Της Νίκης Κώτσιου.
Μονόπρακτη τραγωδία της επιθυμίας και του ανεκπλήρωτου έρωτα, η εμβληματική «Σαλώμη» του Όσκαρ Ουάιλντ (τρίγλωσση έκδοση, σε δημιουργική μετάφραση-μεταγραφή των Θανάση Τριαρίδη και Χαράς Σύρου, εκδ. Gutenberg) ξετυλίγει τον πόθο και το πάθος της χωρίς υπεκφυγές και χωρίς αναστολές σκανδαλίζοντας με την ευθύτητά της τη βικτωριανή κοινωνία της πειθάρχησης και της αυτοσυγκράτησης. Συμβολικό δράμα με έντονα παρακμιακά στοιχεία, γραμμένο πρώτα στα γαλλικά(1891) και στη συνέχεια μεταφρασμένο στα αγγλικά από τον Άλφρεντ Ντάγκλας(το μεγάλο έρωτα του Ουάιλντ)και τον ίδιο το συγγραφέα, η «Σαλώμη» σημάδεψε την εποχή της και δεν ξεχάστηκε ποτέ. Πολλοί είδαν πάνω στην ουαϊλδική Σαλώμη τη Νέα Γυναίκα του καιρού εκείνου, που απενοχοποιημένη και δυναμική έρχεται να διεκδικήσει το δικαίωμα στον έρωτα και την αυτονομία. Η βικτωριανή λογοκρισία απαγόρευσε την προγραμματισμένη παράσταση όπου θα πρωταγωνιστούσε η φημισμένη γαλλίδα ηθοποιός Σάρα Μπερνάρ αλλά η «Σαλώμη» είχε ήδη βρει το δρόμο της προς το κοινό και την καλλιτεχνική αναγνώριση. Η νεαρή πριγκίπισσα της Ιουδαίας, κόρη της Ηρωδιάδας και προγονή του διεφθαρμένου Ηρώδη Αντίπα, εκφράζει στο έργο του Ουάιλντ τον εκστατικό έρωτά της για τον Ιωάννη το Βαπτιστή και ζητά τον αποκεφαλισμό του, όταν αυτός επιμένει να την αρνείται με σκαιότητα.
Ο Ουάιλντ παρακολουθεί την ερωτική αφύπνιση της Σαλώμης και αποδίδει ανάγλυφα το ξύπνημα της επιθυμίας. Στο θεατρικό κείμενο που βρίθει από συμβολισμούς, η Σαλώμη παρουσιάζεται να ενσαρκώνει την ίδια τη Σελήνη και όσα αυτή συνεπάγεται ως αρχετυπικό μυθολογικό σύμβολο ταυτισμένο με τη γυναικεία φύση. Στην αρχή πάλλευκη, άσπιλη και αθώα, η κόρη προσπαθεί να αποφύγει τις αδιάκριτες ματιές του πατριού της και αποχωρεί ενοχλημένη από το χώρο της γιορτής νιώθοντας βαριά πάνω της την τυραννία του ανδρικού βλέμματος. Αίφνης, η άγνωστη φωνή του φυλακισμένου προφήτη κεντρίζει το ενδιαφέρον της και τότε ζητά επίμονα να μάθει περισσότερα γι’ αυτόν. Με ένα πείσμα σχεδόν παιδιάστικο, απαιτεί να λάβει γνώση για όλα όσα αφορούν τον Ιωάννη και, παρά τη σχετική απαγόρευση, καταφέρνει να τον κοιτάξει και να του μιλήσει, πράγμα που επισύρει την οργή του προφήτη. Αυτή που μέχρι πρότινος απέφευγε επιμελώς τα ερωτικά βλέμματα των άλλων που την όριζαν ως αντικείμενο του πόθου, γίνεται τώρα η ίδια φορέας ενός ερωτικού βλέμματος και χρίζει τον Ιωάννη αγαπημένο της. Ο Ιωάννης την απορρίπτει με σκληρότητα αρνούμενος μετ’ επιτάσεως τον έρωτά της. Αφυπνισμένη ερωτικά και αναγνωρίζοντας με κάθε ειλικρίνεια τη διακαή επιθυμία της , η Σαλώμη προσπαθεί με φλογερά λόγια αγάπης να εκμαιεύσει τον έρωτά του αλλά ματαίως. Ο προφήτης είναι αμετάπειστος και συνεχίζει να την αποκρούει με ωμότητα. Το τέλος είναι γνωστό. Μετά από το χορό των εφτά πέπλων, που αποτελεί την κορύφωση της σεξουαλικής της αυτοσυνείδησης, η Σαλώμη θα ζητήσει από τον εκστασιαμένο Ηρώδη αυτό που η ίδια επιθυμεί περισσότερο: την κεφαλή του Ιωάννη επί πίνακι. Σελήνη, Εκάτη, Άρτεμη, Ντιάνα, Σαλώμη. Θηλυκή, άτεγκτη, εκδικητική, ακραία. Η αργυρή σελήνη της έναρξης του έργου έχει γίνει τώρα κατακόκκινη από το αίμα.
