Ένα ανέκδοτο ποίημα του μεγάλου ιταλού ποιητή σε μετάφραση Γιάννη Η. Παππά.
ΕΛΛΑΔΑ 1970
Αθήνα, Ελλάδα, μυστική, μυθική κορυφή
δεμένη μέσα στο ζαφείρι που την περικλείει.
Πάνω στο δικό της το γαλάζιο υψώνεται
σε ελάχιστα όρια,
για να είναι μέτρο, η ελευθερία
του μέτρου, ελευθερία του νόμου
που στον εαυτό της ελευθερώνει το νόμο.
Μέχρι τη θάλασσα,
απ’ τον ουρανό ως τη θάλασσα,
ελευθερώνεις την ανθρώπινη κορυφή
το νόμο της ελευθερίας, από την θάλασσα ως τον ουρανό.
Δεν θα ’σαι πια Αθήνα, Ελλάδα
παρά μια φωλιά παρανοϊκών; Παρά
η γη της υπερβολής, Αθήνα μου,
Αθήνα μάτια ορθάνοιχτα,
που σ’ όποιον επιθυμούσε την ανθρώπινη
αξιοπρέπεια, άνοιγε τα μάτια
Τώρα, φρικτή θα τυφλώνεις;
Ποιος σε κατάντησε έτσι,
ποια θηρία;
Σχόλιο
Το περίφημο αυτό ποίημα λογοκρίθηκε και δεν συμπεριλήφθηκε στην τελευταία συλλογή που δημοσιεύθηκε πριν από τον θάνατο του μεγάλου ποιητή. Το «περίεργο» είναι ότι και στην επανέκδοση των απάντων του Ουνγκαρέττι από τον εκδοτικό οίκο Μονταντόρι το 2005, αυτό το πολύ ωραίο ποίημα ενάντια στην Ελλάδα των συνταγματαρχών απουσίαζε.
Η ιστορία του ποιήματος ξεκινάει το φθινόπωρο του 1969 όταν, στα πλαίσια μιας καμπάνιας αλληλεγγύης η οποία ξεκίνησε μετά από το πραξικόπημα των συνταγματαρχών στην Ελλάδα, ο ζωγράφος Pietro Dorazio, ζητάει από τον Ουνγκαρέττι ένα ποίημα για να το τοποθετήσει σε ένα λεύκωμα εννιά έγχρωμων μεταξοτυπιών που θα πουληθεί, για να βοηθηθούν οι Έλληνες εξόριστοι αντιφασίστες από την Αθήνα. Ο ποιητής δέχεται με ενθουσιασμό: δεν ξεχνούσε ποτέ ότι είναι άνθρωπος της εποχής του. Το λεύκωμα κυκλοφόρησε και παρουσιάστηκε στις 27 Ιανουαρίου 1970 σε βιβλιοπωλείο της Ρώμης, όπου ο ίδιος ο Ουνγκαρέττι διάβασε το ποίημα.
To ποίημα είναι ανέκδοτο στα ελληνικά. Περιλαμβάνεται στο βιβλίο που θα κυκλοφορήσει μέχρι το καλοκαίρι από τις εκδόσεις Διαπολιτισμός της Πάτρας, σε μετάφραση και σχόλια του φιλολόγου-ποιητή Γιάννη Η. Παππά και εισαγωγή του Ιταλού νεοελληνιστή και μεταφραστή Μassimo Cazullo.
GRECIA 1970
Atene, Grecia, segreto, vertice
di favola incastonata dentro il topazio che l’inanella.
Sul proprio azzurro insorta
in minimi
limiti, per essere misura, libertà
della misura, libertà di legge che
a sé liberi legge.
Sino dal mare,
dal cielo al mare,
liberi l’umano vertice,
le legge di libertà, dal mare al cielo.
Non saresti più, Atene, Grecia,
che tana di dissennati? Che
terra della dismisura, Atene,
mia, Atene occhi aperti,
che a chi aspirava all’umana
dignità, apriva gli occhi
Ora, mostruosa accecheresti?
Chi ti ha ridotta a tale,
quali mostri?