αξιοκρατίας», ένας από τους τίτλους γερμανικού εκδοτικού οίκου, άλλοι για τους «Όρχεις του Χίτλερ», γαλλικός οίκος και άλλοι για τους «Θαλάσσιους δρόμους του μεταξιού και τον παγκόσμιο πολιτισμό», οίκου της Ταϊβάν, που είμαι σίγουρη ότι πάρα πολλοί θα θέλαμε στη βιβλιοθήκη μας!

Με αφορμή το τελευταίο βιβλίο αξίζει ιδιαίτερη μνεία στην Κίνα και τους άμεσους γείτονες της καθώς ήρθαν στην Έκθεση με πολύ έξυπνη πραμάτεια: τα χαμηλά εκτυπωτικά κόστη που προσφέρουν στους εκδότες χάρη στην  τεχνολογία που διαθέτουν. Έτσι, μπορεί η Google Play να διέθετε ένα τεράστιο περίπτερο χωρίς ούτε ένα βιβλίο για δείγμα, αλλά hi tech τάμπλετ και απλά στυλό με το λογότυπό της, που εν είδει black humor τα προσέφερε στον καθένα μας, τι να το κάνουμε άραγε στον χωρίς κόσμο της χαρτί ;, αλλά η πολυκοσμία βρισκόταν στις μικρές «καμαρούλες» με τα κορεατικά ή κινέζικα εκτυπωτικά μηχανήματα που φαίνεται να κάνουν θαύματα!

Το πρώτο «θαύμα» ήταν η χωροταξική σύμπτωση που προέκυψε ανάμεσα στην τελευταία λέξη της εκτυπωτικής τεχνολογίας που βρισκόταν στον ασιατικό κόσμο και την απομίμηση της τυπογραφικής μηχανής του Γουτεμβέργιου που υπήρχε στο Γαλλικό Περίπτερο. Έτσι, μέσα σε ελάχιστο χρόνο ο ενδιαφερόμενος διαπίστωνε από πού ξεκίνησε η τυπογραφία και πού έχει φτάσει.

Στο γαλλικό τομέα, πολλοί «εξασκήσαμε» τα μπράτσα μας στην προσπάθειά μας να τυπώσουμε δύο σελίδες από βιβλίο αγαπημένου μας συγγραφέα, ενώ στον ασιατικό η τυπογραφία δούλευε περίπου με το κλείσιμο ενός ματιού!

Στην συγκεκριμένη περίπτωση, το ματάκι χρησίμευε, ας πούμε, ως τεχνολογικό εξάρτημα, στην περίπτωση όμως της ολόσωμης φωτογραφίας της κουλτουριάρας Marilyn Monroe ήταν πασιφανές πως ενημέρωνε ότι περάσαμε σε αμερικανικά ύδατα, τα οποία ούτως ή άλλως δεν θα έμεναν απαρατήρητα. Στην μία εκδοτική «αποβάθρα» έστεκαν οι Bill Clinton και James Patterson, στην άλλη η Hillary Clinton, επίσης  σε ρόλο ήρωα μυθιστορήματος ο D.Trump αλλά και ο B.Obama.

Με μοναδική εξαίρεση τον B.Obama, τα «Απομνημονεύματα» του οποίου διαφημίζονταν και πουλιόνταν για μετάφραση, αν και ακόμη δεν έχουν γραφτεί, όλοι οι άλλοι τίτλοι ήταν διαθέσιμοι και σε «ακουστικό βιβλίο».

Σε κάθε περίπτωση, η τεχνολογία και οι δυνατότητες της στον κόσμο του βιβλίου, είχαν την τιμητική τους παντού. Ωστόσο, η σκέψη ότι κάποτε αυτή η Έκθεση βιβλίου θα μπορούσε να έχει μόνο ηλεκτρονικά βιβλία και τα συναφή του, την κάνει αποκρουστική! Ίσως γι’αυτό, δίπλα στα άψυχα περίπτερα της τεχνολογίας έβαλαν τον κόσμο του «Βιβλίου ως έργο τέχνης» και την «Έκθεση παλαιών βιβλίων»- όαση καλαισθησίας, καλλιγραφίας και τυπογραφικών χρωμάτων.

Πάντως, αν το πλήθος των περιπτέρων που διέθεταν οι εκδότες κάθε χώρας ήταν μετρήσιμο στατιστικό στοιχείο πλούτου, τότε τηρουμένων των αναλογιών, η Ισπανία κυριαρχεί στην παγκόσμια οικονομία. Ένα τεράστιο περίπτερο ως Ισπανία και 3 άλλα, ως Βαρκελώνη (2) και Γαλικία. Ίσως, έτσι να εξηγείται γιατί κάθε λίγο και λιγάκι άνοιγαν σαμπάνιες στα περίπτερα της Βαρκελώνης.

