της Ελένης Σβορώνου
Ο μικρός Κωστής πρέπει να μάθει την ώρα για να προγραμματίζει σωστά το χρόνο του, όπως του είπε ο μπαμπάς. Ο παππούς τού φέρνει δώρο ένα χρωματιστό ρολόι με την ευχή να είναι πολύχρωμες οι ώρες του. Το πρώτο ρολόι που αποκτά ένα παιδί είναι μία μικρή διαβατήρια τελετή προς τον κόσμο των ενηλίκων. Σα κάτι να ξέρει λοιπόν αυτός ο παππούς που εύχεται χρωματιστές ώρες στον εγγονό. Στο τικ τακ του ρολογιού καραδοκεί ο κίνδυνος του αποχρωματισμού του χρόνου. Κι αυτό διαπιστώνει ο αναγνώστης του βιβλίου της Παναγιώτας Στρίκου-Τομοπούλου που μόλις κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Μεταίχμιο.
Όσο ο Κωστής προσπαθεί να μάθει την ώρα, το ρολόι γίνεται αφορμή για χίλια δυο παιχνίδια φαντασίας. Οι δείκτες του ρολογιού είναι τα μουστάκια του δασκάλου που γυρίζουν γύρω από το ολοστρόγγυλο πρόσωπό του. Άλλοτε πάλι είναι τα πόδια μιας μπαλαρίνας που δείχνουν έξι ή που κάνουν ένα τέλειο σπαγγάτο. Το βραδάκι γίνονται ο δείκτης μιας πυξίδας που παρασέρνει τον καπετάν Κωστή σε μακρινά ταξίδια. Το ρολόι δεν είναι παρά ένα αντικείμενο από αυτά που στα χέρια των παιδιών γίνονται χίλια δυο.
Αλλά αλίμονο! Ο Κωστής μαθαίνει τελικά την ώρα. Μαθαίνει να προγραμματίζει σωστά τον χρόνο του κι όλα «πηγαίνουν ρολόι». Τώρα είναι η ώρα για διάλειμμα, τώρα για σχόλασμα, τώρα για φαγητό, τώρα για διάβασμα κ.ο.κ. Στην καλοκουρδισμένη πια ζωή του δε χωράνε ταξίδια σ’ άγνωστες χώρες και βαθιά νερά. Ώσπου μια μέρα, πάνω στο παιχνίδι, το λουράκι κόβεται και το ρολόι πέφτει κάτω. Ο Κωστής το μαζεύει, το βάζει στην τσέπη του και το ξεχνά εκεί. Κι όταν το θυμηθεί ξανά, ανακαλύπτει πως οι δείκτες πάγωσαν. Το ρολόι δε δουλεύει. Τι θα συμβεί στο πρόγραμμα του Κωστή; Πώς θα αντιδράσουν οι γονείς; Θα πάει γρήγορα για επισκευή το «όργανο της τάξης»; Ή θα βρεθεί μια νέα ισορροπία απέναντι στο πρόγραμμα και την απρόβλεπτη, τυχαία και «επικίνδυνη» ανατροπή του;
Με τρυφερότητα και λεπτό χιούμορ η συγγραφέας θέτει το θέμα που απασχολεί, ή οφείλει να απασχολήσει, τη σύγχρονη οικογένεια: το ανελέητο κυνήγι του χρόνου. Είναι κοινή η διαπίστωση πως τα παιδιά δεν έχουν ελεύθερο χρόνο. Αλλά ούτε και οι γονείς. Τα παιδιά πρέπει να κατακτήσουν γνώσεις και διπλώματα σε όλο και πιο μικρή ηλικία ενώ οι γονείς πρέπει να δουλεύουν διπλοβάρδιες για να πληρώσουν τα έξοδα για όλα αυτά τα μαθήματα και τις δραστηριότητες.
Κοντά στο κυνήγι των τίτλων και των διπλωμάτων ρίζωσε και ένας διάχυτος φόβος του κενού χρόνου. Όλα πρέπει να είναι προγραμματισμένα στη ζωή ενός παιδιού. Ας γράφουν οι ειδικοί ότι η ανία είναι απολύτως χρήσιμη και δημιουργική για την ανάπτυξη του εγκεφάλου και της ευφυΐας. Ούτε η τεκμηρίωση της χρησιμότητας της βαρεμάρας φαίνεται να πείθει τους γονείς. Η χρησιμοθηρική αντίληψη του χρόνου είναι η ασθένεια της εποχής. Ακόμη και ο πολιτισμός και η ψυχαγωγία καταναλώνονται ασθματικά. Χωρίς παύσεις εμβάθυνσης και στοχασμού πάνω στη βιωμένη εμπειρία. Γι αυτό ίσως μια λέξη που μάθαμε όλοι και τη λέμε τόσο συχνά είναι το “mindfulness”. Η «ενσυνειδητότητα» που αναζητάμε, ως κοινωνία, μοιάζει να προϋποθέτει το σταματημένο ρολόι του Κωστή.
