της Μαρίζας Ντεκάστρο
Οι συγγραφείς που δεν επαναπαύονται και ανανεώνονται, αποκτούν ενδιαφέρον για όλους: εκδότες, αναγνώστες, μελετητές, κριτικούς.
Ένας απ’ αυτούς είναι ο Βαγγέλης Ηλιόπουλος (1964), συγγραφέας με δεκάδες βιβλία (από παιδικά/νεανικά μυθιστορήματα μέχρι βιβλία για πολύ μικρά παιδιά), μεγάλο εύρος θεμάτων (περιβάλλον, τηλεόραση, ασφαλής κολύμβηση, εκφοβισμός, παραμύθια, κ.ά.), δημιουργός αναγνωρίσιμων ηρώων και επιτυχημένων σειρών. Αν και δεν υπάρχει αμφιβολία ότι επαναλαμβάνει δικές του συγγραφικές συνταγές, εξελίσσεται από βιβλίο σε βιβλίο.
Πρόσφατα, κυκλοφόρησαν στα αγγλικά, από τις εκδ. Μέλισσα, τρία εικονογραφημένα βιβλία του για τα μυθικά τέρατα Μέδουσα, Μινώταυρος, Γρύπας, με την προοπτική να προωθηθούν στη διεθνή αγορά. Λογική κίνηση που οφείλεται αφενός στο ότι η μυθολογία εξακολουθεί να είναι ένα ελληνικό πολιτιστικό εξαγώγιμο προϊόν και αφετέρου στον συγγραφέα που είναι σχετικά γνωστός στο εξωτερικό αφού βιβλία του ήδη κυκλοφορούν μεταφρασμένα σε διάφορες χώρες. Κατά κύριο όμως λόγο οφείλεται στην ποιότητά τους, την παιδαγωγική προσέγγιση και την εικονογράφηση.
Ο Ηλιόπουλος έχει ασχοληθεί και παλιότερα με τη μυθολογία (Αφηγήσεις από τη μυθολογία, εκδ. Παπαδόπουλος, 2006). Σ’ εκείνο το βιβλίο οι μύθοι διατήρησαν την ουσία τους και αναπτύχθηκαν σ’ ένα περιπετειώδες αφήγημα με ήρωες τρία μυθικά πρόσωπα (Φαέθων, Αχελώος, Αιακός).
Στα πρόσφατα βιβλία δεν υπάρχει ούτε περιπέτεια ούτε δράση. Αναφέρονται οι πληροφορίες όπως στον βασικό μύθο, η αφήγηση όμως είναι σαν μια tête à tête συνάντηση μεταξύ τέρατος και αναγνώστη. Σ’ αυτή τη συνάντηση, η Μέδουσα, ο Μινώταυρος και ο Γρύπας, παρότι πλάσματα του μύθου, θέλουν να έρθουν κοντά μας. Ξανοίγονται, μιλούν για τον εαυτό τους για να άρουν παρεξηγήσεις χιλιάδων χρόνων και, με την ευκαιρία, καθένα θέτει ένα ζήτημα ευρύτερου ενδιαφέροντος που απορρέει από την προσωπική ιστορία του.
- Είναι το μυαλό ισχυρότερο όπλο από τη φυσική δύναμη; Η Μέδουσα που νικήθηκε από τον Περσέα χάρη στο τέχνασμα της Αθηνάς, απευθύνεται στους θύτες κάθε ηλικίας και τους καλεί να σκεφτούν αν αυτό ισχύει.
- Η προσωπικότητα, η καλοσύνη και η έγνοια για τους άλλους υπερισχύουν της εμφάνισης; Ο Γρύπας, που παρά την τρομακτική δυσμορφία του, είναι σύμμαχος των θνητών και τους βοηθάει, καταρρίπτει το στερεότυπο του ‘διαφορετικού άλλου’.
