του Γιάννη Χρυσανθόπουλου
Μετά από εβδομήντα χρόνια η λογοτεχνία εξακολουθεί να προσφέρει έργα στα οποία εμφανίζονται ιστορίες ή αφορμίσεις ιστοριών και πραγματεύονται την Εβραϊκή τραγωδία. Είναι αδύνατον να φανταστώ, αν ζούσαν σύγκαιρα οι αρχαίοι τραγικοί, πως θα μπορούσαν να εκφράσουν το τεράστιο δράμα των Εβραίων.
Μέσα στην πληθώρα των εκδόσεων που εξετάζουν και φέρνουν στο φως την εξόντωση των Εβραίων πολιτών είναι η ιστορία, οι μαρτυρίες, οι κοινωνικές και ψυχολογικές μελέτες και η λογοτεχνία στην οποία εντάσσεται και το βιβλίο του Δημ. Βλαχοπάνου με τον τίτλο «Ισαάκ Μιζάν Αριθμός βραχίονα 182641». Συνεχώς γίνονται, μέσω της βιβλιογραφίας, διασταυρώσεις στοιχείων τα οποία βρίσκονται διάσπαρτα, επειδή οι Ναζί φρόντισαν, όσα πρόλαβαν με την είσοδο των συμμάχων, και τα κατέστρεψαν. Μες στην παραζάλη της ήττας τους είχαν συνείδηση του μεγάλου εγκλήματος που είχαν διαπράξει.
Σε δύο λέξεις που έχουν ως κατάληξη –ισμός , φασισμός και ναζισμός κρέμονται από κάτω άλλοι -ισμοί όπως αντισημιτισμός, ρατσισμός, εθνικισμός κ. λ. π. Για όλους αυτούς τους -ισμούς πρέπει να ντρέπεται η γηραιά Ήπειρος, που τους εξέθρεψε, τους θέριεψε και προκλήθηκαν τα πιο μαζικά εγκλήματα άμαχου πληθυσμού στην ιστορία της.
Από το 1941 οι Ναζιστές άρχισαν να δημιουργούν τα στρατόπεδα εξόντωσης με μόνο σκοπό την βιομηχανική δολοφονία των Εβραίων της Ευρώπης, με το σχέδιο «Τελική Λύση». Στα πλαίσια αυτής αποφασίστηκε η κατασκευή ειδικών στρατοπέδων, αποκλειστικά για το σκοπό αυτό. Δημιουργήθηκαν, έτσι, τα στρατόπεδα εξολόθρευσης: Τρεμπλίνκα, Μαϊντάνεκ Σομπιμπόρ και Μπέλζεκ. Παράλληλα, δημιουργήθηκε ένας τρίτος «τομέας» στο ήδη υπάρχον στρατόπεδο του Άουσβιτς, το «Άουσβιτς ΙΙΙ Μόνοβιτς».
Το έργο του «καθαρμού» από τις φυλές που μόλυναν την Άρια φυλή ανέλαβε ο περιβόητος Άντολφ Άιχμαν. Τα υποψήφια σφάγια ήταν Εβραίοι κυρίως και επί πλέον: Πολωνοί, Σοβιετικοί, αιχμάλωτοι πολέμου, ομοφυλόφιλοι, Τσιγγάνοι, Μάρτυρες του Ιεχωβά
Ποιος αλήθεια είναι ο δυτικός πολιτισμός, με τις εκατόμβες νεκρών και της καμένης σάρκας στα εργοστάσια θανάτου; Ποιος μπορεί να υπερηφανεύεται για τα επιτεύγματα της Δυτικής τέχνης; Πόσους, τέλος πάντων, εξανθρώπισε όλος ο όγκος των μεγάλων έργων της δυτικής κουλτούρας, η οποία κρατάει τα ηγεμονικά σκήπτρα παγκόσμια;
Αυτά κι άλλα εκατοντάδες αναπάντητα ερωτήματα ζητούν και θα ζητούν απάντηση. Τα έχουν θέσει και τα θέτουν επανειλημμένα, μυαλά σε εγρήγορση της δυτικής διανόησης. Στην ερώτηση : Η εβραϊκή ιστορική συνείδηση συμπυκνώνεται στη φράση «Συγχωρώ αλλά δεν ξεχνώ». Συμφωνείτε με την άποψη αυτή; (The books’ journal ) προς τον Τζωρτζ Στάινερ από συνέντευξη του 2012.H πρώτη πρόταση της απάντησής του έχει ως εξής: Νομίζω ότι κανείς δεν έχει το δικαίωμα να συγχωρεί τους σφαγείς ή τους βασανιστές. Συμμερίζομαι απόλυτα την άποψή του και φρονώ το ότι δεν συγχωρώ είναι η φυσιολογική αντίδραση της ανθρώπινης φύσης. Οι σφαγείς και οι βασανιστές όπως και οι απόγονοί τους επιβάλλεται να απολογούνται για την κτηνώδη δράση των προγόνων τους και να ζητούν συγνώμη από την ανθρωπότητα﮲ μήπως έτσι αποτινάξουν κατ’ ελάχιστο το στίγμα του φονιά και του βασανιστή.
