Του Βαγγέλη Χατζηβασιλείου
Διαβάζω τον Μάκβεθ του Jo Nesbo (κυκλοφόρησε πριν από μερικούς μήνες από το Μεταίχμιο σε μετάφραση από τα αγγλικά της Γωγώς Αρβανίτη) και σκέφτομαι τους άπειρους τρόπους με τους οποίους μπορεί να μεταμορφωθεί η αστυνομική λογοτεχνία στις ημέρες μας, τα πολλαπλά κανάλια που έχει τη δυνατότητα να χρησιμοποιήσει προκειμένου να κυνηγήσει τις θεματικές της και να προβάλει τα μοτίβα της. Με τον Μάκβεθ ο Νέσμπο φέρνει στο σκανδιναβικό αστυνομικό μυθιστόρημα τον Σαίξπηρ. Η σύλληψη, εντούτοις, δεν είναι καθ’ ολοκληρίαν δική του: πηγάζει από την ιδέα που είχαν οι άνθρωποι του εκδοτικού οίκου Hogarth Press (το εκδοτικό το οποίο ίδρυσαν στα τέλη της δεκαετίας του 1920 η Βιρτζίνια και ο Λέοναρντ Γουλφ – σήμερα ανήκει στις εκδόσεις Penguin Random House) να τιμηθούν τα 400 χρόνια από τον θάνατο του Σαίξπηρ (αυτά εν έτει 2016), ζητώντας από συγγραφείς του διεθνούς στερεώματος να γράψουν ένα μυθιστόρημα βασισμένο σε όποιο έργο του έκριναν προτιμότερο. Οι εκδότες παραχώρησαν στους συγγραφείς πλήρη ελευθερία ως προς τις δεσμεύσεις τους απέναντι στο πρωτότυπο και ο Νέσμπο διάλεξε, όπως ήταν αναμενόμενο, μιαν από τις πιο αιματοβαμμένες σαιξπηρικές τραγωδίες.
Για να προχωρήσει στο συγγραφικό του σχέδιο, ο Νέσμπο εγκαταλείπει τη Νορβηγία και τοποθετεί την πλοκή του σε μιαν ανώνυμη και βιομηχανικά παρακμασμένη μεγαλούπολη της δεκαετίας του 1970, που είναι κατά πάσα πιθανότητα η Γλασκώβη. Ο ίδιος δήλωσε μετά την κυκλοφορία του βιβλίου του στα αγγλικά ότι ο σκηνικός χώρος είναι η Νέα Υόρκη, το όλο όμως κλίμα της αφήγησης παραπέμπει περισσότερο στη Γλασκώβη της εποχής, που όχι μόνο ταιριάζει με την πολιτεία-ερείπιο της πλοκής (μεταξύ άλλων, απώλεια θέσεων εργασίας και γενικευμένη διαφθορά), αλλά και βρίσκεται στην καρδιά της Σκωτίας, τον τόπο όπου εξελίσσεται ο σαιξπηρικός Μάκβεθ.
Θέμα του Νέσμπο είναι οι εσωτερικές υποθέσεις της αστυνομίας και η διασύνδεσή τους με έναν μεγάλο αριθμό εγκληματικών κυκλωμάτων (ένα υποείδος αστυνομικής λογοτεχνίας που έχει ονομαστεί police procedural ή police crime drama). Τα πρόσωπα του σαιξπηρικού Μάκβεθ καταλαμβάνουν έτσι όλο το αστυνομικό πεδίο του Νέσμπο: από τον ίδιο τον Μάκβεθ και τον Ντάνκαν μέχρι τη Λαίδη Μάκβεθ, τον Μπάνκο, τον Μακντόφ, τον Σέιτον, τον Μάλκομ και τις Τρεις Μάγισσες. Χωρίς να απομακρύνεται ακριβώς από τους σαιξπηρικούς χαρακτήρες, και ακολουθώντας την ίδια αιματηρή γραμμή, ο Νέσμπο υιοθετεί έναν μοραλισμό τον οποίο δεν ασπάζεται σε καμία περίπτωση ο Σαίξπηρ. Ο κόσμος των συμμοριών, των ναρκωτικών (ευρηματικός ο τρόπος με τον οποίο συνδέονται οι Τρεις Μάγισσες μαζί τους) και της αποβιομηχάνισης του φθίνοντος 20ου αιώνα θα βρει εντέλει (έστω κρυμμένος πίσω από τα κύματα της αλόγιστης βίας, έστω προβεβλημένος μέσα από το λεξιλόγιο ενός υπέρογκου κυνισμού) την ηθική (δεν ξέρω αν πρέπει να πω και κανονιστική) του απάντηση. Η διαφθορά έχει εν κατακλείδι αξιόπιστο αντίπαλο και μπορεί, αν όχι να παραμεριστεί, πάντως να υποστεί ένα καίριο πλήγμα.
Ο Σαίξπηρ πάλι (και γι αυτό ακριβώς είναι ο Σαίξπηρ) δεν έχει τέτοιες ή άλλες βεβαιότητες. Τα πρόσωπά του δεν είναι δυνατόν να διακριθούν επί τη βάσει του οιουδήποτε ηθικού κριτηρίου και το δράμα που ζουν υπερβαίνει κατά πολύ την όποια πολιτική ή κοινωνική του αναφορά, αντανακλώντας από τη μια μεριά το καθαρό παιχνίδι της εξουσίας και από την άλλη τον ασυγκράτητο παραλογισμό της ύπαρξης όσο βαθύτερα εμπλέκεται στο εσωτερικό του. Παρόλα αυτά, ο Νέσμπο συνομιλεί πολύ προσεκτικά, αν όχι και εμπνευσμένα, με την πηγή του, εγκλιματίζοντας εντέλει το σύμπαν της στο δικό του. Και αυτό ακριβώς είναι το ζητούμενο – τουλάχιστον για τον ίδιο.