- Είναι ποτέ δυνατόν να νικήσει κάποιος ένα πλάσμα σαν τον Μινώταυρο αν δεν έχει βοήθεια από μέσα; Ο Μινώταυρος, που στην εξιστόρηση δεν αναφέρεται το τέλος του, θέτει το ζήτημα της προδοσίας και οδηγεί τον αναγνώστη να αναρωτηθεί για τις σκοπιμότητες που την προκαλούν.
Προτεραιότητα του συγγραφέα δεν είναι να μάθει το παιδί τους συγκεκριμένους μύθους-άλλωστε έχει στη διάθεσή του αναρίθμητες πηγές. Διαβάζοντας τις εκμυστηρεύσεις αυτών των αλλόκοτων πλασμάτων, ο αναγνώστης οδηγείται να καταλάβει ότι αυτά που του παρουσιάζονται στα βιβλία του ως μυθολογικά μοτίβα είναι υπαρκτά στην πραγματική ζωή. Ενώ λοιπόν η τυπική αναγνωστική εμπειρία ‘διαβάζω μια ιστορία’ δεν διαταράσσεται, η μετά-αναγνωστική ‘μαθαίνω, σκέφτομαι, κάνω αναγωγές’ εμπλουτίζεται ουσιαστικά και οξύνει την ενσυναίσθηση.
Ο Στέλιος Λιβανός, Έλληνας της Αυστραλίας, είναι graphic designer, εικονογράφος και έχει εργαστεί στη διαφήμιση. Σ’ αυτή την πρώτη του συνεργασία με Έλληνα εκδότη οραματίστηκε μια μυθολογία που να αποτελείται από generic images (μια περιγραφική απόδοση του όρου θα ήταν ‘εικόνες γενικές, κοινές σε όλους’, αναγνωρίσιμες και παγκόσμιες παρά την αφαιρετική τους επιφάνεια). Έτσι, δουλεύει ένα συνδυασμό από γεωμετρικά σχήματα, γραμμές, καμπύλες και πολύ γνωστά διακοσμητικά μοτίβα με κολλάζ από διάφορα φυσικά υλικά (φιδόδερμα, γούνα, πανί, πέτρα, ξύλο, κ.ά.) και εισάγει σ’ αυτές στοιχεία απ’ όλο τον πλούτο της παγκόσμιας τέχνης. Ελληνική μυθολογία λοιπόν χέρι χέρι με την αρχαία ελληνική τέχνη, αλλά όχι αποκλειστικά, όπως συνηθίζεται. Αν θεωρήσουμε ότι η μυθολογία είναι οικουμενική και ότι τα μοτίβα της απαντώνται λίγο ή πολύ σε όλους τους πολιτισμούς, η εικονογραφική επιλογή του Λιβανού είναι εξαιρετικά επιτυχημένη!
Οι generic images είναι εικόνες με μεγάλη επικοινωνιακή δύναμη και συνήθως χρησιμοποιούνται ως brands, όπως λέγεται στη γλώσσα της διαφήμισης, δηλαδή ως -εμπορικά- σήματα. Οι εικόνες του Λιβανού είναι ακριβώς αυτό: μπορούν να βγουν από τα βιβλία και να τυπωθούν σε χίλια δυο είδη, να γίνουν αντικείμενα, κ.λπ. (Για την ιστορία, θυμίζουμε την έκθεση The Greek Monsters από τη Beetroot, στο Μουσείο Μπενάκη το 2012, που είχε ανάλογη οπτική).
*****
Με φαντάζομαι σε μια σχολική τάξη να διαβάζω στα παιδιά τα μυθικά τέρατα και να τους δείχνω τις εικόνες, να πηγαίνουν έπειτα στη βιβλιοθήκη, να ανοίγουν τα βιβλία τέχνης, να ψάχνουν αναφορές… Τι πιο συναρπαστικό!
INFO
Vagelis Iliopoulos, The Medusa story
The Griffin story
The Minotaur’s story
ill. Stephen Livanos
Trans. Freya Evenson
Melissa Publishing House, 2018
