της Άννας Λυδάκη.
Με το έργο του Άνθρωποι και θεοί ο καθηγητής του Παντείου Πανεπιστημίου Αντώνης Παπαρίζος εισέρχεται στο πεδίο της ποίησης, καθώς με τρόπο μεταφορικό, δηλαδή ποιητικό εκφράζει σκέψεις, ιδέες, στοχασμούς.
Στην ποιητική του συλλογή αναμετριέται ο υποταγμένος με τον κυρίαρχο, ο αδύναμος με τον δυνατό, ο άνθρωπος με τον θεό. Ο θνητός τολμά να κοιτάξει κατάματα τον παντοδύναμο δυνάστη –θεό, εξουσία, όπως κι αν τον ονομάσει κανείς- και να φωνάξει, όπως στο παραμύθι του Χανς Κρίστιαν Άντερσεν, πως ο βασιλιάς είναι γυμνός, και να αποκαλύψει τη γύμνια του. Του λέει στα ίσα πως υπάρχει επειδή του το επέτρεψαν οι άνθρωποι. Άλλωστε:
Τέλειος και αιώνιος / αλλά απόλυτος κι αμετάβλητος
Δίχως αρχή και τέλος / πώς να ‘σαι ελεύθερος;
Για τον Παπαρίζο αυτό είναι το ζητούμενο: η ελευθερία που φαίνεται στις δύσκολες αποφάσεις, στα απρόβλεπτα, στον έρωτα, στη βία, στα διλήμματα, στον φόβο, στα όνειρα που χάνονται ή πραγματοποιούνται, στον πόνο και, κυρίως, στη γνώση του θανάτου. Στηλιτεύει την υποκριτική καλοσύνη του «θεού» (δίνει το αίμα του γιατί ζητά και το ανθρώπινο), που κατά βάθος φθονεί την περιπέτεια της ελεύθερης ζωής:
Σε ζηλεύω, άνθρωπε, είπε / Σε ζηλεύω
Πονάς πολύ και πέφτεις στο χώμα / πικραίνεσαι αβάσταχτα
Κι ουρλιάζει η ψυχή σου / χάνεσαι στο κενό πριν αποφασίσεις
Αγαπάς μαζί και μισείς / τους ίδιους ανθρώπους/ελεύθερος θέλεις να ‘σαι
Στα ποιήματά του Αντώνη Παπαρίζου πρωταγωνιστής είναι ο επαναστατημένος άνθρωπος. Ο άνθρωπος που αντιδρά στην εξουσία, η οποία εδώ συγκεκριμενοποιείται στο πρόσωπο του θεού, του κατ’ εξοχήν κυρίαρχου στις συνειδήσεις των ανθρώπων, που έχουν πιστέψει ότι ορίζει τη ζωή τους. Και ο ποιητής μας φανερώνει πως πρόκειται για ένα πουκάμισο αδειανό. Παράλληλα, δείχνει τους δρόμους της απελευθέρωσης φανερώνοντας τη δύναμη του ανθρώπου και προτείνοντας ένα σύμπαν χωρίς θεό, χωρίς εξουσία, χωρίς καταπίεση, ένα σύμπαν ελεύθερο:
Το σύμπαν τούτο να διαπεράσετε μπορείτε; / Με μία νέα λέξη ή λίγο χρώμα μ’ έναν καινούριο ήχο ή νέα γνώση / Με μία κίνηση χορού ή πέτρα λαξεμένη, μ’ ένα άγγιγμα στοργής / Το σύμπαν τούτο να διαπεράσετε μπορείτε; / Με μια στιγμή δημιουργίας, μίμηση μικρή των πάντων, τέλεση ονείρου και μαζί αλήθειας. / Μικρές στιγμές δημιουργίας είναι ολόκληρο το σύμπαν, / η ψυχή της μιας που ψύχεται μες στην ψυχή της άλλης.
Ένα σύμπαν εντός του οποίου ζει ο άνθρωπος ορίζοντας τη ζωή του, ενώ έχει πάντα κατά νου τον επικείμενο θάνατο. Ο άνθρωπος που μπορεί να φωνάξει:
Όχι πια / Δεν ξαποσταίνω στα νερά του ποταμού /
Στο κύμα της θάλασσας απάνω ζω/ Στις ράχες των βουνών τις πέτρινες κοιμάμαι…
Ο Παπαρίζος υμνεί τη ζωή και με τη βαθιά στοχαστική ποίησή του τονίζει πως μόνο και μόνο το να ζει κανείς, είναι δύναμη. Ακόμη κι όταν θλίβεται:
«Ακόμη δεν μπόρεσα να καταλάβω / ο πόνος είναι ή η χαρά / ό,τι μας θρέφει πιο πολύ».
Απέναντι σε έναν κόσμο δοσμένο, με αξίες υποτίθεται υπερβατικές και αναμφισβήτητες, απέναντι στην αυταρέσκεια της εξουσίας προβάλλει τις πανανθρώπινες οικουμενικές αξίες. Το απόλυτο, το τέλειο, το αλάνθαστο της υπερδύναμης εκμηδενίζεται μπροστά στην αξία της ίδιας της ζωής, που συχνά την προσπερνάμε, την παραγνωρίζουμε.
Η ρομαντική εξέγερση που εμφανίζεται στην ποίηση του Παπαρίζου ριζώνει στο συναίσθημα και στη λογική ταυτόχρονα και στη συνειδητοποίηση μιας κατάστασης που σκοπό έχει να τορπιλίσει τις δυνάμεις μας και να μας πείσει ότι είμαστε ανήμποροι να διευθετήσουμε μόνοι μας τη ζωή μας. Και είναι μια εξέγερση που εκφράζεται με εξαιρετικό, απέριττο τρόπο, γι’ αυτό και φθάνει βαθιά στην καρδιά του καθενός.
Στο έργο Άνθρωποι και θεοί η εξουσία ταπεινώνεται από τον απελευθερωμένο, δημιουργικό άνθρωπο, που ακούει τη φωνή εντός του, αντιστέκεται στην πεπατημένη και χαράσσει ο ίδιος την πορεία του στον κόσμο.
info: Αντώνης Παπαρίζος Άνθρωποι και θεοί, Ροδακιό, Αθήνα 2016
