του Π. Ένιγουεϊ.
Μια φανταστική συνέντευξη για την τέχνη της ποίησης.
Ποιο είναι το αγαπημένο σας βιβλίο;
Η Ιλιάδα του Ομήρου. Η πλοκή της δεν είναι, στην πραγματικότητα, γοητευτική καθεαυτή· ο ήρωάς της δυσανασχετεί, γιατί νιώθει πως ο βασιλιάς τού φέρθηκε άδικα, αντιμετωπίζει τον πόλεμο ως προσωπική βεντέτα για τον σκοτωμό του φίλου του, σκοτώνει για εκδίκηση έναν άλλον άνδρα και έπειτα πουλάει τη σορό στον πατέρα του νεκρού.
Αλλά ίσως οι προθέσεις του ποιητή να μην είναι τόσο σημαντικές. Αυτό που είναι σημαντικό σήμερα είναι πως ο Όμηρος μπορεί να πίστευε ότι έλεγε αυτή την ιστορία, στην πραγματικότητα έλεγε κάτι πολύ ωραιότερο: την ιστορία ενός ανθρώπου, ενός ήρωα, που επιτίθεται σε μια πόλη που ξέρει πως δεν θα κατακτήσει ποτέ, που ξέρει πως θα πεθάνει πριν αυτή πέσει· και την ακόμη πιο συναρπαστική ιστορία κάποιων ανθρώπων που υπερασπίζονταν μια πόλη, της οποίας η καταστροφή ήταν ήδη γνωστή σ’ αυτούς, μιας πόλης που ήταν ήδη παραδομένη στις φλόγες. Νομίζω πως αυτό είναι το πραγματικό θέμα της Ιλιάδας. Και, στην πραγματικότητα, οι άνθρωποι πάντοτε ένιωθαν ότι οι αληθινοί ήρωες ήταν οι Τρώες.
Γιατί τόσο αγάπη για την κλασική λογοτεχνία;
Ο αναγνώστης της σύγχρονης λογοτεχνίας δεν είναι εκτεθειμένος, όπως ο αναγνώστης της παλιάς μεγάλης κλασικής λογοτεχνίας, στις επιδράσεις ποικίλων και αντιφατικών προσωπικοτήτων· είναι εκτεθειμένος σε ένα μαζικό κίνημα συγγραφέων που ο καθένας τους νομίζει ότι έχει κάτι ατομικό να προσφέρει, ενώ στην πραγματικότητα κινούνται όλοι μαζικά προς την ίδια κατεύθυνση. Και πιστεύω ότι δεν υπήρξε ποτέ εποχή που το αναγνωστικό κοινό να ήταν τόσο ευρύ ή τόσο ανήμπορα εκτεθειμένο στις επιδράσεις της δικής του εποχής. Πιστεύω ότι δεν υπήρξε ποτέ εποχή που οι αναγνώστες, όσοι και αν ήσαν, να διαβάζουν τόσο πολύ περισσότερα βιβλία ζώντων συγγραφέων παρά νεκρών· ποτέ δεν υπήρξε εποχή τόσο εντελώς περιορισμένη, τόσο αποκομμένη από το παρελθόν.