Η συνεσταλμένη νεαρή κοπέλα που γνωρίσαμε στην αρχή, έχει μετατραπεί, υπό το κράτος της ερωτικής απόρριψης και του ακυρωμένου της πόθου, σε έξαλλη μαινάδα, που θέλει να εκδικηθεί αυτόν που την αρνήθηκε. Κυριευμένη από ανεκπλήρωτο πόθο, η Σαλώμη γίνεται παρανάλωμα ενός πάθους που την κατακαίει και την καταβροχθίζει, όπως ή ίδια θέλει να καταβροχθίσει τα χείλη του αποκεφαλισμένου Ιωάννη. Καταφάσκοντας τη σεξουαλική της ταυτότητα και οδηγώντας στα απώτατα άκρα μια σκανδαλώδη, για τα βικτωριανά ήθη, σεξουαλικότητα, η Σαλώμη του Ουάιλντ εμφανίζεται σαν παθιασμένη δαιμόνισσα. Όμως, η αθώα νεαρή γυναίκα που μεταμορφώνεται σε σειρήνα του πάθους και τελικά σε βαμπίρ αντανακλά έναν προαιώνιο και αρχέγονο φόβο του αρσενικού απέναντι στο θηλυκό. Αυτή η ανοιχτή παραδοχή των αισθημάτων της κι η έκφραση του έρωτά της την κάνουν να φαντάζει τερατώδης και περίπου κανιβαλική, ιδίως σε μια κοινωνία που εκλαμβάνει ως απειλή και όνειδος κάθε χειραφετητικό εγχείρημα. Με την πρωτοφανή της τόλμη, η Σαλώμη αποσταθεροποιεί τα στερεότυπα των φύλων και δυναμιτίζει την πατριαρχική δομή, όχι μόνο στην αυλή του Ηρώδη αλλά και στη συντηρητική βικτωριανή κοινωνία. Από την άλλη ο Ιωάννης, αταλάντευτα αρνητικός και εχθρικός απ’την αρχή μέχρι το τέλος, δεν εξελίσσεται καθόλου ως χαρακτήρας και επιδεικνύει μια σκληρότητα αδικαιολόγητη και ανάλγητη.
Το σεξουαλικό αμόκ της Σαλώμης-Σελήνης, η ιερή παραφορά του προφήτη Ιωάννη, η νευρωτική υστερία του Ηρώδη. Καθένα από τα τρία πρόσωπα τοποθετείται αυτομάτως εκτός κανονικότητας καθώς κουβαλά κι από μια διαφορετική μανία, που ξεπερνά το μέτρο. Ο Ιωάννης χάνεται μέσα στο ένθεο παραλήρημά του, η Σαλώμη εγκαταλείπεται στο ανεξέλεγκτο πάθος, ο Ηρώδης αφήνεται στις αιμομικτικές του διαθέσεις. Η γυναίκα εμφανίζει έναν αρρενωπό δυναμισμό, που λείπει από τους ανδρικούς χαρακτήρες. Ο Ιωάννης εμφανίζεται στατικός, ο Ηρώδης περίπου εκθηλυμένος, Μια αύρα αρχαίας τραγωδίας διαπερνά το έργο καθώς τα όρια καταπατώνται με τρόπους αμετάκλητους. Η Σαλώμη είναι μια έξαλλη μαινάδα κι ο Ιωάννης ένας ψυχρός Ορφέας που επιμένει να μην ενδίδει μέχρι που η μαινάδα τον κατασπαράσσει. Ο Ηρώδης γλυτώνει γιατί κάποιος πρέπει να επαναφέρει και να εγγυηθεί την τάξη βγάζοντας απ’ τη μέση το ταραχοποιό στοιχείο, που έρχεται να διασαλεύσει τα καθιερωμένα.
Στο ωραία λογοτεχνημένο επίμετρο του Θανάση Τριαρίδη, τα πράγματα λέγονται με το όνομά τους: «…Στη Σαλώμη όλα γίνονται μέσα στη νύχτα για μια νύχτα μέχρι το τέλος. Το τρίγωνο της Σαλώμης(Σαλώμη, Ιωάννης, Ηρώδης) γλείφεται με αυτό το τέλος. Η μια θέλει να φτάσει μέχρι το τέλος της νύχτας και πεθαίνει γι’αυτό, ο άλλος πιστεύει μέχρι το τέλος της νύχτας και πεθαίνει γι’αυτό. Ο τρίτος είναι ο Ηρώδης : αυτός επιζεί επειδή αποφασίζει να μη φτάσει τη νύχτα μέχρι το τέλος, βολεύεται με ένα ημίμετρο…»
info:Όσκαρ Ουάιλντ: Σαλώμη, εισαγ-μεταγραφή: Θανάσης Τριαρίδης, Χαρά Σύρου,σελ.232,εκδ. Gutenberg,2016 (τρίγλωσση έκδοση με δεκαέξι σχέδια του Όμπρεϊ Μπιρντσλεϊ)