Στην περίπτωση του ολοκαυτώματος των εβραίων και τα αίτια που το προκάλεσαν περιφέρονται διάφοροι μύθοι. Όπως για παράδειγμα αυτοί ήταν που μάζευαν δαιμονικά τον πλούτο, ενώ οι μελέτες λένε ότι η ταξική διαστρωμάτωση των Εβραίων πολιτών ήταν ίδια με τον υπόλοιπο πληθυσμό.
Αφηγείται την ιστορία των εβραίων της Άρτας ο Δημ. Βλαχοπάνος, μέσω των διηγήσεων του Ισαάκ Μιζάν, και την καταστροφή που τους βρήκε, από τους Γερμανούς ή Ούννους οι οποίοι ακολούθησαν την ίδια τακτική όπως και σε όλες τις Ευρωπαϊκές χώρες.
Λένε δεν αντέδρασαν αφού γνώριζαν στα εργοστάσια θανάτου, τι τους περίμενε.To σχέδιο εξόντωσης ή αλλιώς η «τελική λύση» ήταν αριστοτεχνικά οργανωμένη. Με την είσοδο των Ναζί στα κράτη που κατακτούσαν, πρώτιστο μέλημά τους ήταν να ζητήσουν καταλόγους από τους φίλους τους ή τους δοσίλογους για τις Εβραϊκές οικογένειες που κατοικούσαν στις πόλεις τους.
Έπειτα τους μετέφεραν σε γκέτο βάζοντας το κίτρινο αστέρι στο πέτο, έτσι ώστε να διακρίνονται στις μετακινήσεις τους. Τους επέβαλλαν απαγορεύσεις να μην συγχρωτίζονται με τους άλλους, μέχρι πριν συμπολίτες τους, και να μην συχνάζουν στα ίδια μέρη.
Στο επόμενο βήμα ακολουθούσε η σύλληψη και το γδύσιμο από κάθε είδους τιμαλφή και ως προκάλυμμα τη λήψη ρούχων και ατομικών ειδών για το ταξίδι. Ακολουθούσε η συγκέντρωση σε σταθμούς διαλογής και αναχώρησης. Τους ανήμπορους είτε τους σκότωναν επί τόπου είτε του φυλάκιζαν να πεθάνουν εκεί σε απομονωμένους χώρους, στα διάφορα γκέτο. Μετά ξεκινούσε το ταξίδι χωρίς κανένα μέσο επιβίωσης, αφού στους τόπους φορτώματος τους πετούσαν τα ατομικά τους είδη. Μετά την άφιξη, κακήν κακώς, στα στρατόπεδα συγκέντρωσης άρχιζε η διαλογή : καταναγκαστική εξοντωτική εργασία , εργαστήρια πειραματόζωων, θάλαμοι αερίων και φούρνοι όπου αναδυόταν μυρωδιά ψητό ανθρώπινο κρέας και δίπλα έκαναν week end γερμανικές οικογένειες. Αλήθεια ήταν τόσο υπάνθρωποι;
Δυστυχώς σε όλη αυτήν την διαδικασία υπήρχαν και συμπολίτες των προς εξόντωση που έπαιζαν το ρόλο του θήτη για να γλυτώσουν το θάνατο. Έπαιζαν το ρόλο των βοηθών των εκτελεστών, ενεργούσαν με την ψευδαίσθηση ότι θα γλυτώσουν. Τελικά κι αυτοί έπαιρναν τον δρόμο των θυμάτων επειδή ήταν οι πιο αυθεντικοί μάρτυρες στο πανανθρώπινο έγκλημα που συντελέστηκε. Η λαϊκή σοφία λέει: ο προδότης θα έχει την μοίρα του προδομένου.