Κάποιο σύγχρονο κείμενο που σας κίνησε το ενδιαφέρον;
Ο πύργος του Kafka. Για ποιο λόγο; Να σας ρωτήσω αυτό: Τι πιστεύουμε για την ευτυχία; Τι πιστεύουμε για την ήττα και τη νίκη; Στις μέρες μας οι άνθρωποι μιλούν για happy end, το βλέπουν ως απλή κολακεία απέναντι στο κοινό ή πιστεύουν ότι είναι ένα εμπορικό τέχνασμα· το θεωρούν τεχνητό. Ωστόσο για αιώνες οι άνθρωποι μπορούσαν πολύ ειλικρινά να πιστεύουν στην ευτυχία και τη νίκη, παρόλο που ένιωθαν τη μεγαλοπρέπεια της ήττας. Όταν διαβάζουμε τον Πύργο του Kafka, ξέρουμε πως ο ήρωας δεν θα μπει ποτέ μέσα στον πύργο. Δηλαδή, δεν μπορούμε στην πραγματικότητα να πιστέψουμε στην ευτυχία και την επιτυχία. Και ίσως αυτό να είναι μια από τις ένδειες της εποχής μας. Υποθέτω πως ο Kafka ένιωθε ακριβώς έτσι, όταν ήθελε να καταστραφούν τα βιβλία του: ήθελε πραγματικά να γράψει ένα ευτυχισμένο και νικητήριο βιβλίο, και ένιωθε πως δεν μπορούσε. Θα μπορούσε να το είχε γράψει, φυσικά, αλλά οι άνθρωποι θα ένιωθαν πως δεν έλεγε την αλήθεια. Όχι την αλήθεια των γεγονότων αλλά την αλήθεια των ονείρων του.
Ποια η άποψή σας για έργα αξιόλογα αλλά ξεχασμένα κάπως;
Υπάρχουν έργα που έχουν ξεχαστεί άδικα· κανένα όμως που το θυμόμαστε χωρίς να το αξίζει.
Ποια η διαφορά της γαλλικής με την αγγλική λογοτεχνία και ποίηση;
Αν οι Γάλλοι ποιητές έχουν την τάση, περισσότερο από ό,τι οι Άγγλοι ομότεχνοί τους, να υιοθετούν την αίρεση σύμφωνα με την οποία η ποίηση οφείλει να μοιάζει όσο το δυνατόν περισσότερο στη μουσική, αυτό συμβαίνει ίσως επειδή στην παραδοσιακή γαλλική ποίηση το ηχητικό αποτέλεσμα διαδραμάτιζε ανέκαθεν έναν πολύ σημαντικότερο ρόλο από ό,τι στην αγγλική ποίηση. Οι Άγγλοι πίστευαν πάντοτε ότι η διαφορά ανάμεσα στην ποιητική γλώσσα και στην καθημερινή ομιλία πρέπει να είναι η μικρότερη δυνατή, ενώ, κάθε φορά που οι Άγγλοι ποιητές αντιλαμβάνονταν ότι η διαφορά αυτή μεγάλωνε, αισθάνονταν την ανάγκη να προχωρήσουν σε μια υφολογική επανάσταση, ώστε αυτή να μειωθεί.
Τι πιστεύετε για την κριτική ικανότητα των συγγραφέων;
Οι κριτικές απόψεις ενός συγγραφέα θα πρέπει πάντοτε να αντιμετωπίζονται με μεγάλη δυσπιστία. Και αυτό γιατί στο μεγαλύτερο μέρος τους αποτελούν έκφραση του διαλόγου με τον εαυτό του σχετικά με το επόμενο βήμα του και τα λάθη που πρέπει να αποφεύγει. Ένας άλλος λόγος είναι ότι εκείνος, σε αντίθεση με έναν επιστήμονα, γνωρίζει συνήθως λιγότερα για το έργο των συναδέλφων του από ό,τι το κοινό γενικά. Ένας ποιητής, για παράδειγμα, που έχει περάσει τα τριάντα μπορεί να εξακολουθεί να είναι ένας αδηφάγος αναγνώστης, αλλά είναι σχεδόν βέβαιο ότι διαβάζει ελάχιστη σύγχρονη ποίηση.
Θα έλεγα ότι το βιβλίο σας είναι εμπνευσμένο, πρωτότυπο. Τι λέτε γι’ αυτό;
Όταν λέμε ότι ένα έργο είναι εμπνευσμένο, εννοούμε απλώς ότι το έργο είναι καλύτερο από ό,τι ελπίζαμε και τίποτα περισσότερο.
