Μαρίζα Ντεκάστρο

Ο Παντελής Καλιότσος (1925-8/9/2016) ήταν μέλος της παρέας των μεταπολεμικών πεζογράφων του Κέδρου, Είναι από τους λίγους συγγραφείς που είχε διπλή λογοτεχνική υπόσταση,  αφού έγραψε μυθιστορήματα για ενηλίκους και για νεαρές ηλικίες. Θεωρείται ένας από τους πρωτοπόρους της ελληνικής παιδικής λογοτεχνίας. Τα έργα του για παιδιά χαρακτηρίζονται από το κοινωνικό τους περιεχόμενο, τάση που άλλαξε την πορεία του παιδικού βιβλίου στη χώρα μας.

Ας τα θυμηθούμε:

 Τα ξύλινα σπαθιά (1974)

Ένα παιδικό αντιπολεμικό μυθιστόρημα που διαδραματίζεται λίγο μετά το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, στη Μανωλίτσα, μια φανταστική πόλη, όταν οι μνήμες είναι ακόμα νωπές. Αφορμή για την κήρυξη αυτού του συνοικιακού πολέμου μεταξύ των παιδιών είναι η εμφάνιση, στη βιτρίνα ενός ψιλικατζίδικου, πολεμικών παιχνιδιών που γοητεύουν τους πάντες ακόμα και το δάσκαλο. Τα παιδιά χωρίζονται σε δύο στρατόπεδα και ξεκινούν τις μάχες. Όταν όμως τραυματίζονται και αθώοι άμαχοι, οι εμπόλεμοι αρχίζουν να το ξανασκέφτονται… “…Oι περίφημες μάχες που περιγράφω στα Ξύλινα σπαθιά, αφηγείται, έγιναν στην περιοχή από τον Αρδηττό ίσαμε το A΄ Νεκροταφείο. Εγώ ήμουν ο Θανάσης ο Αρχηγός. Σ’ αυτόν τον πόλεμο καταλάβαμε για πρώτη φορά, εγώ και ο Στρατάρχης, κι όλος ο ξυπόλυτος στρατός μας, τη φτώχεια και τα βάσανα του άμαχου πληθυσμού’’.

Η μύγα (1977)

Μια συλλογή από τέσσερα διηγήματα διαφορετικής θεματολογίας, τα οποία προόριζε ο συγγραφέας για εφήβους. Στο πρώτο, τη Μύγα, που δίνει και τον τίλο στη συλλογή, πλέκει μια αντιπολεμική ιστορία η οποία στηλιτεύει τον τρόπο με τον οποίο παίρνονται από τους ισχυρούς του κόσμου αποφάσεις που κρίνουν τη μοίρα των ανθρώπων. Στα υπόλοιπα τρία- Παιδική χαρά, Πασχαλινή ιστορία, Ο καταραμένος κυνηγός, δουλεύει κυρίως πάνω στα συναισθήματα, την ανθρωπιά και την καλοσύνη, την τρυφερότητα και την αγάπη.

Το ιζεντόρε και τ’ αηδόνι (1981)

Πώς να τραγουδήσει το αηδόνι όταν είναι κλεισμένο στο κλουβί; Ένα αλληγορικό παραμύθι για την αξία της ελευθερίας, μια μεταγραφή του γνωστού κλασικού παραμυθιού του Άντερσεν (το Αηδόνι του αυτοκράτορα).

Πατέρας και γιος (1989)

Ο συγγραφέας, έχοντας τη φανερή πρόθεση μιλήσει για τη δομή και την επιβολή της γονεϊκής εξουσίας πάνω στα παιδιά, ανατέμνει με αφοπλιστική οξυδέρκεια τη σχέση πατέρα- γιου. Ο πατέρας, ένας αυταρχικός και αμόρφωτος, που θέλει το καλύτερο για το ατίθασο παιδί του, το πιέζει να ασχολείται περισσότερο με το σχολείο. Από την άλλη ο γιος του περνάει στην επίθεση και τον προτρέπει να παρακολουθήσει κι ο ίδιος μαθήματα ώστε να βελτιώσει την κατάστασή του. Η σύγκρουση θα οδηγήσει και τους δυο να συνειδητοποιήσουν τα ‘όρια που θέτουν τα δικαιώματα και οι υποχρεώσεις του του ενός προς τον άλλο. Η έμμεση λοιπόν διδαχή που απορρέει από το μυθιστόρημα αφορά μικρούς και μεγάλους και αποδεικνύει για άλλη μια φορά ότι τα βιβλία για παιδιά έχουν ενδιαφέρον για όλους!