Σαν συμπέρασμα καταλήγουμε ότι ήταν πολύ σωστά μελετημένο το σχέδιο, ώστε να παραλύουν οι προς εξόντωση Εβραίοι από κάθε ιδέα αντίστασης ή ανταρσίας εκ μέρους των και ακολουθούσαν την μοίρα τους, με την ελπίδα να μην σβήνει έως την είσοδο στα λουτρά των αερίων. Μία πειστική απάντηση ζητώ και δεν την έχω πάρει. Πως καθοδηγούσαν οι θρησκευτικοί ηγέτες την αντίστασή τους απέναντι στους μακελάρηδες;
Όσοι είχαν την δυνατότητα αντέδρασαν και εντάχθηκαν στον ΕΛΑΣ και στον ΕΔΕΣ ή μετακόμισαν σε χωριά σε φιλικές ή συγγενικές οικογένειες. Άνθρωποι φτωχοί της ελληνικής υπαίθρου πήραν το ρίσκο, σε όλη την διάρκεια της κατοχής, να συμβιούν σαν συγγενείς με Εβραίους έλληνες πολίτες. Εδώ είναι σκόπιμο να αναφερθώ σε μια προσωπική μαρτυρία. Σε ανύποπτο χρόνο ρώτησα αν στο χωριό μου στην διάρκεια της κατοχής έζησαν Εβραίοι; Η απάντηση ήταν ότι δύο οικογένειες φιλοξένησαν κάποιες Εβραίες και μάλιστα ένα σκυλί δάγκωσε την αδελφή της μάνας μου, Σοφία πολύ άσχημα. Μία απ’ τις φιλοξενούμενες την φρόντισε και δεν είχε άσχημη κατάληξη το μεγάλο τραύμα του πεινασμένου σκύλου. Επίσης άλλη μια παντρεύτηκε μετά την κατοχή, ένα παιδί, της οικογένειας που τη φιλοξένησε.
Επίσης με συγκίνηση έμαθα από το βιβλίο του συγγραφέα ότι στην ΕΣΠΟ που ανατινάχθηκε βρίσκονταν οι κατάλογοι των Αθηναίων Εβραίων προς σφαγή και γλύτωσαν αυτοί που ήταν προγραμμένοι. Την ΕΣΠΟ ανατίναξε η ομάδα της ΠΕΑΝ. Είχε αρχηγό τον Κώστα Περρίκο. Ένας από την ομάδα που συμμετείχαν στην ανατίναξη ήταν ο Τάκης Μιχαηλίδης, φοιτητής τότε της χημείας, με τον οποίο υπήρξα συνάδελφος σε επιχείρηση που εργάστηκα για ένα χρόνο ως φοιτητής. Ήταν ο προσωπάρχης της εταιρείας. Έκανα πολλές συζητήσεις μαζί του, έβρισκε ότι είχαν ενδιαφέρουν όσα πίστευα για την κοινωνία και την πολιτική. Έφυγα από την Επιχείρηση και εκ των υστέρων έμαθα ποιος ήταν. Οι συνάδελφοι μου επεσήμαναν ότι λόγω της θέσης του ήταν επικίνδυνο να μιλώ τόσο ανοιχτά μαζί του. Ποτέ δεν μου δημιούργησε πρόβλημα κι όταν αποφάσισα να αποχωρίσω ήρθε και με βρήκε να με μεταπείσει να κάνω και δεύτερη σκέψη να παραμείνω.
Αντιδρούσαν , αλλά πολλοί είχαν οικογένειες με πολλά παιδιά και κάποια περιουσία και δεν μπορούσαν να εγκαταλείψουν τα πάντα. Το πλιάτσικο ήταν αναπόφευκτο και στην ημερήσια διάταξη κατευθυνόμενο από τις αρχές κατοχής με τους καιροσκόπους απάνθρωπους συνεργάτες τους.