Στην ανέμελη βόλτα μου πετύχαινα κάποιους οικείους από παλιά διασκεδαστικούς τίτλους, όπως π.χ. «τα αυτοκίνητα που πρέπει να οδηγήσεις πριν πεθάνεις», «τα φαγητά που πρέπει να φας πριν πεθάνεις» κ.ά. Μόνο η ουσιαστική πρόταση άλλαζε, ο ρηματικός προορισμός ήταν νομοτελειακός.

Ε! λοιπόν, όχι. Στην Έκθεση Βιβλίου της Φρανκφούρτης αρχίζεις να υποψιάζεσαι πως τίποτα δεν είναι νομοτελειακό. Ούτε καν ο θάνατος. Γιατί όταν ρωτάς «πού βρίσκω την Άννα Φρανκ;» και σου απαντάνε «στον 3^ο τομέα (γερμανόφωνη λογοτεχνία) ή στον 5^ο (μεταφρασμένη λογοτεχνία)», πώς να μην σκεφτείς ότι η μικρούλα κατάφερε τελικά να αναστηθεί; Έγινε βιβλίο και έμεινε αθάνατη.  Έστω και ως κόμικς, τη νέα εκδοχή της!

Από τις 09.00 που ανοίγει ο Εκθεσιακός χώρος έως περίπου τις 16.00, η ροή των επισκεπτών είναι ωσάν σε μονόδρομο. Όλοι προς μία κατεύθυνση, προς το εσωτερικό. Από τις 16.30 έως τις 17.30, γίνεται κίνηση διπλής κυκλοφορίας και από εκείνη την ώρα και έως τις 18.30 που κλείνει, ξανά μονόδρομος, αλλά προς την έξοδο. Έτσι, όποιος έχει ξεχάσει το ρολόι του, από την κίνηση των ανθρώπων βρίσκει την σωστή ώρα. Και αν πιστέψετε ότι ο κώδικας οδικής κυκλοφορίας εκεί μέσα είναι άχρηστος, μέγα λάθος: όχι μόνο υπάρχει πάντα η δεξιά και η αριστερή λωρίδα κυκλοφορίας που αν παραβιαστούν σε κοιτάνε αυστηρά, αλλά όποιος βρίσκεται επάνω σε κυλιόμενο διάδρομο, μία μεγάλη κρεμαστή ταμπέλα τον ενημερώνει: μείνετε δεξιά, στο τέλος του διαδρόμου θα στρίψετε αριστερά! Έτσι γίνεται πάντα: ο αριστερές στροφές είναι ανοικτές! Ισχύει και μέσα στην Έκθεση βιβλίου!

Όμως, η γιορτή βιβλίου δεν τελειώνει στις 18.30! Συνεχίζεται, μετά τις 20.00 και στην πόλη της Φρανκφούρτης. Κυρίως γύρω από την κεντρική πλατεία της. Είτε μέσα στις εκκλησίες της, είτε στην εμβληματική είσοδο του Δημαρχείου. Και στις δύο περιπτώσεις, οι χώροι αυτοί που γιορτάζουν μαζί με τους βιβλιόφιλους, λειτουργούν για τα βράδια της Έκθεσης ως δημόσια αναγνωστήρια και δημιουργούν απίστευτη μυσταγωγία. Ο συνδυασμός εσωτερικού φωτισμού, αύρας του χώρου, χαρισματικού συγγραφέα ή σκερτσόζου δημόσιου αναγνώστη, σε κάνουν να αισθάνεσαι ως «ερωτευμένος Σαίξπηρ»! Ξέρεις ότι αυτό που ζεις είναι μόνο μία στιγμή και πως το τέλος του θα φέρει την επιστροφή στην καθημερινότητα, όμως χαίρεσαι που το έζησες. Γι’αυτό η Έκθεση της Φρανκφούρτης είναι για τους βιβλιόφιλους για μόνο μία φόρα. Είναι, όπως ο μεγάλος έρωτας: τον ζεις άπαξ, τον κρατάς ως τιμαλφή εμπειρία και ξέρεις πως με κάθε βιβλίο παίρνεις την ζωή σου από την αρχή και έτσι φτάνεις στην νομοτελειακή αθανασία!