του Γιάννη Ν. Μπασκόζου
Ο ψυχίατρος Θανάσης Καράβατος ασχολείται με την ιστορία των νευροεπιστημών στην Ελλάδα εδώ και χρόνια αλλά τον ενδιαφέρει ιδιαίτερα και η σύναψη της επιστήμης του με τις άλλες επιστήμες και κυρίως με τις τέχνες. Σε αυτό το πεδίο των ενδιαφερόντών του εισήλθαν εδώ και χρόνια περιπτώσεις όπως του Ροΐδη ή του Βυζηινού, έχοντας αρκετές επί μέρους δημοσιεύσεις. Στο πόνημά του “Ο Εμμανουήλ Ροίδης και η “νευροεπιστήμη” του 19ου αιώνα” παρακολουθεί τον εκλεκτό συγγραφέα σε παραλληλία με την είσοδο των νέων επιστημονικών γνώσεων, τις αντιπαραθέσεις της επιστημονικής κοινότητας, όπως και τις άλλες κοινωνικές αντιδράσεις στο τελείωμα του προπερασμένου αιώνα.
Ο Ροΐδης είναι ενήμερος των εξελίξεων και των ανακοινώσεων στην επιστήμη και την φιλοσοφία. Η περιδιάβαση του Θανάση Καράβατου συνιστά και μία περιδιάβαση σε μια κοινωνία που μαθαίνει αργά τα νέα εκ Εσπερίας , εγκολπώνεται κάποια από αυτά, διαφωνεί, αποδέχεται και απορρίπτει ανάλογα με τα εσωτερικά τεκταινόμενα και τις αντιπαλότητες των εγχώριων διανοούμενων.
Ο Ροΐδης αναζητά, διαβάζει φιλοσοφία, κοινωνιολογία αλλά και βιβλία νεότερων επιστημών βιολογίας, ιατρικής κ.ά. Οι μελετητές του έχουν ήδη αποφανθεί ότι συνήθως διαλέγει μέσες λύσεις (ή αμφιταλαντεύεται). Έτσι θα δεχθεί τον υλισμό, και θα απομακρυνθεί από αυτόν, θα δει θετικά τον θετικισμό αλλά θα κλίνει προς τον βιταλισμό. Θα έχει αμφίθυμες αντιδράσεις για τον μερσερισμό (μέρος της εκτροπής του μεσμερισμού στον πνευματισμό (spiritism) ήταν τα περίφημα «τραπεζάκια» και τις μυσταγωγικές βραδιές που τις αγκάλιασαν αρκετοί διανοούμενοι, ενώ είχαν ξετρελάνει την αθηναϊκή κοινωνία), για να τον ειρωνευτεί αργότερα. Θα ασπαστεί στο τέλος τις νεότερες ανακαλύψεις για τον εγκέφαλο προκειμένου να αποδώσει το γλωσσικό ζήτημα στις φυσικές επιστήμες και να επιχειρηματολογήσει έτσι υπέρ της καθιέρωσης της δημοτικής, αν και ο ίδιος διακονούσε την καθαρεύουσα. H επιφυλακτικότητά και ο δισταγμός του απέναντι σε καινοφανείς ανακαλύψεις μπορεί να ερμηνευτεί και ως μία σημείωση ότι κάθε νέα θεωρία δεν αποφεύγει τα λάθη.
O συγγραφέας μελέτησε την αρθρογραφία του Ροΐδη και κατέγραψε το πώς ο τελευταίος έκανε χρήση των επιστημονικών κατά καιρούς ανακαλύψεων τροφοδοτώντας την σάτιρα του και την πολεμική του. Αυτή την ιδιοφυή ικανότητα του Ροΐδη περιγράφει πολύ ωραία ο Παν. Μουλλάς «ως σύνθεση πολλαπλών και αντιθετικών στοιχείων, όπου ο θετικισμός, η σάτιρα και η κριτική σκέψη συνυπάρχουν με μία αίσθηση που θα την έλεγα δαιμονική , κάτι που οδηγεί χαρακτηριστικά όχι μόνον στον μεσαιωνικό κόσμο αλλά και σε συγγραφείς σαν τον Πόε, τον Μπωντλέρ και τον Ντοστογιέφσκι».
Ο Θ. Καράβατος δίνει πολλές παράλληλες πληροφορίες για την κατάσταση των επιστημών τον 19ο αιώνα, τους ανθρώπους, τις εκδόσεις αλλά και παραπέμπει σε πολλούς παλιότερους και σύγχρονους μελετητές ανοίγοντας την όρεξη στον αναγνώστη για περαιτέρω αναζήτηση σχετικού υλικού. Αλληλένδετο θέμα με την παρακολούθηση της Ροΐδιας αναζήτησης στον χώρο της φιλοσοφίας είναι και η παρακολούθηση της εξέλιξης της νευροεπιστήμης, η οποία στον 19ο αιώνα είναι ακόμα εν τω γεννάσθαι. Ένα πεδίο που ανοίγεται από τον εγκέφαλο έως τον ανθρώπινο ψυχισμό με πολλές παρεμβολές από μεταφυσικές και άκαιρες «ανακαλύψεις». Έτσι το βιβλιαράκι αυτό των 200 περίπου σελίδων εκπληρεί τον σκοπό της μελέτης του ροίδειου προβληματισμού σε σχέση με το γενικότερο επιστημονικό και ιδεολογικό πλέγμα της εποχής.
info 1 : Βλέπε επίσης του ιδίου : Για τον Ροΐδη
..και για τον Βιζυηνό
info 2 :Θανάσης Καράβατος, Ο Εμμανουήλ Ροΐδης και η «νευροεπιστήμη» του 19ου αιώνα. Εκδ. Συνάψεις, 2017
