Του Βαγγέλη Χατζηβασιλείου.
«Μετά τη μεταπολίτευση οι πανεπιστημιακοί καθηγητές μπήκαν στην κριτική κι άρχισαν να γράφουν κριτικές στις εφημερίδες με αποτέλεσμα να λιγοστέψουν οι εξ επαγγέλματος κριτικοί». Δεν είναι ασφαλώς τυχαία όσα λέει ο Μάριο Βίττι στη συνέντευξη που έδωσε προ ολίγων ημερών στον Μάκη Προβατά και στον Γιάννη Μπασκόζο για τον Αναγνώστη. Πιθανότατα οι πανεπιστημιακοί να λειτούργησαν ως βαρύ πυροβολικό για επίδοξους ελεύθερους κριτικούς, που έκαναν πίσω μπροστά σ’ ένα κύρος το οποίο ένιωθαν ότι δεν ήταν σε θέση να ανταγωνιστούν. Πρόκειται, βεβαίως, μόνο για μιαν εύλογη υπόθεση εργασίας η οποία μένει να αποδειχθεί με δεδομένο πως οι εφημερίδες ανέδειξαν κατά τη διάρκεια της μεταπολίτευσης μιαν ολόκληρη γενιά εξ επαγγέλματος κριτικών.
Σημαντικότερη στη συνέντευξη του Βίττι είναι μια άλλη παρατήρηση, που αφορά τόσο τους κριτικούς όσο και τους πανεπιστημιακούς: ότι εκείνο το οποίο έχει λάμψει διά της απουσίας του τα τελευταία σαράντα χρόνια από την ελληνική λογοτεχνική σκηνή είναι οι συνολικές μελέτες – «μελέτες που να αντιμετωπίζουν συγκριτικά ή εξελικτικά τη λογοτεχνία», με συνέπεια να μην έχει διαμορφωθεί μέχρι και τις ημέρες μας μια «γενικότερη κριτική συνείδηση».
Ποιος είναι δυνατόν να αμφιβάλει; Οι κριτικοί, με την εξαίρεση ελαχίστων περιπτώσεων, περιορίστηκαν στα βιβλιοκριτικά τους σημειώματα, σπεύδοντας κατά καιρούς να τα συγκεντρώσουν σε βιβλίο, ενώ οι πανεπιστημιακοί, πλην ορισμένων και πάλι περιπτώσεων, έμειναν στις υπερεξειδικευμένες τους μελέτες, αποφεύγοντας να αναγάγουν τα λογοτεχνικά ζητήματα σε αναπεπταμένο πεδίο. Έτσι εξακολουθούμε, πανεπιστημιακοί και κριτικοί, να ψάχνουμε την κριτική μας συνείδηση, καταλήγοντας συχνά στην περιπτωσιολογία. Όχι πως η τελευταία είναι ασήμαντη ή άχρηστη. Με μια θεμελιώδη διαφορά: ότι θα ήμασταν ικανοί να καταλάβουμε και να ζυγίσουμε το πραγματικό της βάρος μόνο αν θα υπήρχε η δυνατότητα να ενταχθεί στο εποπτικό πλαίσιο το οποίο προϋποθέτουν οι γενικές μελέτες. Κι αυτό το πλαίσιο παραμένει ατυχώς υπό εύρεσιν με την ευθύνη όλων μας.
Έχετε απόλυτο δίκιο ως προς τις παρατηρήσεις σας. Η διαμόρφωση της ολόπλευρης κριτικής συνείδησής μας προϋποθέτει την ένταξη της περιπτωσιολογίας σε ένα ευρύτερο αναστοχαστικό πλαίσιο. Πιστεύω πως αυτή τη στιγμή στη χώρα μας υπάρχει ένα αρκετά αξιόλογο δυναμικό κριτικών της λογοτεχνίας. Μένει να δούμε πως δύναται να πραγματωθεί η υπέρβαση, προκειμένου η άσκηση της μεμονωμένης κριτικής να μετουσιωθεί σε ουσιαστική εξελικτική λογοτεχνική θεώρηση.