Για την πρωτοτυπία του;
Ορισμένοι συγγραφείς συγχέουν τη γνησιότητα, η οποία θα πρέπει να αποτελεί τον σταθερό τους στόχο, με την πρωτοτυπία, η οποία δεν θα έπρεπε ποτέ να τους απασχολεί.
Τα διηγήματά σας είναι πολύ παράξενα. «Πειραγμένα» θα έλεγα.
Δεν υπάρχει ευχαρίστηση στο να λες μια ιστορία όπως πράγματι συνέβη. Πρέπει να αλλάζουμε τα πράγματα, ακόμη κι όταν τα θεωρούμε ασήμαντα· αν δεν το κάνουμε, πρέπει να μη θεωρούμε τους εαυτούς μας καλλιτέχνες αλλά απλούς δημοσιογράφους, ίσως, ή ιστορικούς.
Σε κάποια σημεία η γραφή σας φαίνεται πρόχειρη, ίσως ακατέργαστη. Γιατί;
Πιστεύω πως οι συγγραφείς δεν θα έπρεπε να το παρακάνουν με την επιθυμία τους για τελειότητα. Δεν νομίζω ότι το να σκαλίζουν τη δουλειά τους κάνει καλό. Έρχεται η στιγμή που ανακαλύπτει κανείς τη φυσική του φωνή, τον ρυθμό του. Μετά από αυτό δεν πιστεύω πως οι μικρές διορθώσεις θα είναι χρήσιμες.
Υπάρχει κάποιο σημάδι που δείχνει ότι το διήγημα ή το ποίημα ή το μυθιστόρημα είναι καλό;
Το καλύτερο σημάδι ότι το έργο είναι πράγματι καλό είναι το συναίσθημα της πλήρους αμφιβολίας. «Το ποίημα αυτό ή είναι εξαιρετικό ή είναι πολύ κακό. Αλλά δε μπορώ να αποφασίσω». Και, ασφαλώς, υπάρχει πάντοτε η πιθανότητα να είναι πράγματι κακό.
Δεν εμφανίζεστε σε ποιητικές βραδιές ή παρουσιάσεις βιβλίων. Γιατί;
Οι λογοτεχνικές συναντήσεις, τα κοκτέιλ πάρτι και τα παρόμοια είναι κοινωνικός εφιάλτης, επειδή οι συγγραφείς δεν έχουν ένα επάγγελμα για το οποίο μπορούν να μιλήσουν. Οι δικηγόροι και οι γιατροί μπορούν να διασκεδάσουν ο ένας τον άλλο διηγούμενοι ενδιαφέροντα περιστατικά ή τις εμπειρίες τους. Οι συγγραφείς, από την άλλη, δεν έχουν μη προσωπικά επαγγελματικά ενδιαφέροντα. Το λογοτεχνικό ανάλογο θα ήταν οι συγγραφείς να διαβάζουν το έργο τους ο ένας στον άλλο, μια διαδικασία η οποία είναι απεχθής και την οποία αντέχουν μόνο οι πολύ νέοι συγγραφείς.
***
(*) Π. Ένιγουεϊ. Το πρώτο του βιβλίο Δεν θα ξαναγράψω ποτέ πια άλλα διηγήματα και άλλα διηγήματα κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Θράκα, ήταν υποψήφιο στη λίστα των πρωτοεμφανιζόμενων του Αναγνώστη για τα Βραβεία 2017.
(**)Οι απαντήσεις αποτελούν αποσπάσματα από τρία βιβλία της σειράς Οι ποιητές μιλούν για την ποίηση (Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, διευθυντής σειράς Νάσος Βαγενάς): Η τέχνη του στίχου του Χόρχε Λούις Μπόρχες (μετ. Μαρία Τόμπρου), Ο ποιητής και η πολιτεία του Γ. Χ. Ώντεν (μετ. Ελένη Πιπίνη) και Οι φωνές της ποίησης του Τ.Σ. Έλιοτ (μετ. Άρης Μπερλής).