 Ένα σακί μαλλιά (1996)

Σ’ αυτό το μυθιστόρημα, ο Παντελής Καλιότσος επεξεργάστηκε ένα αληθινό περιστατικό, την αποδοχή ενός άρρωστου παιδιού από τους συνομήλικους με άξονες το αίσθημα της συντροφικότητας, τη φιλία. Μιλάει, χωρίς ωστόσο να κατονομάζει την ασθένεια –καρκίνος- για τις τραυματικές επιπτώσεις της, όχι τόσο στο μικρό ασθενή όσο στο κοινωνικό περιβάλλον όπου ζει. Αν δεν κάνουμε λάθος, είναι το πρώτο βιβλίο Έλληνα συγγραφέα που πραγματεύεται αυτό το θέμα. Όταν ο ήρωας επιστρέφει στο σχολείο αποθεραπευμένος, βγάζει το σκουφί που έκρυβε το φαλακρό του κεφάλι, και είναι σαν όλους… Δάσκαλος και παιδιά είχαν κουρευτεί γουλί.

Ένα απόσπασμα του μυθιστορήματος (Βραβείο Κύκλου του Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου 1996), ανθολογείται στο Ανθολόγιο Λογοτεχνκών Κειμένων των τάξεων Ε’-ΣΤ’ δημοτικού (ΟΕΔΒ)

Η σφεντόνα του Δαβίδ (2001)

Ποιος είναι ο σύγχρονος Δαβίδ στον οποίο αναφέρεται ο Παντελής Καλιότσος και ποιος ο Γολιάθ; Το ρόλο του γίγαντα έχει η απριλιανή δικτατορία και τη σφεντόνα την κρατούν ως νέοι Δαβίδ οι μαθητές της Β’ δημοτικού ενός επαρχιακού σχολείου  που θέλουν να πολεμήσουν το καθεστώς για να μην βλέπουν τη δασκάλα τους στεναχωρημένη. Η τάξη λοιπόν ζητάει από τον Άι Βασίλη ως δώρο όπλα για να πολεμήσει, το γράμμα διαβάζεται από τους λογοκριτές, γιαγιάδες καλούνται στην Ασφάλεια για ανάκριση, στήνεται ολόκληρη στρατιωτική επιχείρηση για να συλληφθούν οι επικίνδυνοι τρομοκράτες και το όλον καταλήγει σε ένα τεράστιο φιάσκο! Με χιούμορ και ειρωνεία που τσακίζει κόκαλα, χωρίς πατριωτικές κορόνες περί δημοκρατίας, θυμίζει στους μεγαλύτερους τον παραλογισμό των δικτατόρων και των μηχανισμών καταστολής που είχαν στήσει  και ταυτόχρονα σκιαγραφεί, για τους νεότερους, την εποχή εκείνη όπου βασίλευε η καχυποψία, η ευθυνοφοβία και η άκριτη υποταγή σε νόμους τρελούς κι αυθαίρετους. (Κρατικό Βραβείο Παιδικού Λογοτεχνικού Βιβλίου 2002 και Βραβείο Παιδικού Βιβλίου 2002 του περιοδικού ΔΙΑΒΑΖΩ).

 Η ωραιότερη ιστορία του κόσμου (2006)

Μια από τις πιο  δραματικές κι ανθρώπινες ιστορίες που συνέβησαν την εποχή της φρίκης του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου. Εξιστορεί την άτυπη ανακωχή μεταξύ Εγγλέζων και Γερμανών στα χαρακώματα, τα Χριστούγεννα του 1914, μέσα από τα γράμματα των αντιπάλων. Ένα διαμάντι γραφής και ανθρωπιάς!

                                                            *****

Η λίγο μεγαλύτερή του, και μοναδική κριτικός παιδικής λογοτεχνίας  των δεκαετιών ’70 και ’80, η Βίτω Αγγελοπούλου, συνόψιζε σε άρθρο της στο ΔΙΑΒΑΖΩ (τ. 12, Μάιος-Ιούνιος 1977) τις αρετές του Παντελή Καλιότσου: “… Ο άξονας γύρω από τον οποίο στρέφονται τα θέματά του είναι η ζωή του ανθρώπου,  με τα μεγάλα ή μικρά προβλήματά της, που τα προβάλλει πάντα με ευρηματικότητα και πρωτοτυπία…Το γράψιμο του, κάπως ιδιότυπο, με πολύ συμβολισμό, έχει ζωντανή αφήγηση με τις σύντομες κοφτές προτάσεις και τον απλό και φυσικό διάλογο. Εκείνο που το χαρακτηρίζει ιδιαίτερα είναι η ειρωνεία, μια ειρωνεία που ξέρει να βρίσκει τους στόχους της… Ο Παντελής Καλιότσος μιλάει στους νέους για τους προβληματισμούς και τις συγκινήσεις του με την ίδια σοβαρότητα που θ’ άνοιγε την καρδιά του σ’ ένα μεγάλο. Έχει το στοιχείο της γνησιότητας” (Τα βιβλία των παιδιών μας, Παράθυρα στον κόσμο, εκδ. Πατάκη, 1998).

(Όλα τα παιδικά βιβλία του Παντελή Καλιότσου στις εκδ. Πατάκη).