Το Στο τικ τακ του ρολογιού, μέσα και από τις καλά ζυγισμένες λέξεις της Τομοπούλου και τις παιχνιδιάρικες εικόνες της Βανέσσας Ιωάννου, σε μια προσεγμένη έκδοση με σκληρό εξώφυλλο, προσφέρεται για μια φωναχτή ανάγνωση ενώπιον όλης της οικογένειας. Θα το χαρούν γονείς και παιδιά. Και πιθανόν θα κινήσει συζητήσεις γύρω από το καυτό ερώτημα: μήπως μας διαφεντεύει το ρολόι; Μήπως κάναμε το μέσο αυτοσκοπό; Κι ας γίνει η κουβέντα αυτή με τις οθόνες κλειστές και με τα ρολόγια, που πια δεν κάνουνε τικ τακ αλλά το υπονοούν, κρυμμένα και ηττημένα σαν τα λιωμένα ρολόγια του Σαλβαντόρ Νταλί.
Ακόμη καλύτερα, η συζήτηση μπορεί να γίνει σε έναν περίπατο στο Ρολόι του Κυρρήστου κι από κει στο ηλιακό ρολόι του Εθνικού Κήπου. Τροφή στη συζήτηση περί χρόνου μπορεί να δώσει και το βιβλίο των Αντώνη Παπαθεοδούλου-Μυρτώς Δεληβοριά, Τικ Τακ. Ρολόγια ώρα για μάθημα! Όπως και το βιβλίο της Τομοπούλου απευθύνεται σε παιδιά 6-7 ετών.
Από το πικ νικ μας με βιβλία για ρολόγια και χρόνο, δεν μπορεί να λείψει βέβαια το λευκό κουνέλι της Αλίκης στη Χώρα των Θαυμάτων, που περνάει πάντα βιαστικό, κοιτώντας το ρολόι του και αναφωνώντας «Θέε μου, Θέε μου, θ’ αργήσω!».
Παίζει πολύ σημαντικό ρόλο αν και δεν εμφανίζεται ποτέ. Ο κτύπος του όμως είναι καθοριστικός. Είναι το ρολόι που χτυπάει μεσάνυχτα τη νύχτα που η Σταχτοπούτα πηγαίνει στον χορό. Γιατί έχουν και τα μάγια τα όριά τους! Ύστερα πρέπει να μεγαλώσεις.
Oύτε και Τα 13 ρολόγια του James Thurber δεν πρέπει να λείψουν από τη συντροφιά μας. Είναι όλα τους σταματημένά. Σ’ ένα σκοτεινό κάστρο ζει ο μοχθηρός Δούκας που έχει κατακρεουργήσει τον χρόνο. Παγωμένος ο ίδιος από την κακία, δεν αντέχει τη θέρμη του Τώρα. Μόνο στο Τότε και στο Ποτέ μπορεί να ζήσει. Ο Πρίγκιπας που θα διεκδικήσει την αγάπη της όμορφης ανεψιάς το Δούκα θα πρέπει να θέσει πάλι τα ρολόγια σε λειτουργία. Κι εδώ μιλάμε βέβαια για τον βιωμένο, τον ζεστό, τον όλο ζωή χρόνο που του δίνεις νόημα εσύ. Και για γραφή που κερνάει προτάσεις όπως αυτή:
«Ο χρόνος είναι για τις πεταλούδες και για τους αγγέλους. Οι πεταλούδες ζούνε πολύ λίγο. Και οι άγγελοι πολύ πολύ.»
Τα σταματημένα ρολόγια, ο παγωμένος χρόνος, διαπερνά σα ρίγος τα κλασικά παραμύθια και τη λογοτεχνία για μικρούς και μεγάλους. Η Ωραία Κοιμωμένη και Το δάσος που κοιμόταν της Rebecca Dautremer, μια σύγχρονη εκδοχή της Κοιμωμένης, λαμβάνουν χώρα στην ακίνητη πολιτεία του σταματημένου χρόνου. Όπου όμως συμβαίνουν τόσα πολλά: όλα αυτά που προϋποθέτουν το ξύπνημα και την έλευση της ζωής.