Αναφέρω την φράση – «οι προς εξόντωση»- σκόπιμα γιατί σωστά η Ρίκα Μπενβενίτσε στο Λούνα πετάει στον κάλαθο των αχρήστων τη λέξη όμηροι, που χρησιμοποιείται συχνά για τους Εβραίους, οι οποίοι πήγαν στα εργοστάσια θανάτου και από τύχη γύρισαν ελάχιστοι. Με ποια εγγύηση αλήθεια τους πήγαιναν στα σφαγεία των αερίων και των φούρνων; Η έννοια της λέξης Όμηρος χρησιμοποιείται για τους αιχμαλώτους που κρατούνται ως εγγύηση ότι θα τηρηθούν οι όροι μιας συμφωνίας.
Ο συγγραφέας κάνει έναν συγκερασμό ιστορίας και προσωπικής αφήγησης του Ισαάκ Μιζάν και δημιουργεί ένα μυθιστόρημα – μαρτυρία. Περιλαμβάνει όλο το μαρτύριο της σφαγής των Εβραίων συμπολιτών μας και ρίχνει αρκετό φως στο δράμα της επιστροφής των λιγοστών που διασώθηκαν στο τέλος της οδύσσειας, η οποία ουσιαστικά δεν τελείωσε. Το τραύμα της ψυχής των εναπομεινάντων δεν νομίζω μετά από 70 χρόνια να έχει επουλωθεί. Ούτε πρόκειται.
Κάθε βιβλίο σχετικό με το ολοκαύτωμα έχω την γνώμη να εντάσσεται σε ένα Ευρωπαϊκό Κέντρο Έρευνας ανοιχτό για τη μελέτη από κάθε είδους επιστήμονες και να εξάγονται μελέτες μήπως η ανθρωπότητα αποφύγει ένα επόμενο ολοκαύτωμα.
Η Ευρώπη και οι διανοούμενοί της έχουν μετά από μαζικές σφαγές και καταστροφές, κατά το πέρασμα των αιώνων, αμφισβητήσει τα προηγούμενα επιτεύγματα της σκέψης και της τέχνης. Έχουν αμφισβητήσει έντονα ακόμη και τον δημιουργό του κόσμου που δεν λυπάται το δημιούργημά του.
Τα σύννεφα κατά καιρούς πυκνώνουν , χρειάζεται εγρήγορση και πάντα είναι επίκαιρες οι φράσεις: δεν ξεχνώ – όχι στη λήθη και στη συγχώρεση. Οι λέξεις Άουσβιτς – Μπίρκεναου, Μπέλζεκ , Μπούχενβαλντ, Νταχάου, Μαουτχάουζεν – Γκούζεν κλπ είναι τόποι που έχουν τελεστεί τα πιο ειδεχθή εγκλήματα και θα είναι αδιανόητο κάποτε να το λησμονήσουμε.
Ένα σημαντικό τελικά που πραγματεύεται το βιβλίο του συγγραφέα είναι ότι ασχολείται με λεπτομέρεια σε ανθρώπινο επίπεδο. Βουτάει στα βαθειά της ψυχής των Εβραίων συμπολιτών μας. Οι λιγοστοί που επέστρεψαν μάζεψαν το κουράγιο, που είχαν χάσει εντελώς, και με τα εναπομείναντα λείψανα ζωής προσπάθησαν και έζησαν με το μεγάλο τραύμα. Η νέμεση θα έρχονταν μόνο όταν θα έχουν εξαλειφθεί εντελώς οι ιδεολογίες του φασισμού και του ναζισμού, κατάσταση δύσκολη να επικρατήσει, αφού κάθε φορά αλλάζουν προσωπείο ή βγαίνουν στο προσκήνιο ή ενυπάρχουν αθέατα στη ζωή μας .
info: Δημ. Βλαχοπάνου, Ισαάκ Μιζάν Αριθμός βραχίονα 182641,Άπειρος Χώρα
Σημ: Ομιλία του Γ.Χρ. στην παρουσίαση του βιβλίου που έγινε στην Πάτρα.