Η κοπέλα στο γυάλινο φέρετρο (Χιονάτη) ή στο χρυσό κρεβάτι (Κοιμωμένη) βρίσκει τη σύγχρονη εκδοχή της στην πριγκίπισσα που επινοεί ο Andri Snaer Magnason στο νεανικό μυθιστόρημα Τιμακιστάν. Το σεντούκι του χρόνου. Εδώ μια ολόκληρη κοινωνία αποφασίζει να δραπετεύσει από το Τώρα και να σταματήσει τον Χρόνο για να αποφύγει τα δύσκολα. Είναι λες και ο κόσμος επιλέγει τον Δούκα του Thurber για ηγέτη. Ο χρόνος ξανακερδίζεται μόνο με τη διαδικασία της αυτογνωσίας. Έτσι άλλωστε ξυπνάνε και οι Χιονάτες και οι Κοιμωμένες.
Εκείνη όμως που τα έβαλε για τα καλά με τους κακούς που έκλεβαν τον Χρόνο των ανθρώπων ήταν η Μόμο του Μίχαελ Έντε. Ένα μυθιστόρημα που αναπτύσσει τη βασική ιδέα που βρίσκουμε και στην ιστορία του Κωστή. Η αγωνία για τον χρήσιμο χρόνο σκοτώνει το Τώρα, τη ζωή, τη θέρμη της καρδιάς, τον ίδιο τον χρόνο τελικά.
Για τους εραστές των ταξιδιών στο χρόνο, οι επιλογές είναι πολλές. Από την αξεπέραστη Μηχανή του χρόνου, του Χ.Τζ.Γουέλς, το πρώτο βιβλίο στη λογοτεχνία με αυτό το θέμα, που εκδόθηκε πάλι πρόσφατα από τις εκδόσεις Μεταίχμιο στη σειρά «Κλασική Νεανική Λογοτεχνία», ως τη σειρά «Φύλακες του χρόνου», που μοιάζει με βιντεοπαιχνίδι στο χαρτί, τα ταξίδια στον χρόνο μοιάζουν να κεντρίζουν για καλά τη φαντασία μας.
Ακόμη κι αν η Φυσική θέτει σε αμφισβήτηση ό,τι εκλαμβάνουμε οι κοινοί θνητοί ως χρόνο, τα ρολόγια, στη μοντέρνα εκδοχή τους, καλαίσθητα, και άηχα και με ενσωματωμένα χίλια γκάτζετ και οθόνες, παραμένουν ο μόνος τρόπος να οργανώσουμε τη μέρα μας. Ζούμε στο τικ τακ του ρολογιού λοιπόν.
Κι αν μας πήρε η νύχτα διαβάζοντας και συζητώντας για ρολόγια, χαλάλι μας. Κερδίσαμε λίγο ζεστό, ολόθερμο παρόν.
Νικήσαμε τον Δούκα.
Παίρνουμε το μετρό από το Σύνταγμα, βλέπουμε το ρολόι, το γλυπτό του Θόδωρου, και βραδύνουμε κι άλλο το βήμα. Γιατί είμαστε τώρα αλλιώς ωραίοι (από το «ώρα», στην καλή μας ώρα.)
Ιnfo :
Βιβλία για μικρά παιδιά:
Παναγιώτα Στρίκου-Τομοπούλου, εικ. Β.Ιωάννου, Στο τικ τακ του ρολογιού. Μεταίχμιο, 2019.
Αντώνης Παπαθεοδούλου-Μυρτώ Δεληβοριά, Τικ Τακ. Ρολόγια ώρα για μάθημα! Παπαδόπουλος, 2017.
Rebecca Dautremer, Το δάσος που κοιμόταν. Μεταίχμιο, 2017.
Για εφήβους και νέους:
James Thurber, Τα 13 ρολόγια, Καλειδοσκόπιο, 2018.
Μίχαελ Έντε, Η Μόμο. Ψυχογιός, 1984.
Andri Snaer Magnason, Τιμακιστάν. Το σεντούκι του χρόνου. Πατάκης, 2017.
Χ.Τζ. Γουέλς, Η μηχανή του χρόνου. Μεταίχμιο, 2017.
Άλεξ Σκάροου, Σειρά «Οι φύλακες του χρόνου», 9 τόμοι. Μεταίχμιο, 2013-17.
Τα κλασικά :
Χιονάτη, Η Ωραία Κοιμωμένη, Οι περιπέτειες της Αλίκης στη Χώρα των Θαυμάτων.
